احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

«اگر خداوند برای مسلمین سرپرستی امین و نگهبانی که مراقب ودیعه‏ی الهی و حافظ شرع مقدس باشد تعیین نمی‏نمود رفته رفته اساس اسلام فرو می‏ریخت، دین از میان می‏رفت، سنن و احکام الهی دگرگون می‏گردید، بدعتگذاران چیزهایی را بر آن می‏افزودند، افراد بی‏ایمان مطالبی را از آن می‏کاستند، آیین الهی را تحریف می‏نمودند، و دین واقعی را بر مسلمین مشتبه می‏ساختند چه آن که بیشتر مردم از نظر فرهنگی ناقصند و به کمک علمی نیاز دارند زیرا خود فاقد کمالند و علاوه بر نارسایی علمی گرفتار اختلاف هوا و تفاوت تمایلاتند اگر خداوند برای دینی که رسول اکرم (ص) آورده است حافظ و نگهبانی در جامعه‏ی مسلمین قرار نمی‏داد مردم فاسد می‏شدند، شرایع و سنن تغییر می‏کرد، احکام راستین اسلام عوض می‏شد البته در چنین رویدادی مهم و خطرناک موجبات فساد و تباهی تمام مسلمین فراهم می‏آمد.» 

علت اول و دومی را که فضل بن شاذان به استناد فرموده‏ی حضرت رضا (ع) در جعل اولی الامر بیان نموده ناظر به اجرای قوانین، برقراری امنیت، کیفر بزهکاران، توسعه‏ی اقتصادی، تنظیم ارتش، پیکار با دشمن، حفظ سرحدات، کوتاه کردن دست متجاوزین، برطرف ساختن نیازهای عموم، و خلاصه اداره‏ی کشور و تنظیم امور مسلمانان است و انجام این کارها که لازمه‏ی مملکت‏داری است و بقای ملک و ملت به آنها بستگی دارد مخصوص حکام اسلامی و گزیدگان حضرت باری تعالی نیست بلکه تمام امرا و فرمانروایان بشری از برفاجر این وظایف را بیش و کم طبق مقررات و موازینی که در کشور خود دارند انجام می‏دهند. 

مسأله‏ی مهم علت سومی است که در سخنان فضل بن شاذان آمده و آن حفظ سنن الهی، جلوگیری از تحریف احکام، و ممانعت از بدعتگذاری در دین است و انجام این وظیفه بزرگ به حکام الهی و گزیدگان حضرت باری اختصاص دارد و حکام بشری در قلمرو فرمانروایی خود اساسا با چنین مشکلی مواجه نیستند و طبعا مسؤولیتی این چنین به عهده ندارند. 

مأموریت اولی الامر که در علت سوم ذکر شده به مراتب از وظایفی که در علت اول و دوم آمده مهمتر است زیرا علت اول و دوم ناظر به اداره‏ی امور مملکت است اما مسؤولیت در علت سوم مربوط به حفظ اساس دین و بر هم زدن نقشه‏های کسانی است که می‏خواهند تعالیم حیات‏بخش قرآن شریف را از بیخ و بن براندازند، دین الهی را محو کنند، و اثری از آن به جای نگذارند و اگر به این کار دست نیافتند لااقل احکام و مقرراتش را دگرگون سازند، با بدعتها و تحریفها چهره‏ی دین را مشوه جلوه دهنده، مردم را به آن بدبین نمایند، و کاری کنند که از اسلام چیزی جز اسلام باقی نماند. 

