احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

ایشان در راه حمایت از اسلام و حفظ حقانیت خویش و خاندان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) راه های چندی را برگزیدند که در زمان خود کارآمدترین راه ها در تقابل با خلفایی بود که از هر وسیله ای برای خاموش کردن ائمه و خاندان علی (علیهم السلام) استفاده می کردند.

برای بررسی مواضع سیاسی امام رضا (علیه السلام) در مواجهه با خلفای عباسی، قبل از هر چیز باید تعریفی از مبارزه سیاسی ارائه داد که این تعریف به بهترین وجه در بیانات مقام معظم رهبری بیان شده است: «منظور این است که مبارزات ائمه معصومین (علیه السلام) فقط مبارزه علمی و اعتقادی و کلامی نبود؛ از قبیل مبارزات کلامی ای که در طول همین مدت شما در تاریخ اسلام مشاهده می کنید ... هم چنین یک مبارزه مسلحانه هم از قبیل آن چیزی که انسان در زندگی جناب زید و بازماندگانش، و همچنین بنی الحسن و بعضی از آل جعفر و دیگران، در تاریخ زندگی ائمه (علیه السلام) می بیند، نداشتند البته آنها را به طور مطلق هم تخطئه نمی کردند، بعضی را تخطئه می کردند به دلایلی غیر از نفس مبارزه مسلحانه، بعضی را هم تأیید کامل می کردند ... . مبارزه سیاسی نه آن اولی است و نه این دومی، عبارت است از مبارزه ای با یک هدف سیاسی. آن هدف سیاسی چیست؟ عبارت است از تشکیل «حکومت سیاسی» و به تعبیر ما «حکومت علوی». (انسان 250 ساله، آیت الله خامنه ای، مقدمه ص 17) بنابراین با بهره گیری از این تعریف می توان دریافت که نه تنها در پیش گرفتن رفتارهای متفاوت در هر برهه از زندگانی یک امام، برای رسیدن به یک هدف سیاسی است بلکه با در کنار هم قرار دادن زندگانی ائمه و رفتارهای سیاسی متفاوت ایشان در هر دوره، می توان هدفی واحد را جستجو کرد و استمرار یک حرکت را مشاهده کرد و آن تشکیل حکومت اسلامی است. (برای مطالعه بیشتر رک: انسان 250 ساله، آیت الله خامنه ای، مقدمه ص 16 تا 19)

از شبهاتی که بعد از شهادت امام موسی کاظم (علیه السلام) در جامعه رواج گرفت به وجود آمدن گرایش وقف بود که باور به مهدویت امام موسی کاظم (علیه السلام) داشتند، (الملل و النحل، شهرستانی، ج1، ص 150) هم چنین ایشان باید در مورد اینکه که امام برحق و جانشین بعد از پدر بزرگوارشان هستند نیز به روشنگری می پرداختند چنانچه در نمونه ای از این مباحثات آمده است: «علی بن ابی حمزه خطاب به امام عرض کرد: از پدرم روایتی نقل شده و به ما رسیده است که تجهیز امام بر عهده اما بعدی است و چون شما در تجهیز پدرتان شرکت نداشتید پس امام نیستید. امام (علیه السلام) پاسخ فرمودند: آیا حسین بن علی امام بود یا نه؟ علی بن حمزه گفت: آری! حسین بن علی (علیهما السلام) امام بود. امام (علیه السلام) فرمود: چه کسی او را تجهیز کرد؟ او جواب داد: فرزندش علی بن الحسین. امام (علیه السلام) فرمود: در آن زمان علی بن الحسین کجا بود؟ علی بن حمزه گفت: در کوفه زندانی عبیدالله بن زیاد بود. امام رضا (علیه السلام) فرمود: با اینکه زندانی بود، چگونه در تجهیز پدرش شرکت کرد؟ علی بن حمزه گفت: روایت داریم که حضرت از زندان خارج شد و به کربلا رفت و در تجهیز پدرش شرکت کرد و بعد از دفن سیدالشهداء به زندان بازگشت؛ بدون اینکه کسی مأموران از این جریان اطلاع پیدا کنند. امام رضا (علیه السلام) فرمودند: اگر علی بن الحسین (علیه السلام) با اینکه زندانی و تحت نظر بود، می تواند از کوفه به کربلا برود و پدرش را تجهیز کند و برگردد؛ بدون اینکه کسی بفهمد، من که زندانی و تحت نظر نبودم، آسان تر می توانستم به بغداد بیایم و تجهیز پدرم را انجام دهم و برگردم؛ بدون اینکه کسی اطلاع پیدا کند.»
(مسندالرضا (علیه السلام)، داود بن سلیمان، 1376، ج1، ص 91) بعد از شهادت امام موسی کاظم (علیه السلام)، امام رضا (علیه السلام) دیداری با مردم بصره و کوفه داشتند و با حضور در این شهرها به توضیح توحید و عدل، علم الهی و صفات او، بداء، مباحث جبر و تفویض و الامر بین الامرین، نبوت عیسی و نبوت پیامبر اسلام، عصمت انبیا، امامت و صفات امام، صفات شیعیان امام، و موارد دیگر برای مردم و علما پرداختند. (احتجاج طبرسی، طبرسی، 1416، ج2، ص 253 تا 460)

