احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

قال على بن موسى الرضا (عليه السلام ): وليكن نفقتك على نفسك وعيالك قصدا، فان الله يقول : ((يسئلونك ماذا ينفقون قل العفو)) والعفو الوسط.
وقال الله تعالى : والذين اذا انفقوا لم يسرفوا ولم يقتروا.
امام رضا (عليه السلام ) فرمود:
نسبت به مصرف مال درباره خود و خانواده ات ، معتدل و ميانه رو باش ، زيرا خداوند تعالى مى فرمايد:
از تو مى پرسند: ((چگونه خرج كنند اى رسول خدا؟))
در پاسخ آنها بگو: ((عفو))⁽¹⁾ و ((عفو)) يعنى ميانه روى ، و نيز خداى تعالى مى فرمايد:
((بندگان شايسته كسانى هستند كه به هنگام خرج اسراف و بخل نورزند)).⁽²⁾
 

عن ابن طيفور المتطيب : قال : ساءلنى ابوالحسن (عليه السلام ) اى شى ء تركب ؟ قلت : حمارا، فقال : بكم ابتعته ؟ قلت بثلاثة عشر دينارا فقال : ان هذا هو السرف اءن تشرى حمارا بثلاثة عشر دينارا وتدع برذونا⁽³⁾ قلت : يا سيدى ! ان موونة اكثر من مونة الحمار قال : فقال ان الذى يمون الحمار يمون البرذون .⁽⁴⁾
((ابن طيفور)) مى گويد: حضرت رضا (عليه السلام ) از من پرسيد: بر چه مركبى سوار مى شوى ؟
گفتم : بر الاغ .
فرمود: آن را به چه مبلغ خريدارى كرده اى ؟
گفتم : سيزده دينار.
حضرت فرمود: اين اسراف است كه الاغى را به سيزده دينار بخرى و ((برذون )) را كه ارزانتر است ، رها كنى .
گفتم : خرج ((برذون )) بيشتر از خرج الاغ است .
فرمود: آن كس كه روزى الاغ را مى رساند. روزى ((برذون )) را نيز خواهد رساند.
در بيوگرافى يكى از شخصيت هاى اقتصادى جهان كه ثروتمندترين مرد دنيا دنيا لقب گرفته است ، چنين نوشته اند:
او در آغاز زندگى و فعاليتهاى اقتصادى ، مخارج خود را در دفترى كه همراه داشت ، ثبت مى كرد، پيش از آنكه دعاى شب خود را بخواند و به تختواب برود، از وضع مالى خود تا دينار آخر مطلع و آگاه بود.⁽⁵⁾
الامام الرضا (عليه السلام ) قال راوى الحديث : استاءذنت الرضا (عليه السلام ) فى النفقة على العيال (عليه السلام ) فقال : بين المكروهين . فقلت : جعلت فداك . لا والله ، ما اعرف المكروهين ، قال : فقال له : يرحمك الله ! اما تعرف ان الله عزوجل كره الاسراف وكره الاقتار، فقال : والذين اذا انفقوا لم يسرفوا ولم يقتروا، وكان بين ذلك قواما.⁽⁶⁾
راوى گويد: از حضرت امام رضا (عليه السلام ) در (مورد) هزينه هاى خانواده ام طلب اذن نمودم ، فرمود:
حد وسط بين دو چيزى كه ناپسند است (افراط و تفريط). گفتم : فدايت شوم به خدا سوگند كه دو چيز مبغوض را نمى شناسم . فرمود: خدا تو را رحمت كند. مگر نمى دانى كه خدا دشمن مى دارد زياده روى و سخت گيرى را. سپس آيه شريفه زير را تلاوت فرمود:
((بندگان (خاص خداوند) رحمان ، كسانى هستند كه هرگاه انفاق كنند، نه اسراف مى نمايند و نه سخت گيرى - بلكه در ميان اين دو (اسراف و بخل ) حد اعتدالى دارند)).⁽⁷⁾

