احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

  از جمله آثار ارزشمند داخل حرم رضوی، سه محراب با شکوه مربوط به قرن های هفتم هجری است که بر روی دو محراب، ‌کتیبه‌هایی به خط کوفی و بر سومی، کتیبه‌هایی به خط کوفی و ثلث و به رنگ لاجوردی بر زمینه سفید، مشتمل بر آیات و احادیث نوشته شده است.
 درب های سه گانه حرم مطهر نیز از آثار باارزش هنری به شمار می‌آیند. صندوق و ضریح مرقد کنونی، مربوط به دوره ی قاجار و بعد از آن است. صحن های حرم رضوی هر یک در دوره ای تاریخی ساخته شده اند و معماری هر یک از صحن ها؛ گویای روند معماری زمانه ی خود است.

                                         صحن‌های حرم 

صحن امام خمینی
      این صحن در سمت حرم مطهر و مقابل خیابان امام رضا ع واقع است و بیش از 8300 متر مربع وسعت دارد؛ آرامگاه شیخ بهایی بین این صحن و صحن آزادی قرار دارد.
      

       صحن عتیق ( انقلاب ): این صحن که در قسمت شمالی حرم مطهر واقع است از یادگارهای دوره سلطان «حسین بایقرا»می باشد. چهار ایوان بزرگ تاریخى به قرینه یکدیگر و 48 غرفه تحتانى و فوقانى در پیرامون خود دارد.

       الف) ایوان جنوبی یا ایوان طلا ،در ضلع جنوبی صحن عتیق، از بناهای امیرعلی شیرنوایی در قرن نهم هـ.ق بین  سالهای 875 تا 885 ه. ق است و چون سطح ایوان را نادرشاه  به سال 1145 هـ ق طلاکاری کرده ، به ایوان نادری نیز معروف شده است . ازارة ایوان به ارتفاع 2 متر سنگ مرمر رنگارنگ است. روی ازاره احادیثی در فضیلت زیارت حرم به خط نستعلیق نوشته شده است. این ایوان هم چنین در دوره شاه طهماسب صفوی تزیین گردیده است. از ازاره تا سقف با خشتهای مطلّا زینت شده است. در این ایوان 4 در طلایی وجود دارد. درُ ضلع شرقی به توحید خانه، و درُ ضلع غربی به کفشداری بزرگ باز می‎شود. درِ سوم در زاویة جنوب غربی است که به راهرو سقاخانة سابق و از آنجا به دارالسیّاده راه دارد. چهارمین در، زاویة جنوب شرقی را به محلی که سابقاً قرآن خانه بود متصل می‎سازد. در ضلع جنوبی ایوان، طاقی مانند محراب هست که بر روی خشتهای مطلای آن قصیده‎ای به فارسی از «ندیم» به خط نستعلیق محمدعلی‎بن سلیمان رضوی نوشته شده که بیانگر طلاکاری و مرمّت ایوان به دستور نادرشاه است. در پایان قصیده، مادة تاریخ اتمام آن (1145ق/1732م) ذکر شده است. بر بالای حجره‎های فوقانی این ایوان، کتیبه‎ای است به خط ثلث طلایی بر متن لاجوردی که حدیثی در فضیلت زیارت حرم امام‎رضا(ع) بر ان نقش شده است. پیرامون سردر خارجی ایوان نیز کتیبه‎ای بر کاشی به خط ثلث سفیدرنگ هست که سورة «کهیعص» (مریم) بر آن نوشته شده است. بر بالای این کتیبه، به خط کوفی زردرنگ آیاتی از سورة «یس» نقش شده است. این ایوان 70/14 متر طول و 80/7 متر عرض و 5/21 متر ارتفاع دارد. این ایوان یکی از مدخلهای ورود به حرم مطهر است.

