احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

ویل دورانت این سخنان را از کسانی که با وضع قوانین و تشکیل حکومت در جوامع بشری مخالف بوده‏اند نقل نموده و سپس خود چنین اظهار عقیده می‏شود. 

«مطمئن باشیم که فلسفه آزادی، معایبی دارد زیرا اولا تجاوز قوی را به ضعیف در نظر نمی‏گیرد همین تسلط بی‏رحمانه‏ای که به دولت نسبت می‏دهیم در صورت نبودن دولت بیشتر به چشم می‏خورد و زورگوئی مستقیم با هرج و مرج بسیار و رنج و آزار فراوان شایع می‏گردد. قسمتی از تمدن، مدیون استقرار نظم و قانونی است که سلطه قوی را بر ضعیف محدود می‏سازد. سستی و ناپایداری قوانین بین‏المللی بدان جهت است که تجاوز میان دول قوی امری است دائمی و فقط دولتهای ضعیف طالب فضیلتند». 

سقراط به اریستی پوس می‏گوید «اگر در عین زندگی میان مردم خیال می‏کنید بهتر آن است که در اجتماع انسانی نه فرماندهی باشد نه فرمانبری در چنین اجتماعی ظاهرا طولی نمی‏کشد که اقویا و زورمندان راه بنده کردن ضعفاء را بهتر یاد می‏گیرند» [4] .

آنان که وضع قوانین و تشکیل حکومت را در جوامع بشری امری زاید پنداشته و گفته‏اند قوانین طبیعی و فطرت انسانی به تنهایی می‏تواند نظم اجتماعی را برقرار سازد و بدون وجود حکومت جامعه را از تجاوز و تعدی بازدارد واقع‏بین نبوده و فرضیه‏ی ناصحیحی عرضه نموده‏اند و سخن اینان از حد یک نظریه‏ی غیر قابل قبول تجاوز نمی‏کند و این گفته در گذشته و حال کمترین اثر عملی در اجتماعات بشری نداشته و ندارد. 

خداوند حکیم آفریدگار بشر است. او به جمیع صفات و مزایای آفریده خود آگاه است، بر تمام فطریات و تمایلات وی احاطه‏ی علمی دارد، و می‏داند چه آفریده و از قلم خلقت او چه گذشته است. 

«الا یعلم من خلق و هو اللطیف الخبیر» [5] .

«آیا کسی که عالم را آفریده از دقایق آفریده‏های خود بی‏خبر است؟ با آن که او به تمام خفایای امور آگاهی دارد». 

اگر خالق حکیم انسانها را خودکفا و بی‏نیاز از قانون و حکومت خلق نموده بود حتما آنان را در زندگی به حال خودشان وامی‏گذارد و هرگز پیامبران را برای رهبری و هدایتشان نمی‏فرستاد، کتب سماوی را که حاوی قوانین تشریعی است نازل نمی‏فرمود، و انبیا را حاکم بر مردم و ناظر حسن اجرای قوانین و احکام قرار نمی‏داد. 

ارسال رسل و انزال کتب از طرف حضرت باری تعالی گواه روشنی بر این واقعیت است که بشر به وضع قوانین و حکومتی که مجری قانون باشد نیاز قطعی دارد و بدون این دو، سعادتش تامین نمی‏شود و به کمالی که شایسته‏ی مقام انسان است نایل نمی‏گردد. و جمله‏ای که در خلال سخن فضل ابن‏شاذان از قول حضرت رضا (ع) ضمن بیان علت دوم جعل اولی الامر مذکور افتاد و ذیلا نیز به آن اشاره می‏شود ناظر به همین نکته است. 

«فلم یجز فی حکمة الحکیم ان یترک الخلق مما یعلم انه لابد منه و لا قوام لهم الا به.» [6] .

«در حکمت خداوند حیم جایز نیست که مسلمانان را بدون تعیین اولی الامر به حال خودشان واگذارد با آن که می‏داند وجود اولی الامر (فرمانروا) برای مسلمین امری است ضروری و جامعه بدون وجود او قوام و ثبات نخواهد داشت.» 

سپس فضل بن شاذان پاره‏ای از امور جامعه را که مربوط به شأن حکومت است و قوام مسلمین به آنها بستگی دارد نام می‏برد. 

«فیقاتلون به عدوهم و یقسمون فیئهم و یقیم لهم جمهم و جماعتهم و یمنع ظالمهم من مظلومهم.»

