احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

قرآن در زندگی امام رضا (علیه السلام )

عشق فراوان امام رضا (علیه السلام) به کتاب خدا او را بر آن داشت تا نخست در زندگی فردی اش از آن بهره ببرد ؛ نه زمان برای او مطرح بود و نه مکان و نه روز و شب که موارد زیر بهترین گواه این مدعا است :

1-  هر سه روز یکبار ختم قرآن

ابوذکوان ، عشق زائد الوصف امام رضا (علیه السلام) به قرآن کریم را این چنین توصیف کرده است :

حضرت هر سه روز یک بار قرآن را ختم می کرد و آنگاه می فرمود : اگر می خواستم زودتر از سه روز آن را به پایان برسانم ، می توانستم « اما نخواستم چنین کنم » زیرا در موقع تلاوت ، به هر آیه که می رسیدم در آن فکر و اندیشه می کردم که درباره چه چیزی و در چه زمانی نازل شده است . بدین جهت در هر سه روز یک بار قرآن را به پایان می رسانم . [1]

2- قرائت قرآن در بستر خواب

عشق فراوان امام رضا (علیه السلام) به این کتاب آسمانی ، او را بر آن داشت تا علاوه بر روز ، در شب نیز قرآن بخواند و حتی آیات زیادی را در آستانه خواب و در رختخواب تلاوت می کرد .

رجا ء بن أبی الضحاک که گزارشی از سفر امام داده چنین گوید :

امام به هنگام خواب ، در رختخواب خویش فراوان قرآن می خواند و هرگاه به آیه ای می رسید که در آن یادی از بهشت یا جهنم آمده بود ، گریه می کرد و از خداوند بهشت را در خواست می نموده و از آتش جهنم به او پناه می برد . [2]

3-هزار ختم قرآن در یک پیراهن

شیخ طوسی در کتاب امالی به سند خود از علی بن علی فرزند برادر دعبل خزاعی نقل کرده که در سال 198 ق.  همراه برادرم دعبل خدمت امام رضا (علیه السلام) رسیدیم و تا پایان سال 200 ق. در محضرش اقامت داشتیم و سپس به قم رفتیم بعد از آن که امام رضا (علیه السلام) به برادرم دعبل پیراهن پشمینه سبز رنگی به همراه انگشتری که نگینش عقیق بود ، هدیه کرد همچنین به او درهم هایی که نام آن حضرت بر آن نقش بسته بود مرحمت نمود ، به او فرمود ای دعبل به قم برو که در آنجا سود و بهره خواهی یافت و به او یادآور شد که از این پیراهن به خوبی محافظت کن که من در این پیراهن هزار شب ، هزار رکعت نماز خوانده ام و هزار مرتبه قرآن را در آن ختم کرده ام . [3]

4-قرائت سور گوناگون در نماز

امام رضا (علیه السلام) در نمازهای واجب و مستحب در شب و روز از سوره های متنوع و گوناگون استفاده می فرمود و قرائت می کرد .

رجاء بن ابی الضحاک که در سفر امام از مدینه تا مرو همراه آن حضرت بوده در گزارشی مفصل به این مساله اشاره کرده است :

امام رضا علیه السلام در اول ظهر شش رکعت نماز مستحبی می خواند که پس از سوره حمد سوره های قل یا ایهاالکافرون و قل هو الله احد را می خواند و در دو رکعتی که پس از نماز جعفر طیار می خواند از سوره های ملک و هل أتی استفاده می کرد و همچنین در رکعت وتر ، سوره های قل اعوذ برب الفلق و قل اعوذ برب الناس را تلاوت می کرد .

