چکیده:
در این تحقیق به بررسی حدیث گرانبها امام رضا (علیه السلام) پرداختیم که خطاب به عبدالعظیم حسنی استکه برای دوستانشان سلامتی از خدا طلب می کنند. حضرت امر و نهی هایی فرموده اند که همه اینها مقدمه مبارزه با شیطان است. اگر این اوامر و نواهی لحاظ شود، مورد لطف ائمه اطهار (علیهم السلام) قرار می گیریم. در این قسمت مقاله، تهدید و وعید امام برای دشمنانشان مورد بررسی قرار می گیرد.
مقدمه:
امام رضا (علیه السلام) سلامت ظاهری و باطنی و در یک کلمه سلامتی واقعی را در انجام اوامری چون صدق در گفتار و سکوت و ادای امانت و مزاوره می دانند و همه یارانشان را از جدل و تمزیق برحذر داشتند و در صورت عدم توبه از این گناهان و شرک ورزیدن به خداوند یکتا را مشمول خروج از ایمان دانستند. برای فهم حدیث باید از روش فقه حدیث استفاده کرد. سؤالات مطرح در این قسمت مقاله چنین می باشد:
1- تمزیق چیست؟
2- عامل خروج روح ایمان از قلب چیست؟
امام رضا (علیه السلام) فرمود: «ای عبدالعظیم سلام مرا به دوستانم برسان و بگو به آنان که شیطان را بر خود راه ندهند و فرمانشان بده به راستی در حدیث و پرداخت سپرده و بگو ترک کنند جدال را و خاموش باشند از آنچه سودی شان ندارد، و بهم رو آورند و با هم دیدار کنند که مایه نزدیکی به من است، و همدیگر را تکه پاره نکنند که من سوگند خوردم با خود، هر که چنین کند و یکی از دوستانم را به خشم آورد دعا کنم تا خدا او را در دنیا به سختی عذاب کند و در دیگر سرا از زیانکاران باشد و به آنها بفهمان که خدا نیکان را آمرزد و از بدکارانشان درگذرد، جز آنکه برایم شریکی آورد (یعنی در امامت)، یا بیازارد یکی از دوستانم را، یا بدی او را در دل گیرد که خدا او را نیامرزد، تا برگردد و اگر برگشت که خوب؛ و گرنه ایمان را از دلش برکند و از ولایت من به در شود و بهره ای از ولایت ما ندارد و پناه به خدا از این وضع.»[1](مجلسی، بحارالانوار ، ج 74، ص 230)
1. پرهیز از تمزیق و در افتادن با دیگران
وَ لایشْغَلُوا أَنْفُسَهُمْ بِتَمْزِیقِ بَعْضِهِمْ بَعْضاً فَإِنِّی آلَیتُ عَلَی نَفْسِی أَنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذَلِک وَ أَسْخَطَ وَلِیاً مِنْ أَوْلِیائِی دَعَوْتُ اللهَ لِیعَذِّبَهُ فِی الدُّنْیا أَشَدَّ الْعَذَابِ وَ کانَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ؛ و همدیگر را تکه پاره نکنند که من سوگند خوردم با خود هر که چنین کند و یکی از دوستانم را بخشم آورد دعا کنم تا خدا او را در دنیا بسختی عذاب کند و در دیگر سرا از زیانکاران باشد.
تمزیق از ریشه مزق است به معنای سخت دریدن و پراکنده کردن است. (حسینی دشتی، معارف و معاریف، ج2، ص 512)
تمزیق و پراکنده شدن از عذاب های الهی قوم سبا است؛ ولی (این ناسپاس مردم) گفتند: «پروردگارا! میان سفرهای ما دوری بیفکن (و به این طریق) آنها به خویشتن ستم کردند و ما آنها را اخبار و داستانی (برای دیگران) قرار دادیم و جمعیت شان را متلاشی ساختیم.»[2](سبا: 19)
| تمزیق از ریشه مزق است به معنای سخت دریدن و پراکنده کردن است. |
قوم سبا به خاطر ثروتمند شدن و غرق در نعمت فراوان موجب غرور آنها شد که از خدا تقاضاهای عجیبی کردند. از جمله تقاضاهای آنها اینکه از خداوند تقاضا کردند که در میان سفرهای آنها فاصله افکند، "گفتند: پروردگارا! میان سفرهای ما دوری بیفکن" تا بینوایان نتوانند دوش به دوش اغنیاء سفر کنند! منظورشان این بود که در میان این قریه های آباد فاصله ای بیفتد و بیابان های خشکی پیدا شود. گویی سفر از افتخارات آنها و نشانه قدرت و ثروت بود و می بایست این امتیاز و برتری همیشه برای آنان ثبت شود. (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 18، ص 65) چنان سرزمین آنها ویران گشت که توانایی اقامت از آنان سلب شد، و برای ادامه زندگی مجبور شدند هر گروهی به سویی روی آورند، و مانند برگهای خزان که بر سینه تند باد قرار گرفته هر کدام به گوشه ای پرتاب شدند، آن چنان که پراکندگی آنها به صورت "ضرب المثل" در آمد که هرگاه می خواستند بگویند فلان جمعیت سخت متلاشی شدند می گفتند" تفرقوا ایادی سبا"! (همانند قوم سبا و نعمت های آنها پراکنده شده اند!) ( همان)
پراکندگی قوم سبا دقیقا همان درخواست آنهاست که به صورت کیفر نشان داده شد.