       ب) ایوان شمالی یا ایوان عباسی. این ایوان در ضلع شمالى صحن کهنه واقع است .طول این ایوان 80/14 و عرض آن 20/8 و ارتفاع آن 50/22 متر است. این ایوان ساختة شاه‎عباس اول در سال 1021 هـ است و چون به دستور او ساخته شده به «ایوان عباسى» شهرت دارد.
 و در روزگار شاه‎عباس دوم مرمت شده است. شاید از همین‎رو است که پوپ (نامة آستان قدس، 89) آن را به اشتباه به شاه‎عباس دوم نسبت داده است. در فراز این ایوان یکی از مناره های حرم مطهر واقع شده است .
       کف ایوان با سنگ خَلَج فرش شده و ازارة آن سنگ تیره است. از روی ازاره به سمت بالا تا سقف، کاشی‎کاری است و بیشتر آن معرَّق است. در پشت این ایوان، به سمت شمال، صفّة بزرگی هست مانند محراب که با کاشیهای معرق زینت داده شده است. 4 غرقة فوقانی این ایوان نیز کاشی‎کاری است. در پیرامون صفة بزرگ، به خط ثلثِ محمدرضا امامی، در 1059ق/1649م، «بسمله و صلوات» نوشته شده است. در پیشانی این ایوان به خط ثلث زردرنگ، اثر محمدرضا امامی دارای همان تاریخ، نام شاه‎عباس دوم که امر به مرمت ایوان داده بود، آمده است.
       قسمت خارجی ایوان به بست شیخ طبرسی راه دارد.
ـ ایوان غربی ( ایوان ساعت ) این ایوان به «ایوان ساعت» معروف است که بنا بر نقل تاریخ توسط شاه عباس صفوی ساخته شده است .
ـ ساعت بزرگی بر روی آن قرار دارد که بنای آن مربوط به دوره مظفرالدین شاه می باشد و از چهارطرف زمان را نشان مى دهد.
طول ایوان 10/24 و عرض آن 9/6 متر است و 24 متر ارتفاع دارد.
یک بار در ایام شاه‎عباس دوم و بار دیگر در روزگار ناصرالدین‎شاه مرمت شده است. کف ایوان از سنگ خلج و ازارة آن سنگ تیره است. از بالای ازاره تا سقف با کاشیهای معرق پوشانده شده است. در 3 سوی داخلی ایوان، کتیبه‎ای به خط ثلث سفیدرنگ، شامل چند حدیث به خط علیرضا عباسی نصب شده است. در پیشانی آن هم به خط ثلث زردرنگ بر زمینة لاجوردی آیه‎الکرسی نوشته شده است.
 
       ـ قسمت خارجی ایوان به بست شیخ طوسی راه دارد .
       ـ مقبره شیخ حر عاملی : عالم شهیر و محدث بزرگ اسلام (وفات : 1104 هـ ق ) در ضلع شمالی صحن انقلاب است .
       ـ آرامگاه مرحوم حاج شیخ حسنعلی اصفهانی معروف به نخودکی(وفات : 1321 ش ) نیز در شمال صحن انقلاب جنب ایوان عباسی واقع شده است .
       ـ این عالم زاهد و جلیل القدر دارای مقامات و کراماتی بوده است .
       ـ وی مدتی از عمر شریف خود را به تدریس فقه و تفسیرو علم هیئت و حساب گذرانده است.

       ـ ایوان و سردر شرقی. در ضلع شرقى صحن کهنه واقع شده و بر بالای آن نقاره خانه واقع است و مانند ایوان غربى از دو ایوان تشکیل گردیده است .طول ایوان 20/18، عرض آن 80/7 و ارتفاع آن 26 متر است. کف ایوان از سنگ خلج و ازاره‎اش از سنگ تیره است. از روی ازاره تا سقف کاشی‎کاری است.
       داخل ایوان بالای در ورودی حرم، غرفه‎ای است که داخل آن با کاشیهای معرق پوشیده شده و کتیبه‎ای به خط ثلث سفیدرنگ در آن هست که حدیثی از امام‎صادق(ع) بر آن نوشته شده است.

       پیرامون سردر خارجی ایوان به خط ثلث سفیدرنگ سورة «المُزَّمِّل» کتیبه شده و بر پیشانی آن آیة «نور» به خط زردرنگ نوشته شده است.
       سر در خارجى آن مقابل بست شیخ حر عاملى قرار دارد.