و در نمازهای واجب خود پس از سوره حمد سوره انا انزلناه فی لیله القدر و همچنین در ظهر جمعه سوره جمعه و سوره منافقین و در نماز عشاء در شب جمعه سوره سبح ودر نماز صبح روز دوشنبه و پنج شنبه در رکعت دوم پس از حمد سوره غاشیه را تلاوت می فرمود . [4]

 
5- تکیه گاه کلام امام رضا (علیه السلام)

امام رضا علیه السلام در تمام زمینه ها و مسائل دینی و علمی و عقیدتی و فقهی از این کتاب آسمانی و این منبع پر فیض الهی کاملا بهره برده  و در هر سخن یا بیان به کلام الله مجید تکیه می کند . صدوق در امالی از ابوذکوان از ابراهیم بن ابی العباس نقل کرده که می گفت : ندیدم چیزی را از امام رضا (علیه السلام) بپرسند که جوابش را نداند ، بلکه جواب همه چیز را می دانست ونیز داناتر از او به زمان خویش را هرگز مشاهده نکردم .

مامون پیوسته با پرسشهای گوناگون خود امام را می آزمود . اما ایشان به همه پرسشهای وی جواب می داد تمام گفته های امام رضا (علیه السلام) و پاسخ های وی بر گرفته ازقرآن کریم بود . [5]

قرآن کریم در بین مسلمانان آنقدر رفیع است که هیچ کس نمی تواند در برابر آن بی اهمیت باشد چه رسد به مقام منیع امامت که خود حافظ دین و حامی کتاب خداست . امام رضا (علیه السلام) در ابعاد گوناگون از جمله بعد اجتماعی به رهنمودهای قرآن عنایت داشته اند . حضرت از آحاد ملت اسلامی خواسته تا اهمیت بیشتری به قرآن کریم داده و موارد زیر را در زندگی خود اعمال کنند .

اهتمام به قرآن 

امام رضا (علیه السلام) با سفارش به یاران خود از جمله ریان به وی فرمود : کلام الله لاتجاوزه و لا تطلبوا الهدی فی غیره فتضلوا ؛ قرآن سخن خداست ، از مرز آن تجاوز نکنید و هدایت را جزدر پرتو قرآن نجویید که در غیر این صورت گمراه خواهید شد . [6]

 
تلاوت کتاب خدا

شیخ صدوق در کتاب عیون اخبار الرضا به سند خود از حضرت امام رضا (علیه السلام) از پدران خود از رسول خدا نقل کرده که پیامبر فرمود : « شش چیز از مروت و جوانمردی است ، سه کار در حضر و سه نوع رفتار در سفر . اما در وطن ، اول ، تلاوت کلام الله مجید ، و دوم آباد کردن مساجد ، و سوم اتحاد برادران در راه خدمت به جامعه ؛ و اما آن سه امر که در سفر است : اول زاد و توشه را بی دریغ در اختیار همسفران گذاشتن ؛ و دوم حسن خلق ؛ و سوم ، مزاح و شوخی بدون آمیختن با هیبت . »[7]

6-قرائت قرآن با صوت و ترتیل

قرآن زیبا است و هر چه به زیبایی اش کمک کند ، بسیار پسندیده است . از جمله این که قرآن را باید با صدای رسا و صوت حسن قرائت نمود .

امام رضا (علیه السلام) از پدرانش از رسول خدا نقل می کند : « حسّنوا القرآن باصواتکم فان الصوت الحسن یزید القرآن حسنا » ؛ قرآن را با صوت نیکو زینت دهید ، زیرا که صدای نیکو بر زیبایی قرآن می افزاید . [8]

7- قرائت قرآن در ماه رمضان

محدث نوری از کتاب فقه الرضا در باب روزه آورده است که امام رضا (علیه السلام) فرمود : و اکثر فی هذا الشهر المبارک من قراءه القرآن و الصلاه علی رسول الله ؛ در این ماه شریف قرآن زیاد بخوان و فراوان بر رسول خدا صلوات و درود بفرست . [9]

همچنین از پدران خود از علی (علیه السلام) از رسول خدا نقل می کند که فرمود :« من تلافیه (شهر رمضان) ایه من القرآن ، کان له مثل أجر من ختم القرآن فی غیره من الشهور »؛ کسی که یک آیه از قرآن در ماه رمضان بخواند مانند یک ختم قرآن است در ماه های دیگر . [10]

