چکیده
در این تحقیق به شرح و بررسی روایتی از امام رضا (علیه السلام) پرداخته شده است. این حدیث گهربار توسط راوی ثقه عبدالعظیم حسنی روایت شده است. امام (علیه السلام) سلامت ظاهری و باطنی را مصداق واقعی چراغ قرمز نشان دادن به شیطان می داند. سلامت ظاهری و باطنی که امام (علیه السلام) از خداوند برای دوستان خود درخواست کردند در گرو اعمالی است، از جمله صدق در گفتار و ادای امانت. در این مقاله به تفصیل در مورد آنها صحبت شده است و چگونگی آنها مورد بررسی قرار گرفته است. این مقاله در سه قسمت ارائه می شود.
مقدمه
عبدالعظیم بن عبدالله حسنی بن عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن الحسن بن علی بن ابی طالب (علیه السلام) مردی متقی و پارسا و پرهیزکار و از اصحاب امام جواد و امام هادی (علیهما السلام) و از روات موثق و مورد اعتماد نزد آن دو بزرگوار بوده است. (حسینی دشتی، مصطفی، معارف و معاریف، ج 4، ص 166) با بررسی این روایت در می یابیم ایشان از روات ثقه امام رضا (علیه السلام) نیز بوده است. این پیام ویژه امام (علیه السلام) حامل سلام به یاران می باشد که این سلام در بردارنده سلامت جسمی و روحی می باشد و ضرورت تحقیق این است چگونگی این سلامت بیان شود. اصولاً سلامت چگونه به وجود می آید؟
روش بررسی این مقاله فقه حدیث می باشد و از روش کتابخانه ای استفاده شده است. سؤالات مورد بررسی در قسمت اول مقاله به این صورت است:
سؤال اصلی: پیام امام رضا (علیه السلام) به یارانشان چیست؟
سؤالات فرعی:
1- سلام چیست؟
2- چگونه انسان می تواند از ورود شیطان به درونش جلوگیری کند؟
3- صدق در گفتار چیست؟
امام رضا (علیه السلام) فرمود: «ای عبدالعظیم سلام مرا به دوستانم برسان و بگو به آنان که شیطان را بر خود راه ندهند و فرمانشان بده به راستی در حدیث و پرداخت سپرده و بگو ترک کنند جدال را و خاموش باشند از آنچه سودی شان ندارد، و بهم رو آورند و با هم دیدار کنند که مایه نزدیکی به من است، و همدیگر را تکه پاره نکنند که من سوگند خوردم با خود، هر که چنین کند و یکی از دوستانم را به خشم آورد دعا کنم تا خدا او را در دنیا به سختی عذاب کند و در دیگر سرا از زیانکاران باشد و به آنها بفهمان که خدا نیکان را آمرزد و از بدکارانشان درگذرد، جز آنکه برایم شریکی آورد (یعنی در امامت)، یا بیازارد یکی از دوستانم را، یا بدی او را در دل گیرد که خدا او را نیامرزد، تا برگردد و اگر برگشت که خوب؛ و گرنه ایمان را از دلش برکند و از ولایت من به در شود و بهره ای از ولایت ما ندارد و پناه به خدا از این وضع.»[1] (مجلسی، ج 74، ص 230)
| امام (علیه السلام) نسبت به یارانشان انس می ورزند و از خداوند برای آنها سلامتی می طلبند. |
1. سلام
یا عَبْدَ الْعَظِیمِ أَبْلِغْ عَنِّی أَوْلِیائِی السَّلامَ؛ ای عبد العظیم سلام مرا به دوستانم برسان.
امام رضا (علیه السلام) امام رئوف و مهربانی، کلام مبارکشان را با سلام به دوستان و یارانشان آغاز کردند. این دلالت دارد بر اینکه امام (علیه السلام) نسبت به یارانشان انس می ورزند و از خداوند برای آنها سلامتی می طلبند.