آثار مطلوب اتخاذ شيوه اقتصاد و صرفه جويى (در خانواده )
الف - كاهش ميزان توقعات بى جاى اعضاى خانواده و تقويت بنيه دفاعى آنها در برابر مشكلات :
مرد خانواده با اتخاذ شيوه صرفه جويى ، از توقعات و انتظارات بى جا و بيش ‍ از حد اعضاى خانواده مى كاهد. معمولا فرزندانى كه در مهد وفور نعمت پرورش مى يابند، فعاليت قواى دماغى آنها براى رفع موانع ضعيف است و در طوفان حوادث زندگى مانند پركاهى از اين سو به آن سو پرتاب مى شوند. معمولا سيل هميشه در سرزمينهاى نرم اثر نمى گذارد، سيل حوادث روزگار نيز درباره افراد قوى بى اثر است ، ولى افراد ضعيف البنيه و تن پرور را از پا در مى آورد.
((بهترين راه پرورش اعتماد به نفس ، اين است كه اطفال را با مشكلاتى كه با وضع فكرى و جسمى آنها مناسب است ، مواجه سازيم . سپس آنها را به طور مستقيم يا غيرمستقيم ، مورد حمايت قرار دهيم تا موفق شوند. چنين كارى سبب مى شود كه آنها به استعدادهاى نهفته خويش پى برند و در راه كشف اين منبع خداداد، به كوشش پردازند)).⁽⁸⁾
ب - باقى ماندن تمكن مالى براى انفاقهاى ديگر:
اتخاذ شيوه اعتدال در امور اقتصادى يعنى مبارزه با اسراف كاريها و به هدر دادن ثروتها و سرمايه هاى اجتماعى و به كار گرفتن آنها در راههاى صحيح و مثبت و سازنده ، زيرا در اثر حذف هزينه هاى اضافى در زندگى است كه آدمى مى تواند امكانات اضافى خويش را در مسير عمران و آبادى و منافع توده اى اجتماع به كار گيرد.
عن ابى الحسن (عليه السلام ) قال : كان ابى يقول : من الاسراف فى الحصاد والجداد ان يصدق الرجل بكفيه جميعا وكان ابى اذا حضر شيئا من هذا فراءى احدا من غلمانه يتصدق بكفيه صاح به اعط بيد واحدة القبضة بعد القبضة والضغث بعد الضغث من السنبل .⁽⁹⁾
امام رضا (عليه السلام ) فرمود: پدرم مى فرمود: از نشانه هاى اسراف وقت چيدن محصول اين است كه شخص با دو دست انفاق كند، و هر دو كفش را پر نمايد، و پدرم هرگاه مى ديد، يكى از خدمتگزاران با دو كف پر (دو مشتى ) صدقه مى دهد، بر او بانك مى زد كه با يك مشت بده . از دانه ها يك مشت يك مشت و از خوشه ها يك قبضه يك قبضه (هر چه مى خواهى انفاق كنى ، به يك نفر اختصاص بده ، بلكه به مقدار نياز به ببخش تا بتوانى رفع نياز از ديگر نيازمندان نمايى )
معيار شناخت اسراف از ديدگاه امام رضا (عليه السلام )
ليس فيما ينفع البدان اسراف ، انما الاسراف فيما اتلف المال واضر بالبدن .⁽¹⁰⁾
((در مصرف آنچه براى بدن مفيد است ، اسراف نمى باشد، همانا اسراف در چيزى است كه مال را تلف كند و به بدن ضرر زند)).
معيار شناخت صرفه جويى
سئل الرضا (عليه السلام ) عن القناعة ؟
فقال (عليه السلام ): القناعة تجتمع الى صيانة النفس ، وعزالقدر، وطرح موونة الاستكثار والتعبد لاهل الدنيا.⁽¹¹⁾
از حضرت امام رضا (عليه السلام ) سؤ ال شد: قناعت چيست ؟
حضرت در پاسخ فرمود: قناعت ، جامع صفات خويشتن دارى و ارجمندى و آسوده شدن از زحمت فزون خواهى و بندگى در برابر دنياپرستان است .
((قناعت )) نقطه مقابل ((حرص و ولع )) است كه مفهوم آنرا به قرينه مقابلش مى توان شناخت . ((حرص )) يك نوع تضاد ميان روح و جسم از نظر اشباع نيازهاى مادى است . ((حريص )) به كسى مى گويند كه به قدر كافى جسم او در برابر نيازهاى مادى اشباع شده ولى روح او همچنان فقير و گرسنه است . لذا بدون دليل در پى ثروت اندوزى بيشتر، در پى انحصارطلبى احمقانه تر و حتى در پى غصب سهم و حق ديگران است .
حريص گاهى كه به مراحل بحرانى حرص مى رسد و در اين راه تمام خواب و استراحت و حتى اخلاق و ايمان خود را مى دهد تا در آمد مادى بيشترى از هر طريق كه ميسر شود، فراهم سازد و سرانجام به موجودى ناتوان و بى اراده كه همه چيز خود را از دست داده ، تبديل مى گردد، در حالى كه هنوز روحا اشباع نشده زيرا آنچه را يافته است . از نظر اشباع روحى ((سرابى )) بيش نبوده است ، ولى ((قانع )) كسى است كه هماهنگى در ميان جسم و روح او برقرار شده ، هنگامى كه به مقدار كفايت و نياز بيابد، روح و جسم او اشباه مى گردد و بى جهت حرص نمى زند و به حقوق هر كس حمله نمى كند. در حقيقت ((قناعت )) يك نوع بى نيازى روحى و برخوردارى از سرمايه اعتماد به نفس و قدرتهاى اخلاقى است .⁽¹²⁾
لايستكمل عبد حقيقة الايمان حتى تكون فيه خصال ثلاث :
التفقه فى الدين وحسن التقدير فى المعيشة والصبر على الرزايا.⁽¹³⁾
حقيقت ايمان بنده كامل نمى گردد تا اينكه سه صفت را دارا باشد:
بصيرت و ژرف انديشى در دين ، حسن اندازه گيرى در دخل و خرج زندگى ، صبر و شكيبايى در برابر مصيبتها.
عن ابى الحسن الرضا (عليه السلام ) قال : من لم يقنعه من الرزق الاالكثير لم يكفه من العمل الا الكثير، ومن كفاه من الرزق القليل فانه يكفيه من العمل القليل .⁽¹⁴⁾
امام رضا (عليه السلام ) فرمود: كسى كه جز به روزى زياد قناعت نكند، جز عمل بسيار برايش كافى نيست . (پيوسته زياده طلب و حريص است و هر چه به دست آورد، او را بى نياز نكند و هر كه روزى اندك كفايتش كند، عمل اندك هم كافيش باشد. كمتر چيز دنيا او را بى نياز سازد، خدا هم به عمل اندك او با داشتن روحيه قناعتش راضى است .
عن ابى الحسن الرضا (عليه السلام ): من رضى عن تعالى بالقليل من الرزق ، رضى الله عنه بالقليل من العمل .⁽¹⁵⁾
امام رضا (عليه السلام ) فرمود: كسى كه به روزى اندك از خداوند خشنود باشد، خداوند از او به عمل كم ، خشنود خواهد شد.