 8- ختم قرآن در مکه مکرمه

علامه محدث نوری در کتاب مستدرک آورده که در برخی از نسخه های فقه رضوی از امام رضا آمده است که فرمود :« فان قدرت أن لاتخرج من مکه حتی تختم القرآن فافعل فانه یستحب » اگر می توانی از مکه خارج نشوی تا قرآن را در آنجا ختم کنی ، این کار را انجام بده ؛ زیرا بسیار شایسته است و این کار یکی از مستحبات می باشد . [11]

9- اذکار امام پس از تلاوت برخی سوره ها

محدثان و راویان حدیث نقل کرده اند که امام رضا (علیه السلام) پس از تلاوت برخی آیات قرآنی و یا در پایان برخی از سوره های قرآن به طور آهسته یا بلند جملاتی را بر زبان جاری می کردند که بخشی از آنها را رجاء بن ابی الضحاک برای ما نقل کرده است . وی می گوید : امام رضا در تمام نمازهای خود در شبانه روز بسم الله الرحمن الرحیم را بلند می گفت و هر گاه آیه قل هو الله احد را تلاوت می کرد پس از آن آهسته می گفت « الله احد » و هر گاه سوره توحید را به پایان می رساند سه مرتبه می فرمود « کذلک الله ربنا » و اگر سوره جحد را می خواند آهسته می فرمود « یا ایها الکافرون »، و وقتی از تلاوت سوره فارغ می شد می فرمود «ربی الله و دینی الاسلام ».

و هر گاه سوره والتین و الزیتون را تلاوت می کرد در پایان می فرمود « بلی و انا علی ذلک من الشاهدین » و هرگاه سوره لااقسم بیوم القیامه را تلاوت می کرد در پایان می فرمود « سبحانک اللهم بلی » و به هنگام تلاوت سوره جمعه می فرمود « قل ما عندالله خیر من اللهو و من التجاره للذین اتقوا و الله خیر الرازقین ».

و هر گاه از سوره حمد فارغ می شد می فرمود « الحمد لله رب العالمین » و اگر به سوره سبح اسم ربک الاعلی و نیز اگر به آیه یا ایها الذین آمنوا می رسید ، آهسته می فرمود « لبیک اللهم » . [12]

 رهنمودهای اخلاقی

امام با الهام از کتاب خدا ، درسهای اخلاقی خود را برای جامعه اسلامی به ویژه منتسبان به اهل بیت ، بیان می فرمود .

امام با بیان آیات مربوطه به دیگران گوشزد می کرد که هرگز انتساب به پیامبر یا امام بدون توجه به عمل و پیروی از خدا باعث نجات انسان نخواهد بود . فریب برخی گفتارها را نخورده و راه صلاح را در پیش گیرند .

گفت و گو با زید بن موسی

صدوق در عیون به سند خود از یاسر خادم نقل کرده که در زمانی که امام رضا در خراسان بود برادرش زید بن موسی در مدینه شورش کرد و دست به آتش سوزی و ویرانی و کشتار زد بدین جهت او را زیدالنار می گفتند . مامون عباسی دستور جلب او را صادر کرده بدین جهت زید را اسیر و به سوی مامون بردند . مامون گفت : زید را به نزد امام رضا ببرند .

یاسر گوید وقتی زید را به نزد امام وارد کردند ، حضرت به او فرمود : « ای زید ! آیا گفتار فرومایگان اهل کوفه تو را فریب داده که فاطمه دامان خود را پاک نگه داشت پس خداوند آتش را بر ذریه اش حرام کرد . خیر چنین نیست . این گفتار فقط درباره ی امام حسن و امام حسین است پس اگر در خود می بینی که گناه کنی و به سوی بهشت وارد شوی و (پدرت) موسی بن جعفر خدا را اطاعت کند و داخل بهشت شود ، پس تو نزد خداوند عزیزتر هستی ، بدان که هیچ کس به آنچه که نزد خداوند است نمی رسد ، مگر به اطاعت و پیروی از ذات حق . و اگر چنین گمانی کرده ای که با گناه و معصیت می توانی به آنها برسی زهی خیال باطل و سخت در اشتباه هستی».