سلام از ریشه سلم به معنی کنار بودن از آفات ظاهری و باطنی و این کلمه (سلام) به دو صورت قابل تصور است:
الف- سلام خارجی است به معنی سلامت؛ به سلامت وارد بهشت شوید. آن روز خلود است. (ق: 34)
ب- سلام قولی است؛ مثل هرگاه کسانی که به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند، به آنها بگو: «سلام بر شما.»[2] (انعام: 54)
سلام قولی در اسلام، همان دعا و خواستن سلامت از خداوند برای شخص است. سلام علیکم یعنی سلامت باد از خدا بر شما و چون از جانب خداست؛ لذا تحیتی است از خدا و با برکت و پاک است. (قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج 3، ص 296)
با دقت در متن روایت پی خواهیم برد که امام (علیه السلام) با ذکر مواردی که در پی خواهد آمد، برای پیروانشان از خداوند درخواست سلامت ظاهری و باطنی کرده اند.
| سلام از ریشه سلم به معنی کنار بودن از آفاتظاهری و باطنی است. |
2. ورود ممنوع برای شیطان
وَ قُلْ لَهُمْ أَنْ لاتَجْعَلُوا لِلشَّیطَانِ عَلَی أَنْفُسِهِمْ سَبِیلًا؛ و بگو به آنان که شیطان را بر خود راه ندهند.
شیطان اسم خاص برای ابلیس نیست؛ بلکه مفهوم عامی دارد و به اصطلاح (اسم جنس) است که شامل هر موجود متمرد و طغیانگر و خرابکار می شود، خواه از جن باشد یا از انسانها و غیر آنها (مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، ج1، ص424)
در ریشه اصلی این واژه دو قول است:
الف- از ماده شطون به معنی بعد و دوری است و از آنجا که شیطان دور از حق و رحمت خدا است، این واژه درباره او به کار رفته است. (رک: ابن منظور، لسان العرب، ج13، ص 238)
ب- از ماده شیط به معنی آتش گرفتن و بر افروخته شدن به خاطر خشم و غضب است. (رک: همان، ج7، ص 360)
در این جا نکته مهمی وجود دارد که شیطان هرگز سرزده وارد خانه ی دل ما نمی شود و حمله او غافلگیرانه نیست، او با اجازه خود ما وارد می شود. همانگونه که قرآن می فرماید: «چرا که او تسلطی بر کسانی که ایمان دارند و بر پروردگارشان توکل می کنند ندارد. تنها تسلط او بر کسانی است که او را به سرپرستی خود برگزیده اند و آنها که نسبت به او شرک می ورزند (و فرمانش را بجای فرمان خدا لازم الاجراء می دانند).»([3]نحل: 99- 100)
به همین دلیل امام فرمودند: که شیطان را به خود راه ندهید، نفرمودند شیطان در شما ورود نکند.
به همین دلیل امام فرمودند: که شیطان را به خود راه ندهید، نفرمودند شیطان در شما ورود نکند.
اصولاً اعمال انسان هاست که زمینه های نفوذ شیطان را فراهم می سازد. چنانکه قرآن می فرماید: «چرا که تبذیرکنندگان برادران شیاطینند...»[4]اسراء: 27) (
به هرحال برای نجات از دام های رنگارنگ او و لشگریانش راهی جزء پناه بردن به ایمان و تقوی در سایه لطف پروردگار و سپردن خویشتن به ذات پاک او نیست؛ «اگر فضل و رحمت خدا نبود همگی، جز عده کمی، از شیطان پیروی میکردید.»[5] (نساء: 83)
| شیطان هرگز سرزده وارد خانه ی دل ما نمی شود و حمله او غافلگیرانه نیست، او با اجازه خود ما وارد می شود. |
3. صدق در گفتار و ادای امانت
وَ مُرْهُمْ بِالصِّدْقِ فِی الْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ؛ و فرمانشان بده براستی در حدیث، و پرداخت سپرده.