       گرداگرد صحن عتیق 12 صفه است: 1. صفة جنوبیِ ایوانِ غربیِ صحن، دارای کتیبه‎ای است به خط ثلث بر کاشی معرق که آیاتی به خط علیرضا عباسی بر آن نوشته شده است؛ 2. صفة دیگری در شمال ایوان غربی، دارای کتیبه‎ای است به خط علیرضا عباسی حاوی آیاتی از قرآن؛ 3. صفة شمالی صحن که کتیبه‎ای ندارد؛ 4. صفة دیگری در کنار صفة شمالی؛ 5. صفة شمالی ایوان عباسی، با کتیبه‎ای به خط ثلث که آیة «مَثَلُ‎الَّذینَ یُنْفِقُونَ اَمْوالَهُم» بر آن مرقوم شده است؛ 6. سفة دیگری در شرق ایوان عباسی، دارای کتیبه‎ای است که حدیثی از پیامبر اکرم(ص) به خط ثلث بر ان نوشته شده است؛ 7. صفة شمالی ایوان شرقی، دارای کتیبه‎ای است به خط ثلث اثر محمدرضا امامی که حدیثی از امام‎علی(ع) بر آن نوشته شده است؛ 8. صفة دیگری در جنوب ایوان شرقی، کتیبه‎ای در آن هست به خط ثلثِ محمدرضا امامی حاوی حدیثی از امام‎علی(ع) بر آن نوشته شده است؛ 9. صفة کفشداری گنبد اللهوردیخان، دارای کتیبه‎ای به خط ثلث از محمدرضا امامی حاوی حدیثی از امام‎علی(ع)؛ 10. صفة شرقی ایوان طلای نادری، دارای پنجره‎ای است برنجی معروف به پنجرة فولاد که داخل حرم از آن دیده می‎شود؛ 11. صفة دیگری در غرب ایوان طلای ناصری که از آن به حرم وارد می‎شوند، با کتیبه‎ای به خط محمدرضا امامی که حدیثی از امام‎رضا(ع) بر آن نوشته شده است؛ 12. صفة جنوب غربی صحن که فاقد کتیبه است.
علاوه بر ایوان ها، دو مناره در قسمت جنوبی و شمالی این صحن به چشم می خورد. یکی از این مناره ها که در قسمت جنوبی و پشت ایوان طلا واقع شده است بوسیله شاه طهماسب صفوی طلا کاری شده و مناره دیگر پشت ایوان عباسی قرار گرفته و به دستور نادرشاه افشار ساخته شده است. سنگاب مرمر سقاخانه از دیگر متعلقات این مجموعه به شمار می آید که از دوره نادرشاه افشار بر جای مانده است.
       در این صحن پنجره بزرگی که از فولاد و برنز ساخته شده است قراردارد ،‌و از این پنجره حرم مطهر دیده می‌شود . این صحن به شکل مستطیل،‌به طول 5/104و عرض 5/64متر است .

  صحن نو ( آزادی ): صحن نو که امروزه به آن صحن آزادی می گویند در قسمت شرقی حرم مطهر واقع شده و در پایین پای مبارک حضرت با 4335 متر مربع مساحت ساخته شده است این صحن در سال 1233 به دستور «فتحعلی شاه قاجار» ساخته شده است و ایوان آن در سال 1282 ق به امر «ناصرالدین شاه» طلاکاری گردید. صحن نو دارای چهار ایوان است که از این میان ایوان طلا از همه معروف تر می باشد. راههای ورودی صحن از طریق 3 درب بزرگ و دو راهرو در طرفین می باشد .  در چهار ضلع صحن آزادی 56 حجره و غرفه فوقانی و تحتانی قرار دارد همچنین از حجره جنوب غربی صحن دری به رواق شیخ بهایی و مقبره وی گشوده می شود ؛ حجره 24 مقبره شیخ جعفر مجتهدی و شیخ علی اکبر ابوترابی است،ضمنا در اضلاع چهار گانه صحن 4 ایوان وجود دارد که  مشخص ترین آنها ایوان طلا و ایوان ساعت است . ایوان طلا بیش از 20 متر ارتفاع دارد و مسیر تشرف بانوان به درون حرم است . ایوان ساعت یا ایوان جنوبی متشکل از 2 ایوان است که بر فراز آن ساعتی بزرگ وجود دارد این ساعت تا بیش از سال 1336 هجری شمسی بر روی ایوان صحن انقلاب قرار داشت گویند ساعت را مظفرالدین شاه قاجار در سال 1278 اهدا کرده است .

