حضرت امام رضا - علیه السلام - پس از شهادت پدر بزرگوارش، در سال 183 هجرى در 35 سالگى، عهده دار مقام مامتشد. دوره امامت ایشان بیستسال بود كه ده سال نخست آن با خلافت «هارونالرشید»، پنجسال با خلافت «محمد امین» و پنجسال آخر با خلافت «عبدالله المامون» معاصر بود.
با شهادت امام موسى كاظم(علیه السلام)، سیاست ضد علوى عباسیان با شكست مواجه شد. مردم بیش از پیش به اهل بیت عصمت(علیهم السلام) گرایش پیدا كردند و این گرایش حتى در میان خانواده خلفا و درباریان نیز رسوخ كرد. چنانكه گویند: زبیده، همسر رشید و نوه منصور و بزرگترین زن عباسى، شیعه شد و چون هارون الرشید از آن آگاهى یافت، سوگند خورد كه طلاقش دهد. روایت شده است كه وقتى جسد مطهر امام كاظم(علیه السلام) را به جمع پاسبانان حكومت آوردند و با سخنان زشت خبر مرگ آن بزرگوار را اعلام كردند، سلیمان، پسر منصور دوانیقى، فرزندان و غلامانش را فرمان داد جلوى این كار را بگیرند. او، خود، با پاى برهنه در پى جنازه حركت كرد و قضیه را كتبا به اطلاع هارون الرشید رساند. هارون در پاسخ گفت: اى عمو، صله رحم كردى، خداوند به تو پاداش نیك دهد؛ به خدا سوگند، سندى بنشاهك این كار را به دستور ما انجام نداده است.
همه این كارها به خاطر هراس از شورش علویان سامان یافت. چه اینكه سلیمان بن ابىجعفر نیز از برگزیدگان دولت عباسى بود. مؤید این سخن اظهارات هارون در پاسخ به یحیى بنخالد برمكى است. یحیى نخست در باره امام كاظم(علیه السلام) سعایت كرد و مقدمات شهادت آن حضرت را فراهم آورد؛ آنگاه در باره امام رضا(علیه السلام) به هارون گفت: پس از موسى بنجعفر پسرش جاى او نشسته، ادعاى امامت مىكند.
عباسیان طى 15 سال آغازین امامت امام رضا(علیه السلام) یا در هراس از علویان به سر مىبردند و یا به منازعات داخلى بین دو برادر، امین و مامون، مشغول بودند. سرانجام، پنج روز پیش از پایان محرم سال 198 ق، امین از خلافتخلع و به قتل رسید. در این دوره حكومتهاى مستقلى چون «ادارسه» و «اغالبه» پاى گرفتند و قیام ابوالسرایا روى داد. در این قیام بیش از بیستهزار نفر شركت داشتند و شهرهاى زیادى به تصرف قیامكنندگان در آمد. در سال199 هجرى، ابوالسرایا به دست نظامیان مامون كشته شد
هارون، از عواقب قتل موسى بنجعفر(علیه السلام) بیم داشت، به یحیى گفت: آنچه با پدرش كردیم كافى نیست؟ مىخواهى یكباره شمشیر بردارم و همه علویان را بكشم؟
امام رضا(علیه السلام) با استفاده از فرصت بدست آمده، آشكارا اظهار امامت كرده؛ در حالى كه مىدانیم امام صادق(علیه السلام)، پنج نفر را وصى خود خواند تا وصى برگزیده از گزند دشمنان در امان ماند.
بدین ترتیب باید گفت كه عباسیان طى 15 سال آغازین امامت امام رضا(علیه السلام) یا در هراس از علویان به سر مىبردند و یا به منازعات داخلى بین دو برادر، امین و مامون، مشغول بودند. سرانجام، پنج روز پیش از پایان محرم سال 198 ق، امین از خلافت خلع و به قتل رسید. در این دوره حكومتهاى مستقلى چون «ادارسه» و «اغالبه» پاى گرفتند و قیام ابوالسرایا روى داد. در این قیام بیش از بیستهزار نفر شركت داشتند و شهرهاى زیادى به تصرف قیامكنندگان در آمد. در سال199 هجرى، ابوالسرایا به دست نظامیان مامون كشته شد.
نام برخى از والیان شهرهاى تصرف شده چنین بود:
والى كوفه؛ اسماعیل بن على بن اسماعیل بن امام جفعرصادق(علیه السلام)والى یمن؛ ابراهیم بنموسى بنجعفر(علیه السلام) والى اهواز؛ زید بنموسى بنجعفر(علیه السلام) (زیدالنار) والى بصره؛ عباس بنمحمد بنعیسى بنمحمد بنعلى بنعبدالله بنجعفر بنابیطالبوالى مكه؛ حسن بنحسن افطسوالى واسط؛ جعفر بنمحمد بنزید بنعلىواسط؛ حسین بن ابراهیم بنامام حسن(علیه السلام)
منبع :
ماهنامه كوثر شماره 4 ؛ سید علیرضا سید كبارى