صدق: مراد از صدق، خبر راست است، به عبارت دیگر، حقّ و مراد از تصدیق ایمان به آن می باشد. (قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج4، ص 116) و واژه امانت بر اطاعت، عبادت، ودیعه، ثقه و امان اطلاق شده است. (رک: ابن منظور، لسان العرب، ج 13، ص 22)
کمال راستگویی - صدق در گفتار - در این است که تا ضرورت ایجاب نکند از سخنان غیر صریح بپرهیزد که مبادا خلاف منظورش فهمیده شود و قلبش صورت کاذبی به خود بگیرد. (شبر، عبدالله، اخلاق شبر، ص 431)
این کمال راستگویی شامل صدق در اعمال و در احوال نیز می شود.
میزان و سنجش صدق در گفتار را از کلام امیرالمؤمنین (علیه السلام) در می یابیم.
حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرموده است که: صدق شمشیر برنده ای است که با توجه و لطف پروردگار متعال در بندگان مخصوص او ظاهر می شود، و این شمشیر به هر موردی که فرود آید و در هر کجایی که پیدا شود از آسمان و زمین، نافذ و قاطع خواهد بود. پس هرگاه بخواهی که بدانی آیا تو از جمله صادقین هستی و یا از کاذبین، باید با کمال دقت و با نظر خالص در باطن و رفتار و کردار خود رسیدگی و تحقیق کرده، و قلب و ظواهر خود را به میزان الهی و روی حق و عدل بررسی نموده، و چنان خود را به قوانین حق عرضه بداری که گویی در پیشگاه عدل الهی حاضر آمده، و در معرض سنجش روز قیامت قرار گرفته ای. خداوند متعال می فرماید: «در روز جزاء مردم به میزان حق سنجیده می شوند»[6]((اعراف: 8) پس هر کسی که میزان او در مقام وزن کردن سنگین تر شد او رستگار خواهد بود. (گیلانی، مصباح الشریعه، ص327)
| پس هرگاه بخواهى که بدانى آیا تو از جمله صادقین هستى و یا از کاذبین باید با کمال دقت و با نظر خالص در باطن و رفتار و کردار خود رسیدگی و تحقیق کنید. |
4. ادای امانت
هر آنچه در اختیار انسان گذارده شده از جمله اموال و سرمایه های انسانی، فرزندان و پست و مقام و موقعیتهای اجتماعی، مجالس و از همه مهمتر ولایت علی بن ابی طالب و ذریه اش (صلوات الله علیهم) امانات الهی هستند و خداوند نه تنها ادای امانت و رد آن را لازم دانسته، بلکه تلاش برای حفظ امانت و نگه داری از آن را ضروری شمرده است. از این رو یکی از خصال مؤمنان و نمازگزاران واقعی را حفظ امانت و تلاش برای نگه داری آن از هر گونه گزند و آسیب معرفی کرده است:
«و آنها که امانت ها و عهد خود را مراعات می کنند.»[7] (مؤمنون: 8)
لقمان حکیم ادای امانت را وسیله سلامت در دنیا و آخرت دانسته است: «پسرم امانت را ادا کن تا دنیا و آخرتت سالم بماند، و امین باش تا بی نیاز گردی.»[8] (مجلسی، بحارالانوار، ج13، ص 416)
نتیجه
سلامت ظاهری و باطنی با نشان دادن تابلو ورود ممنوع به شیطان بدست می آید. این عدم ورود در وجود انسانها در صورتی ایجاد می شود که صدق در گفتار داشته باشند و ادای امانت کنند و موارد دیگر مثل سکوت در جایی که معنا ندارد، و ترک جدل و اقبال و روی آوردن به دیگران و ملاقات کردن آنها و غیره که در مقالات بعدی مورد بحث قرار می گیرد.
