نامها، لقبها و کنیه های امامان هر یک گویای پیام خاصی هستند و القاب امام رضا(ع) نیز اینگونه است. البته بررسی وجه تسمیه و علت نامگذاریها در این مجال نمیگنجد، ولی این دقت در مورد لقب خاصّ حضرت، یعنی رضا(ع) ضرورت دارد زیرا برخی از مورخان این لقب را گزیده مأمون به این لقب، ملقب شده است!
«ابن جریر طبری» ضمن نقل حوادث سال 201 هـ. ق مینویسد: در این سال مأمون، علیبن موسیبن جعفر(ع) را ولیعهد و خلیفه بعد از خود قرار داد و او «الرضیّ من آل محمد(ص)» نامید. نظیر این عبارت از ابنکثیر و نیز ابناثیر وارد شده است. ابنخلدون به همین مطلب اشاره کرده ولی به جای «الرضیّ من آل محمد(ص)» «الرضا من آل محمد(ص)» آورده است.
نقد و بررسی
هرچند زمینههای سیاسی و اجتماعی برای تحلیل یاد شده همواره وجود داشته است اما دلایل چندی وجود دارد که مینمایاند نامگذاری و تعیین لقب برای امام، موضوعی فراتر از این تحلیلها بوده است این دلایل به 2 دسته تقسیم میشوند: 1- دلایلی که تنها از دیدگاه شیعه و معتقدان به ولایت اهل بیت قابل تبیین است و آن این که نامها و لقبهای اهل بیت از قبل به وسیله پیامبر(ص) و چه بسا از طریق فرشته وحی تعیین شدهاند، چنان که پیامبر(ص) در تعیین نام حسن(ع) و حسین(ع) فرمود: «ما کنت لا سبق ربی باسمه» «در انتخاب نام او، بر پروردگارم پیشی نخواهم جست».
تصریح روایات به لقب رضا(ع)
مرحوم صدوق از سلیمانبن ابیحفص مروزی نقل میکند که موسیبن جعفر(ع) فرزندش را به این نام رضا(ع) میخواند و توصیه میفرمود شما نیز او را به این نام بخوانید. این نامگذاری و سفارش امام کاظم(ع) به زمانی مربوط میشود که موضوع خلافت مأمون و تحمیل ولایتعهدی از سوی او نسبت به حضرت رضا(ع) هنوز مطرح نبوده است.
در روایت دیگری از بزنطی آمده است: به ابیجعفر، محمدبن علیبن موسی امام جواد(ع) گفتم: گروهی از مخالفان میپندارند که مأمون، لقب رضا(ع) را برای پدرتان قرار داده است زیرا او ولایتعهدی خلیفه را پذیرفته و بدان خشنود شده است. حضرت فرمود: به خدا سوگند، دروغ میگویند و نسبت ناروا میدهند، بلکه خداوند پدرم را رضا(ع) نامید زیرا خدایش در آسمان از او راضی، و پیامبر و ائمه در زمین از او خشنود هستند. روایتگر حدیث از امام میپرسد: مگر این ویژگی در پدرانتان نبوده است؟ امام فرمود: بلی ولی پدرم را این مشخصه از اجدادمان ممتاز ساخته بود زیرا مخالفان نیز همچون موافقان از او راضی بودند. از اینرو تنها او رضا(ع) نامیده شده است. علاوه بر این 2 روایت، روایات دیگری در این مورد نقل شده است.
گواهی دیگر
آنان که مدعی هستند لقب رضا(ع) از سوی مأمون تعیین شده است آن را به جریان ولایتعهدی مربوط ساختهاند، در حالی که همین لقب در اسناد مربوط به قبل از ولایتعهدی نیز دیده میشود. از جمله در نامهای که از سوی فضلبن سهل برای حضرت ارسال شده و در آن از امام دعوت شده تا به طوس عزیمت کنند، لقب رضا(ع) آمده است: بسم ا... الرحمن الرحیم، لعلیبن موسیالرضا(ع) ... من ولیّه الفضل بن سهل ... براساس روایات و مدارک یادشده میتوان اطمینان یافت که لقب رضا(ع) از نتایج ولایتعهدی نبوده است
برگرفته از نرم افزار فروغ ولایت، دانشنامه امام رضا علیه السلام