پی نوشتها:
1- سوره بقره / آيه 217.
2- سوره فرقان / آيه 67.
3- ((برذون )) به كسرباء و فتح ذال ، يك نوع مركب تركى سنگين ((يابو)) از نوع اسب است . ((مجمع البحرين ))
4- سفينة البحار، جلد 1، ص 616 - فروع كافى ، كتاب الدواجن ، حديث 1.
5- آيين زندگى ، ((ديل كارنگى ))، ص 311.
6- سفينة البحار، جلد 1، ص 615 - وسائل الشيعه ، نكاح ، فى النفقات ، باب 27.
7- سوره فرقان / آيه 66.
8- تربيت كودكان در جهان امروز، ((دكتر بهشتى ))، ص 209.
9- وسائل الشيعه ، جلد 6، ص 139 - ((باب زكات غلات )).
10- مكام الاخلاق ((طبرسى ))، باب 3، فصل 3
11- بحارالانوار، جلد 78، ص 349.
12- انگيزه پيدايش مذاهب ، ص 134.
13- تحف العقول ، ص 446 - بحارالانوار، جلد 78، ص 339.
14- اصول كافى ، جلد 2، ((باب القناعة ))، حديث 5.
15- انوار البهيه ، ص 346.

منبع : http://8em.blogfa.com/