گردآوری: مهناز ابراهیمی، فارغ التحصیل سطح 3، رشته فقه و اصول، پژوهشگر مدرسه علمیه حضرت خدیجه (سلام الله علیها)
فهرست منابع :
* قرآن کریم.
1- ابن منظور، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ چهارم، 2005م.
2- حسینی دشتی، مصطفی، معارف و معاریف، تهران، آرایه، 1385.
3- خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی جا، مطبعه الآداب، بی تا.
4- شبر، عبدالله، اخلاق: ترجمه کتاب الاخلاق، جباران، محمد رضا، قم، هجرت، چاپ ششم، 1380.
5- قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، بی تا.
6- گیلانی، عبدالرزاق، مصباح الشریعه، تهران، پیام حق، 1377.
7- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار لدرر اخبار الائمه الاطهار، تهران، المکتبه الاسلامیه، بی تا.
8- مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1377.
---------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت ها:
[1]. رُوِیَ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ: یَا عَبْدَ الْعَظِیمِ أَبْلِغْ عَنِّی أَوْلِیَائِیَ السَّلامَ - وَ قُلْ لَهُمْ أَنْ لَا تَجْعَلُوا لِلشَّیْطَانِ عَلَى أَنْفُسِهِمْ سَبِیلًا - وَ مُرْهُمْ بِالصِّدْقِ فِی الْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ - وَ مُرْهُمْ بِالسُّکُوتِ وَ تَرْکِ الْجِدَالِ فِیمَا لایَعْنِیهِمْ - وَ إِقْبَالِ بَعْضِهِمْ عَلَى بَعْضٍ وَ الْمُزَاوَرَةِ فَإِنَّ ذَلِکَ قُرْبَةٌ إِلَیَّ - وَ لایَشْغَلُوا أَنْفُسَهُمْ بِتَمْزِیقِ بَعْضِهِمْ بَعْضاً - فَإِنِّی آلَیْتُ عَلَى نَفْسِی أَنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ - وَ أَسْخَطَ وَلِیّاً مِنْ أَوْلِیَائِی - دَعَوْتُ اللهَ لِیُعَذِّبَهُ فِی الدُّنْیَا أَشَدَّ الْعَذَابِ - وَ کَانَ فِی الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ - وَ عَرِّفْهُمْ أَنَّ اللهَ قَدْ غَفَرَ لِمُحْسِنِهِمْ - وَ تَجَاوَزَ عَنْ مُسِیئِهِمْ إِلا مَنْ أَشْرَکَ بِی - أَوْ آذَى وَلِیّاً مِنْ أَوْلِیَائِی أَوْ أَضْمَرَ لَهُ سُوءاً - فَإِنَّ اللهَ لایَغْفِرُ لَهُ حَتَّى یَرْجِعَ عَنْهُ - فَإِنْ رَجَعَ عَنْهُ وَ إِلّا نُزِعَ رُوحُ الْإِیمَانِ عَنْ قَلْبِهِ - وَ خَرَجَ عَنْ وَلَایَتِی وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ نُصِیبٌ فِی وَلایَتِنَا - وَ أَعُوذُ بِاللهِ مِنْ ذَلِکَ.
[2]. وَ إِذا جاءَکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِآیاتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَیْکُمْ.
[3]. إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلىَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَلىَ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ إِنَّمَا سُلْطَنُهُ عَلىَ الَّذِینَ یَتَوَلَّوْنَهُ وَ الَّذِینَ هُم بِهِ مُشْرِکُونَ.
[4]. إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کاَنُواْ إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ ... .
[5]. وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّیْطَنَ إِلَّا قَلِیلا.
[6]. وَ الْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.
[7]. وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ رَاعُون.
[8]. قَالَ لقمان لِابْنِهِ: ... یَا بُنَیَّ أَدِّ الْأَمَانَةَ تَسْلَمْ لَکَ دُنْیَاکَ وَ آخِرَتُکَ وَ کُنْ أَمِیناً تَکُنْ غَنِیّا.
