چکیده:
در این تحقیق به شرح و بررسی روایتی از امام رضا (علیه السلام) پرداخته شده است. این حدیث گهربار توسط راوی ثقه عبدالعظیم حسنی روایت شده است. همانطور که در قسمت اول این مقاله ذکر شد، امام (علیه السلام) برای یارانشان سلامتی ظاهری و باطنی از خداوند درخواست می کنند که آنها را در پرتو اوامر و نواهی ذکر کردند؛ که تمام اینها مصداق واقعی چراغ قرمز نشان دادن به شیطان است. اوامر شامل راستگویی در گفتار و ادای امانت و سکوت و اقبال به دیگران و نواهی هم شامل ترک جدل و ... است. در این کلام گهربار به عهد حضرت (علیه السلام) و تهدید ایشان نیز اشاره شده است. عهد ایشان در صورتی است که افراد مؤمن به دیدار یکدیگر بروند و در مقابل تهدید ایشان است که در قسمت بعدی مقاله به آن پرداخته می شود.
مقدمه
در مقاله قبلی گفته شد که امام (علیه السلام) سلامت ظاهری و باطنی را در گرو عدم ورود شیطان به درون انسان دانستند که در ضمن رعایت مواردی چون صدق و ادای امانت است. در دنباله حدیث به سکوت و ترک جدل و اقبال به دیگران و ارتباط با آنها که نوعی صله رحم است، پرداختند. روش این تحقیق کتابخانه ای و به طریق فقه حدیثی می باشد که در این قسمت مقاله به این سؤالات پاسخ داده می شود:
1- سکوت در چه مواردی جایز است؟
2- جدل چیست؟
3- مزاوره چیست؟
امام رضا (علیه السلام) فرمود: «ای عبدالعظیم سلام مرا به دوستانم برسان و بگو به آنان که شیطان را بر خود راه ندهند و فرمانشان بده به راستی در حدیث و پرداخت سپرده و بگو ترک کنند جدال را و خاموش باشند از آنچه سودی شان ندارد، و بهم رو آورند و با هم دیدار کنند که مایه نزدیکی به من است، و همدیگر را تکه پاره نکنند که من سوگند خوردم با خود، هر که چنین کند و یکی از دوستانم را به خشم آورد دعا کنم تا خدا او را در دنیا به سختی عذاب کند و در دیگر سرا از زیانکاران باشد و به آنها بفهمان که خدا نیکان را آمرزد و از بدکارانشان درگذرد، جز آنکه برایم شریکی آورد (یعنی در امامت)، یا بیازارد یکی از دوستانم را، یا بدی او را در دل گیرد که خدا او را نیامرزد، تا برگردد و اگر برگشت که خوب؛ و گرنه ایمان را از دلش برکند و از ولایت من به در شود و بهره ای از ولایت ما ندارد و پناه به خدا از این وضع.»[1](مجلسی، بحارالانوار ، ج 74، ص 230)
1. سکوت و ترک جدل
وَ مُرْهُمْ بِالسُّکوتِ وَ تَرْک الْجِدَالِ فِیمَا لایعْنِیهِمْ؛ و فرمان بده آنها را به خاموشی و ترک کنند جدال را از آنچه سودیشان ندارد.
سکوت از ریشه سکت است و مختص به ترک کلام می باشد. (رک: راغب اصفهانی، مفردات راغب، ج1، ص 416) واژه جدال از ریشه جدل یعنی گفتگوی با نزاع و ستیزه و چیرگی بر یکدیگر است. (همان ، ج1، ص 189)
سکوت موجب عزت و بدست آوردن محبت دیگران می شود و به طور کلی سکوت و خاموشی موجب سلامت و نجات می شود. امام رضا (علیه السلام) سکوت در آنچه که به کار نمی آید را یکی از نشانه های فقه و فهم می داند.