 صحن جامع رضوی
       این بنای وسیع با 110078 متر مربع زیربنا درجنوب اماکن متبرکه واقع شده است و از طریق باب الرضا (ع) و باب الجواد (ع) به خیابان های امام رضا(ع) و خسروی نو ارتباط دارد و از دو سوی در شرقی و غربی به بست های شرقی و غربی راه دارد؛ علاوه بر این ورودی هایی فرعی نیز صحن جامع را به رواق امام خمینی (ره) صحن قدس و بست شیخ بهایی مرتبط می کند . در اضلاع صحن جامع سه ایوان و سر دربزرگ ساخته شده و در طرفین هر ایوان دو گلدسته مرتفع وجود دارد . به دلیل اهمیت ضلع قبله ایوان و گلدسته های آن از نظر ابعاد بزرگتر از دو ایوان دیگر است . گلدسته های ضلع قبله هر کدام 70 متر و گلدسته های دیگر هر کدام هر کدام 57 متر ارتفاع دارند؛ تعداد 8 نورگیر در جدار گلدسته ها تعبیه شده تا نور مورد نیاز تامین گردد .
       درحال حاضر کارهای بتنی گلدسته ها ، نصب آسانسور و پلکان در آنها انجام شده و در نمای اطراف گلدسته از تزیینات کاشی ، و معرق کاری استفاده خواهد شد . اطراف صحن جامع را غرفه هایی به عمق 16 و ارتفاع 12 متر محصور کرده‌اند.
صحن جمهوری اسلامی
       این بنا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با10000 متر مربع مساحت احداث شده است که دارای 30 حجره و 46 غرفه است.
همچنین این صحن دارای 4 ایوان است که ایوان شرقی آن طلا کاری شده است و  جنب ایوان طلای آن پنجره ای از برنز نصب شده است که زائران از پشت ان به امام رضا ( ع ) عرض ارادت می کنند نیز دو گلدسته با ارتفاع بیش از 30 متر بر فراز سردرب های شمالی و جنوبی صحن وجود دارد که تزیین و طلا کاری شده است ،در وسط صحن، ساعت آفتابی یا شاخص است که در تمام فصول سال بیانگر ظهر شرعی است.

صحن رضوان
       در دست احداث است.

صحن غدیر

 صحن غدیر یا صحن ضلع غربی جامع رضوی دارای 14453 متر مربع مساحت است، این صحن از راس و ضلع جنوبی به صحن جامع باغچه و بلوک b غربی محدود است و از ضلع غربی به مجتمع تجارتی غدیر ، سرویس بهداشتی غدیر و از ضلع شرقی به صحن جمهوری اسلامی و از شمال غربی به سر در شیرازی منتهی می شود.

  صحن قدس 
 این صحن در قسمت جنوب حرم بعد از مسجد گوهرشاد واقع شده است که حدود 5000 متر مربع وسعت دارد و بعد از انقلاب ساخته شده است. در وسط آن سقاخانه ای زیبا با نمای بیت المقدس که به احترام امام هشتم علیه السلام، ابعاد آن دقیقاً یک هشتم ابعاد اصلى قدس مى باشد و سعى شده است تا در عمارت آن نیز تشابهات بسیارى با ساختمان قدس شریف رعایت شود، تا باشد که نام و یاد قبله نخستین و اشغال شده مسلمین را در اذهان زنده کند. گنبد این سقاخانه، مطلّا و در داخل آن منبع آبى با گنجایش شصت هزار لیتر آب جاسازى شده است.
       صحن قدس با 2510 متر مربع مساحت، و 12700 متر مربع زیر بنا در طبقات، کوچک ترین صحن حرم مطهر و در جنوب غربى آن واقع شده است و گنبد این سقاخانه نیز مطلا است.

   صحن کوثر

صحن کوثر درشرق جامع رضوی جای دارد و دارای 15648 متر مربع مساحت است؛ این صحن از راس و ضلع جنوب غربی به جامع رضوی باغچه مرتفع و بلوک b شرقی محدود است و از شمال شرقی به سر در نواب صفوی منتهی می شود و در ضلع شمالی آن رواق امام خمینی (ره) و صحن آزادی قرار دارند.

صحن هدایت

 این صحن با وسعت 16414 متر مربع در ضلع شمال شرقی اماکن متبرکه جای دارد. از سوی شمال شرقی به بنیاد پژوهش های اسلامی ، مدرسه علمیه و سردر طبرسی و از جنوب غربی به دانشگاه علوم اسلامی رضوی و بست شیخ طبرسی و مهمانسرای حضرت و از سوی جنوب و جنوب شرقی به ساختمان اداری دانشگاه علوم اسلامی رضوی و پیرپالاندوز و سردر نواب صفوی منتهی می شود .

منبع:.imamrezatv.ir