امام رضا (علیه السلام) در سال های باقیمانده حکومت هارون صریحاً امامت خود را اعلام کردند و این اعلام آشکار امامت یاران ایشان را از سوء قصد هارون بر جان ایشان بیمناک می کرد زیرا هارون با زندانی کردن و به شهادت رساندن امام موسی کاظم (علیه السلام) و رفتار با علویان نشان داده بود که فشار بر علویان و قتل و کشتار آنها برای وی امری سهل و آسان است و زندگانی امام رضا (علیه السلام) نیز در معرض خطر قرار داشت.

مأمون که بعد از خلع برادرش امین از خلافت پی برده بود که نیاز به پایگاه مردمی برای ادامه خلافتش دارد، در تلاش برآمد تا از علویان که دارای پایگاه مردمی بودند استفاده کند و این پایگاه مردمی در قیام هایی که از سوی علویان رخ می داد مشاهده می شد، تعداد این قیام های علویان به حدی بود که در منابع آمده است شهری نبود که در آن علوی قیام نکرده باشد یا اینکه مردم در انتظار قیام از سوی یک علوی نباشند. (زندگانی سیاسی امام رضا (علیه السلام)، مرتضی عاملی، 1365، 175-176) و مامون که در منابع زیرک ترین خلفای عباسی لقب گرفته است درصدد برآمد تا از این پایگاه مردمی استفاده نماید و با جلب علویان و در رآس آنها امام رضا (علیه السلام) به سوی خود حمایت مردمی را بدست آورد. او تلاش کرد با استفاده از پایگاه سیاسی، اجتماعی و مذهبی علویان و استفاده از موقعیت خراسان به قدرت خود استحکام بخشد. (سیاست و حکومت در سیره امام رضا(علیه السلام)، همان، ص 133) مامون که به خوبی می دانست حضور امام در مدینه کنترل بر فعالیت های ایشان را دشوار می کند و با طرح نقشه از امام خواست تا برای بازپس دادن خلافت از او به خراسان سفر کند. امام (علیه السلام) که واقف به اهداف مامون بودند در برابر خواسته مامون مبنی بر سفر به خراسان مخالفت کردند تا اینکه مامون گروهی را برای بردن ایشان به خراسان فرستاد. در مسافرت امام به خراسان این نکته مشهود است که امام برای روشن کردن مخالفتشان با رفتن به خراسان کارهای چندی انجام دادند از جمله زیارت چند باره مرقد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) که از محول سجستانی روایت شده است که امام داخل مسجد شد تا با قبر جدش رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) وداع کند، و چندین بار با آن وداع کرد و صدایش به گریه و شیون بلند شد. جلو رفتم و به او سلام کردم و او جواب سلام مرا داد و من برای آن وضع به او تبریک گفتم، پس او فرمود مرا رها کن، من از کنار قبر جدم (صلی الله علیه و آله و سلم) دور می شوم و در غربت می میرم و در کنار هارون دفن می شوم. (اعیان الشیعه، سید محسن امین جبل عاملی، ج4، ص 122) هم چنین امام خاندانش را جمع کرد و به ایشان دستور داد که برایش گریه و زاری کنند و با آنها آخرین وداع را انجام داد. (همانجا) کار بعدی ایشان معرفی امام جواد (علیه السلام) به امامت بعد از خودشان و آخرین طواف و زیارت خانه خدا همراه با خاندان خود و امام جواد (علیه السلام) بود. (همانجا)