«به فرماندهی اولی الامر، مسلمین با دشمن خود می‏جنگند و بیت‏المال را زیر نظر او عادلانه تقسیم می‏نمایند. امام انبوه مسلمین و جماعتشان را برپا می‏دارد و مانع می‏شود از این که ظالمشان بر مظلومشان ستم کند.» 

حضرت رضا (ع) در حدیث دیگری پیرامون حکومت الهی امام سخن گفته و اداره‏ی امور جامعه مسلمین را از سایر ابعاد توضیح داده است. 

«بالامام تمام الصلوة و الزکاة و الصیام و الحج و الجهاد و توفیر الفی‏ء و الصدقات و امضاء الحدود و الاحکام و منع الثغور و الاطراف».

«تمامیت نماز و زکوة، صیام و حج، و پیکار با دشمن به وجود امام است. درآمد بیت‏المال و صدقات به وسیله‏ی امام تتمیم و تکمیل می‏گردد، حدود و احکام الهی اجرا می‏شود، و سرحدات کشور و نواحی دور و نزدیک آن از تجاوز دشمنان و هجوم بیگانگان مصون می‏ماند.» 

علی (ع) نیز در مقام حکومت اسلامی ضمن اشاره به پاره‏ای از حقوقی که مردم، به امام دارند از مسأله‏ی توسعه اقتصادی و گسترش تعلیم و تربیت نام می‏برد. 

«فاما حقکم علی فالنصیحة لکم و توفیر فیئکم علیکم و تعلیمکم کیلا تجهلوا و تادیبکم کیما تعلموا.»

«اما حقی که شما به من دارید این است که در تمام مواقع خیر و صلاحتان را تذکر دهم، درآمد شما را از بیت‏المال تکمیل نمایم، به شما علم بیاموزم تا جاهل نباشید و تربیتتان کنم تا به وظایف خویش واقف گردید.» 

ملاحظه می‏کنید که به تصریح روایات، حاکم الهی در مقام امامت بر تمام مسائل کشور ناظر است و در جمیع امور مسلمین از جهات اقتصادی، فرهنگی، تربیتی، قضائی، روابط جهانی، امور نظامی، نگهبانی مرزها، حفظ استقلال مملکت، اجرای قوانین، اقامه‏ی حدود و خلاصه در تمام کارهایی که مربوط به مملکت‏داری است مداخله می‏نماید و همه‏ی آنها وظایفی است که پروردگار حکیم به عهده‏ی امام گذارده و باید انجام دهد و این بدان معنی است که در آیین مقدس اسلام دین از سیاست جدا نیست و با توجه به این که امام همانند رسول گرامی گزیده حضرت باری تعالی است حتما منتخب او عالم به سیاست، شایسته‏ی مقام ریاست، و مثل رسول گرامی لایق پذیرش آن همه مسؤولیت است. 

«الله اعلم حیث یجعل رسالته.»

«خدا می‏داند کدام انسان قابل مقام پیامبری است تا او را به نبوت برگزیند و برای هدایت و رهبری مردم مبعوث نماید.» 

حضرت علی بن موسی الرضا (ع) درباره‏ی مراتب صلاحیت و شایستگی امام در اداره‏ی امور مملکت چنین فرموده است: 

«الامام عالم لا یجهل و راع لا یمکر... عالم بالسیاسة، مستحق للرئاسة مفترض الطاعة قائم بامر الله ناصح لعباد الله.»

«امام، عالمی است منزه از نادانی و جهل و نگهبانی است مبرا از خدعه و مکر. او عالم به سیاست و شایسته‏ی فرمانروایی و ریاست است. بر مسلمین واجب است از فرمان امام اطاعت نمایند قیام امام در اداره‏ی امور مملکت، طبق دستور و رضای باری تعالی است. او حاکمی است که خیرخواه بندگان خدا و طالب سعادت آنان است.» 

این که حضرت رضا (ع) درباره‏ی حکومت امام فرموده است «قائم به امر الله» بدین معنی است که قیام امام در اداره‏ی امور کشور طبق دستور باری تعالی و بر وفق رضای او است و این خود مزیت اختصاصی بسیار مهمی است که حساب ریاست و سیاست امام معصوم را در مملکت‏داری از سیاست سیاستمداران بشری و ریاست رؤسای مادی جدا می‏کند.

 پی نوشت ها :

1- لذات فلسفه ،صص 338 ، 339 و 340

2- لذات فلسفه ،صص 338 ، 339 و 3

3- لذات فلسفه ص 344

4- ملك 14

5- عیون اخبار الرضا، ج 2 ، ص 101

6- عیون اخبار الرضا، ج 2 ، ص 101

 منبع : امام رضا و زندگی اقتصادی و فرهنگی