برای آن که تا اندازه‏ای به اهمیت علت سوم جعل اولی الامر واقف شویم و از مسؤولیت عظیمی که ائمه‏ی طاهرین (ع) در حفظ اساس اسلام و دفاع از حریم دین حق برعهده داشتند آگاه گردیم لازم است در آغاز، سرچشمه‏ی قوانین و مقررات موضوعه‏ی بشری را در رژیمهای مختلف بشناسیم و به اختصار بررسی نماییم و آنها را با آیین الهی و منشأ قانونگذاریش مورد مقایسه قرار دهیم و تفاوتشان را با یکدیگر بسنجیم سپس پیرامون مسؤولیتهای ائمه‏ی معصومین و خدمات ارزشمندی را که در طول ایام امامت خود انجام داده‏اند بحث نماییم. 

در بعضی از کشورها سرچشمه‏ی قوانین و مقررات مملکتی آداب و رسومی است که از نسلهای پیشین درطول قرون و اعصار به جای مانده، جامعه‏ی کنونی آنها را پذیرفته، خوب و بدها را با آن رسوم اندازه‏گیری می‏کند، و بر طبق آن آداب قضاوت می‏نماید. 

در این قبیل کشورها برای محافظت آن رسوم و آداب نیازی به مراقب و نگهبان نیست زیرا تا موقعی که آن مراسم مورد پذیرش و قبول جامعه است مردم خود حافظ و نگهبان آن خواهند بود و موقعی که جامعه از آن مراسم اعراض کرد و عملا آن را ترک گفت خود به خود از میان می‏رود در این صورت آن آداب و رسوم مورد نیاز نیست تا به حافظ و نگهبان احتیاج داشته باشد. 

در کشوری که با رژیم استبدادی و حکومت فردی اداره می‏شود مقررات جاری مملکت عبارت از تصمیمهای خودسرانه‏ای است که شخص مستبد اتخاذ می‏نماید و از مردم می‏خواهد که آنها را به موقع اجرا بگذارند. برای حفظ آن مقررات نیازی به مدافع و نگهبان نیست و در واقع فرمانروای مستبد خود نگهبان مقررات استبدادی خویشتن است اگر با گذشت زمان تغییر عقیده ندهد همان مقررات ادامه می‏یابد و مردم ناچارند همه‏ی آنها را بی‏کم و کاست اجرا نمایند. اگر در پاره‏ای از موارد نظرش تغییر نمود تصمیمهای تازه‏ای می‏گیرد و آنها را جایگزین مقررات گذشته می‏نماید و خلاصه تا زمانی که شخص مستبد پابرجا و باقی است مقررات استبدادیش نیز بدون احتیاج به نگهبان پایدار و برقرار است و مردم ناگزیرند از مستبد اطاعت نمایند و مقرراتش را عملا به کار بندند. 

در کشورهای آزاد هم برای حفظ قوانین و مقررات موضوعه، حافظ و نگهبان لازم نیست زیرا آن کشورها براساس حکومت مردم بر مردم اداره می‏شود قانونگذاران نمایندگان مردمند و قوانین بر وفق خواسته‏ی آنان وضع می‏گردد بنابراین تا زمانی که محتوای هریک از قوانین مورد قبول مردم باشد آن قانون پابرجاست و از پشتیبانی اکثریت برخوردار است و حمایت مردم خود بهترین حافظ و نگهبان آن خواهد بود و موقعی که آن قانون از مقبولیت جامعه افتاد و اکثریت مخالفت خود را با آن ابراز داشتند نمایندگان ناچارند از خواسته موکلین خود پیروی کنند و به الغای آن رای دهند زیرا قانوگذاران و همچنین زمامداران کشورهای آزاد گزیدگان مردم و در واقع نوکران مردمند و اگر خواسته‏ی آقایان خود را به موقع اجرا نگذارند مطرود جامعه می‏شوند و در دوره‏ی بعد رای خود را به نام آنان در صندوقها نمی‏ریزند و براثر این مجازات ملی و مردمی، قدرتشان از کف می‏رود، و کرسیهای ریاست و قانونگذاری را از دست می‏دهند. 

پی نوشت:

1- عیون اخبار الرضا ، ص 101

 منبع : امام رضا و زندگی اقتصادی و فرهنگی