در قرن سوم هجری مشهد قریه ی کوچکی بود از توابع طوس بنام سناباد.چندین سال بعد هارون الرشید خلیفه ی عباسی جهت سرکوب شورش سمرقند رهسپار شرق شد و وقتی به شهر طوس رسید بیمار شد و همانجا درگذشت و قبل از مرگش وصیت کرد که او را در همان محل دفن کنند.
پس از او پسرش مأمون آرامگاهی برایش ساخت که اکنون موجود و به بعه ی هارونیه معروف می باشد. چند سال بعد مأمون جهت تسلط بر شیعیان و فریب آنان و وحشت از قدرت علی بن موسی الرضا(علیه السلام) او را جانشین خود اعلام کرد. اما چند سال بعد که گذشت مأمون نتوانست امام را همراه خود گرداند تصمیم به از میان برداشتن امام گرفت و امام را به شهادت رساند.
پس از شهادت امام رضا(علیه السلام)، به دستور مأمون برای منحرف کردن افکار مردم جسد مطهر امام را نیز در کنار قبر هارون، به خاک سپردند طوری که قبر مطهر امام بزرگوار در بالای سر او قرار گرفت. از آن تاریخ سناباد به مشهد (جای شهادت امام رضا(علیه السلام))شهرت یافت و بدین عنوان معروف شد. اما در طول سالیان گذشته حوادث زیادی برای مرقد مطهر پیش آمد.
در سال (791 هجری) طوس بدست میرانشاه مغول نابود گشته و اهل شهر همه را قتل عام کردند. همین امر سبب رونق بیشتر شهر مشهد گردید. در زمان سلاجقه از جانب ترکان غزکه طغیان کرده و خراسان را مورد هجوم قرار داده بودند خرابی های زیادی را به بار آوردند. در حمله ی مغول نیز تعرضاتی به آستان مقدس صورت گرفت. اما قدرت و نفوذ خاندان علی(علیه السلام)، همه و حتی امرای مغول را نیز تحت تأثیر قرار داد به طوری که شاهرخ پسر تیمور، به توسعه و تزئین بنای مرقد مطهر پرداخت و همسر وی گوهرشاد، مسجد معروفی به همین نام ساخته که هنوز هم باقی مانده است.
در عهد سلطان سنجر به دستور وی، شرف الدین ابوطاهر قمی تعمیراتی در روضای منوره به عمل آورد و کاشی های داخل حرم اقدام او را نشان می دهد و نام سلطان سنجر روی کتیبه نگاشته شده است.
باید دانست که در تمام این خرابی ها به خود مرقد مطهر آسیبی نرسیده بلکه گنبد و دیواره های آن مورد تعرض قرار گرفته است. پس از چندی در زمان سلطان محمد خدابنده که در اوایل قرن هشتم در ایران سلطنت نموده و به وسیله ی علامه حلی مذهب تشیع را پذیرفته بود، تعمیرات کاملی در روضه ی منوره ی رضوی، صورت گرفت و در زمان شاه عباس صفوی هم صحن حرم وسعت یافت و تزئینات زیادی به عمل آمد.
ولی در سال 1084 زلزله ی سختی در شهر روی داد و در آن حادثه، گنبد مطهر با قسمتی از ابنیه ی روضه ی منوره خرابی و شکاف و دو سال بعد از آن واقعه، در سال 1086 شاه سلیمان صفوی مجدداً به مرمت و تذهیب گنبد و تزئینات آن همت گماشت.
در کتاب مطمع الشمس می خوانیم که شاه طهماسب صفوی، گنبد حرم امام رضا(علیه السلام) را با آجرهای طلا تذهیب کرد و یک مناره ی زیبایی ساخت و اطراف مرقد مطهر و ضریح را نیز طلاکاری کرد.
به طور کلی صفویه به عمران آن اهتمام نموده و بناهای زیادی افزودند. بعد از مدت ها بار دیگر آستان قدس رضوی، به وسیله ی سربازان روس تزاری به توپ بسته شد و دچار صدمه و خرابی گردید و یک سال بعد نیر الدوله که به ایالت خراسان منصوب شده بود، کمر همت بست و ترمیم آن خرابی ها را به عهده گرفت و تمام کرد و سالهای متمادی بر روی زیبایی های حرم رضوی افزوده می شود و تعداد بناهای آن نیز برای برقرار کردن تسهیلات برای زائرین بیشتر می شود.
ویژه نامه به دیدار آفتاب4 هیأت دانشجویی لثارات الحسین(علیه السلام)