زید گفت : « من برادر تو و فرزند پدرت هستم ؟! »

امام رضا ( علیه السلام ) فرمود : « تا زمانی برادر من می باشی که از خداوند اطاعت و فرمان ببری . بدان که نوح پیامبر فرمود :  رب ان ابنی من اهلی و ان وعدک الحق و انت احکم الحاکمین . فقال الله عزوجل : یا نوح انه لیس من اهلک انه عمل غیر صالح [13](پروردگارا ! پسرم از خاندان من است و وعده تو (در مورد نجات خاندانم ) حق است و تو از همه حکم کنندگان برتری . خداوند فرمود : ای نوح ! او از اهل تو نیست او عمل غیر صالحی است .)

پس خداوند فرزند نوح را به دلیل گناه و معصیت از خاندان نوح بیرون شمرد .» [14]

محمد بن یحی بن اعیاد از عموی خود نقل کرده که از امام رضا چند بیت شعری شنیدم با اینکه سروده ها بسیار کم بود آن حضرت فرمود :

کلنا تامل مدا فی الاجل

و المنایا هنّ آفات الاجل

لاتغرنک اباطیل المنی

والزم القصد و دع عنک العلل

انما الدنیا کظل زائل

حل فیها راکب ثم رجل

همه ما مردم آرزوی طول عمر را داریم ، در حالی که مرگ ، آفت آرزوها می باشد . پس آرزو های باطل تو را فریب ندهند و مواظب پیمودن راه باش و بهانه جویی ها را کنار بگذار ؛ بدان که دنیا همانند سایه از بین رفتنی است ، همانند سواری است که برای لحظاتی توقف کند و سپس آنجا را ترک گوید .

گوید :« عرض کردم ، خداوند شما را عزیز بدارد ، این اشعار از کیست ؟»

امام فرمود :« سروده یکی از شما عراقیان است » .

عرض کردم :« این اشعار را از زبان ابوالعتاهیه شنیدم .» [15]

حضرت فرمود:« نامش را بگو و این لقب را بر زبان جاری نکن ، خداوند می فرماید : (ولاتنابزوا بالالقاب)» [16] ؛ با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید .

شاید این مرد از این لقب خوشش نیاید . [17]

 
معروف این است که ابوالعتاهیه ، به مرد کم عقل وگمراه و احمق می گویند و مقصود امام این بود که اکتفا به نام شاعر و سراینده کن و هرگز از لقبی که کسی کراهت دارد ، استفاده نکن چون مصداق فرمایش خدا که می فرماید با القاب زشت یکدیگر را یاد نکنید ، خواهی بود .

[1] - امالی صدوق ، ص 660 ؛ بحارالانوار ، ج 49 ص 90 .

[2] - عیون اخبار الرضا ، ج 2 ص 182 ؛ بحارالانوار ، ج 49 ، ص 94

[3] - امالی شیخ طوسی ، ص 359 ؛ بحارالانوار ، ج 9 ص 238 .

[4] - بحارالانوار ، ج 49 ص 94 .

5- امالی صدوق ، ص 660 ؛ بحارالانوار ، ج 49 ص 90 .

[6] - همان ، ص 326

[7] - قرآن در احادیث اسلامی ، ص 59 .

[8] - عیون اخبار الرضا ، ج 2، ص 69 .

[9] - مستدرک الوسائل ، ج 4 ص 267 .

[10]- فضائل الاشهر الثلاثه ، ص علیه السلام 7.

[11] - مستدرک الوسائل ، ج 1، ص 294 .

[12] - عیون اخبار الرضا ، ج 2، ص180 ؛ بحارالانوار ،ج 49 ، ص 94 .

[13] - هود /44 .

[14] - عیون اخبار الرضا ، ج 2 ،ص 234 .

[15] - نام این سراینده و شاعر اسماعیل بن قاسم است و شاعر معروفی است ج 41، ص 107 .

[16]-  حجرات /11

[17] - منتهی الآمال ، ج 2، ص 280 ؛ بحارالانوار