«از نشانه های فقه حلم است و حیا و خاموشی و سکوت، دری است از درهای حکمت؛ همانا بوسیله ی سکوت کسب محبت و دوستی می شود، سکوت باعث سلامتی و آسایش فرشتگان نویسنده می شود؛ همانا سکوت راهنمایی برای تمام خوبی هاست.»[2] (دیلمی، ارشاد القلوب، ص 102)
| سکوت دری است از درهای حکمت است که همانا بوسیله ی سکوت کسب محبت و دوستی مى شود. |
قید (مایعنیهم) را باید مهم دانست؛ زیرا سکوت به طور مطلق و در همه جا ستوده نیست. سکوت در برابر گناه، نشانه ی ضعف، ترس، یأس و نداشتن تعهد نسبت به دین و جامعه و اصلاحات است. در این صورت چنین سکوتی جز خسارت و خسران نیست.[3](العصر: 2-3)
اما جدال، نوعی مراء است؛ مراء عبارت از آن است که کسی فقط برای اظهار زیرکی خویش و تحقیر دیگری به سخن کسی اشکال کند تا نقص و خلل آن را اظهار نماید و مجادله عبارت است از مرائی است که برای اظهار و تقریر عقیده باشد. (شبر، اخلاق ، ص227)
جدال نوعی پیروی شیطان است که امام (علیه السلام) همه یارانش از آن منع کرده است.
«وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیرِ عِلْمٍ وَ یتَّبِعُ کلَّ شَیطانٍ مَرِید؛ گروهی از مردم بدون هیچ علم و دانشی به مجادله درباره خدا بر می خیزند و از هر شیطان سر کشی پیروی می کنند.» (حج: 3)
ترک جدال آنقدر مهم است که خداوند ، پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) را بعد از منع پرستش بتان، از آن منع کرده است.
«از خصومت و جدال گری دوری جویید، که نخستین چیزی که خدا پس از پرستش بتان مرا از آن نهی کرد، همین خصومت و جدالگری است.»[4]مجلسی، بحارالانوار ، ج 2، ص139) (
البته در مقابل جدال، مجادله است که احسن است و نیکو که در اینجا مورد بحث ما نیست.
| ترک جدال آنقدر مهم است که خداوند، پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) را بعد از منع پرستش بتان، از آن منع کرده است. |
2. روی آوردن به دیگران
وَ إِقْبَالِ بَعْضِهِمْ عَلَی بَعْضٍ وَ الْمُزَاوَرَةِ فَإِنَّ ذَلِک قُرْبَةٌ إِلَی؛ و به هم رو آورند و با هم دیدار کنند که مایه نزدیکی به من است.
اقبال به معنای روی آوردن و توجه است (رک: مهیار، فرهنگ ابجدی عربی – فارسی ، ص109) و المزاوره از ریشه زور به معنی زیارت کردن و دیدن است. (همان، ص 465)
رو آوردن به برادر خود، از آن جهت که خداوند از همه نسبت ها (اخوه) انتخاب کرده است[5](حجرات:10) آن قدر ارزشمند است که خداوند دیدار کننده را به بهشت وعده داده است.
امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرمایند: «هرکس برای خدا با برادر مؤمنش دیدار کند خداوند به او ندا می دهد: ای دیدار کننده خوش باش و بهشت برای تو نیکو باد.»[6](مجلسی، بحارالانوار ، ج 71، ص 355)
| رو آوردن به برادر خود از آن جهت که خداوند از همه نسبتها (اخوه) انتخاب کرده است (حجرات:10) آن قدر ارزشمند است که خداوند دیدار کننده را به بهشت وعده داده است. |
این دیدار کردن مستلزم صله رحم است و صله رحم موجب افزون شدن عمر و آبادانی شهرها می شود و مرگ بد را دفع می کند.
امام محمد باقر(علیه السلام) می فرمایند: «صله ارحام باعث رشد اعمال و افزایش اموال می گردد و بلاها را دفع و حساب را آسان می کند و مرگ را به تاخیر می اندازد.»[7](کلینی، الکافی، ج2، ص 150)
با توجه به روایت فوق به خوبی می توان دریافت که چرا امام (علیه السلام) صله رحم را وسیله نزدیکی به خود دانسته اند.
نتیجه:
این مقالات با هدف رسیدن به سلامت واقعی است که در پرتو اوامر و نواهی از سوی امام رضا (علیه السلام) است. مزاوره و اقبال به دیگر مؤمنین توصیه شده و در بیان امام رضا علیه السلام این دو در کنار سکوت کردن و ترک جدال برای هر مؤمنی لازم است و موجب می شود افراد به هم نزدیکتر شوند و راه بر شیطان بسته گردد. البته موارد دیگر چون تمزیق و شرک و آزار و اذیت باقی می ماند که در قسمت بعدی مقاله به آن اشاره می شود.
گردآوری: مهناز ابراهیمی، فارغ التحصیل سطح 3، رشته فقه و اصول، پژوهشگر مدرسه علمیه حضرت خدیجه (سلام الله علیها)
فهرست منابع:
* قرآن کریم.
1- دیلمی، حسن، ارشاد القلوب، بیروت، موسسه الاعلمی المطبوعات، 1398ق.
2- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات راغب، خسروی حسینی، غلامرضا، تهران، مرتضوی، چاپ دوم، 1381.
3- شبر، عبدالله، اخلاق: ترجمه کتاب الاخلاق، جباران، محمد رضا، قم، هجرت، چاپ ششم، 1380.
4- کلینی، یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ ششم، 1383.
5- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار لدرر اخبار الائمه الاطهار، تهران، المکتبه الاسلامیه، بی تا.
6- مهیار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی – فارسی، بی نا، بی جا، بی تا.
---------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت ها:
[1]. رُوِیَ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ: یَا عَبْدَ الْعَظِیمِ أَبْلِغْ عَنِّی أَوْلِیَائِیَ السَّلامَ - وَ قُلْ لَهُمْ أَنْ لاتَجْعَلُوا لِلشَّیْطَانِ عَلَى أَنْفُسِهِمْ سَبِیلا - وَ مُرْهُمْ بِالصِّدْقِ فِی الْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ - وَ مُرْهُمْ بِالسُّکُوتِ وَ تَرْکِ الْجِدَالِ فِیمَا لایَعْنِیهِمْ - وَ إِقْبَالِ بَعْضِهِمْ عَلَى بَعْضٍ وَ الْمُزَاوَرَةِ فَإِنَّ ذَلِکَ قُرْبَةٌ إِلَیَّ - وَ لایَشْغَلُوا أَنْفُسَهُمْ بِتَمْزِیقِ بَعْضِهِمْ بَعْضاً - فَإِنِّی آلَیْتُ عَلَى نَفْسِی أَنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ - وَ أَسْخَطَ وَلِیّاً مِنْ أَوْلِیَائِی - دَعَوْتُ اللهَ لِیُعَذِّبَهُ فِی الدُّنْیَا أَشَدَّ الْعَذَابِ - وَ کَانَ فِی الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ - وَ عَرِّفْهُمْ أَنَّ اللهَ قَدْ غَفَرَ لِمُحْسِنِهِمْ - وَ تَجَاوَزَ عَنْ مُسِیئِهِمْ إِلَّا مَنْ أَشْرَکَ بِی - أَوْ آذَى وَلِیّاً مِنْ أَوْلِیَائِی أَوْ أَضْمَرَ لَهُ سُوءاً - فَإِنَّ اللَّهَ لَا یَغْفِرُ لَهُ حَتَّى یَرْجِعَ عَنْهُ - فَإِنْ رَجَعَ عَنْهُ وَ إِلَّا نُزِعَ رُوحُ الْإِیمَانِ عَنْ قَلْبِهِ - وَ خَرَجَ عَنْ وَلَایَتِی وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ نُصِیبٌ فِی وَلَایَتِنَا - وَ أَعُوذُ بِاللهِ مِنْ ذَلِکَ.
[2]. مِنْ عَلامَاتِ الْفِقْهِ الْحِلْمُ وَ الْحَیَاءُ وَ الصَّمْتُ إِنَّ الصَّمْتَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الحِکْمَةِ وَ إِنَّهُ لَیَکْسِبُ الْمَحَبَّةَ وَ یُوجِبُ السَّلَامَةَ وَ رَاحَةٌ لِکِرَامِ الْکَاتِبِینَ وَ إِنَّهُ لَدَلِیلٌ عَلَى کُلِّ خَیْر.
[3]. إنَّ الانسَانَ لَفِى خُسْرٍ إِلَّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَ تَوَاصَوْاْ بِالْحَقِّ وَ تَوَاصَوْاْ بِالصَّبر.
[4]. ذروا المراء، فإنّ أوّل ما نهانی عنه ربّی، بعد عبادة الأوثان، المراء.
[5]. إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَة.
[6]. مَنْ زَارَ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ فِی اللهِ.- نَادَاهُ اللَّهُ أَیُّهَا الزَّائِرُ طِبْتَ وَ طَابَتْ لَکَ الْجَنَّه.
[7]. صِلَةُ الأَرْحَامِ تُزَکِّی الْأَعْمَالَ وَ تُنْمِی الأَمْوَالَ - وَ تَدْفَعُ الْبَلْوَى وَ تُیَسِّرُ الْحِسَابَ وَ تُنْسِئُ فِی الْأَجَل.