امام رضا (علیه السلام) در بیان خود به تمزیق اشاره کردند که شامل دو معنا می باشد. یکی پریدن بعضی به بعضی دیگر که معمولاً در دعوا صورت می گیرد و دیگری به معنا پراکنده شدن و متفرق شدن و از هم دوری کردن و بی تفاوت بودن است. که هر دو معنا قابل جمع می باشد. تمزیق آن چنان زشت و ناپسند می باشد که امام رئوف و مهربانی تهدید کردند: که من با خود عهد بستم که هرکه موجب خشمگین کردن دوستان من شود، دعا کنم که خدا او را به اشد عذاب در دنیا و خاسر در آخرت قرار دهد.
2. عدم شمول مشرکان در غفران الهی
وَ عَرِّفْهُمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ غَفَرَ لِمُحْسِنِهِمْ - وَ تَجَاوَزَ عَنْ مُسِیئِهِمْ إِلَّا مَنْ أَشْرَک بِی أَوْ آذَی وَلِیاً مِنْ أَوْلِیائِی أَوْ أَضْمَرَ لَهُ سُوءاً فَإِنَّ اللَّهَ لَا یغْفِرُ لَهُ حَتَّی یرْجِعَ عَنْهُ فَإِنْ رَجَعَ عَنْهُ وَ إِلَّا نُزِعَ رُوحُ الْإِیمَانِ عَنْ قَلْبِهِ وَ خَرَجَ عَنْ وَلَایتِی وَ لَمْ یکنْ لَهُ نُصِیبٌ فِی وَلَایتِنَا وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ ذَلِک؛ و به آنها بفهمان که خدا نیکان را آمرزد و از بدکارانشان درگذرد جز آنکه برایم شریکی آورد (یعنی در امامت) یا بیازارد یکی از دوستانم را، یا بدی او را در دل گیرد که خدا او را نیامرزد، تا برگردد و اگر برگشت که خوب و گرنه ایمان را از دلش برکند، و از ولایت من بدر شود، و بهره ای از ولایت ما ندارد و پناه بخدا از این وضع.
المُحْسِن از ریشه (حسن) به معنای بسیار بخشنده است و همچنین به معنای نیکوکار می باشد. (قرشی، قاموس قرآن، ج2، ص 137)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) احسان را چنین معنا می کنند: «نیکی آن است که خدا را چنان پرستش کنی گوئی که او را می بینی، اگر تو او را نمی بینی او تو را می بیند.»[3](پاینده، نهج الفصاحه، ص 366)
احسان و نیکی فقط جنبه قلبی ندارد بلکه در عمل نیز باید نمودار باشد. همانطور که در خداوند در قرآن کریم می فرماید: «مؤمن باید از یک سو دارای ایمان و اعتقاد به خدا و پیامبر و روز قیامت و طالب این اصول باشد و از سوی دیگر در برنامه های عملی نیز در صف نیکوکاران و محسنین و محسنات قرار گیرد.»[4](احزاب: 29) (رک: مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 17، ص 282)
حضرت در ادامه حدیث می فرمایند: «غفران خداوند شامل محسنین است و از بدکارشان نیز می گذرد مگر کسانی که برای خدا شریک قرار می دهند.»
| احسان و نیکی فقط جنبه قلبی ندارد، بلکه در عمل نیز باید نمودار باشد. |
شریک یعنی: کسی که در کاری یا در چیزی با دیگری سهیم است (قرشی، قاموس قرآن، ج4، ص20) و شرک، گناه کبیره است که خداوند آن را ظلم بزرگ معرفی کرده است. به خاطر بیاور هنگامی را که لقمان به فرزندش گفت در حالی که او را موعظه می کرد «پسرم! چیزی را شریک خدا قرار مده که شرک ظلم عظیمی است.»[5](لقمان: 13) این تعبیر، تعبیر بسیار خطرناکی است و فقط شامل کفار و مشرکان ظاهری می شود، بلکه ریاکار نیز مشرک است و شرک او از نوع اصغر می باشد.
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «چیزی که بیشتر از شما می ترسم شرک اصغر می باشد. گفتند: یا رسول الله شرک اصغر کدام است فرمودند: ریاء، خداوند متعال می فرماید هنگامی که بندگان را پاداش عمل می دهند به آنها می گویند بروید از کسانی که برای آنها کار می کردید پاداش خود را بگیرید، آیا جزاء و ثوابی در آن جا مشاهده می کنید.»[6](مجلسی، بحارالانوار، ج 69، ص 266)
امام رضا (علیه السلام)، کسانی که برای خدا شریک قرار دهند و دوستان امام (علیه السلام) را بیازارند و یا بدی کسی را در دل داشته باشند را مشمول غفران الهی نمی دادند و این زنگ خطری است برای همه. مگر اینکه از گناهان خود برگردند خداوند در این صورت از گناه آنها می گذرد و گرنه موجب خروج از ایمان و ولایت می شود.
ولایت ائمه اطهار (علیهم السلام) در راستای ولایت خداست. حال کسی که قلباً از ایمان خارج شود و در عمل نیز از ولایت اهل بیت (علیهم السلام) خارج شود چه سرنوشتی در انتظار اوست؟ حب و دوستی اهل بیت (علیهم السلام) و دشمنی با ایشان با هم جمع نمی شود و سرنوشتی جز ادخال در جهنم ندارد.
امام باقر (علیه السلام) می فرمایند: «محبت ما ایمان، و دشمنی با ما کفر است.»[7](کلینی، الکافی، ج1، ص 188)
امام رضا (علیه السلام) در پایان فرمودند: «کسی که چنین باشد از ولایت بهره ای ندارد و از این سرنوشت بد به خدا پناه می برم.»
| محبت با اهل بیت (علیهم السلام) ایمان، و دشمنی با آنها کفر است. |
نتیجه:
با توجه به این حدیث در می یابیم که خداوند احسان و توبه را وسیله بخشش خود قرار داد و شرک و آزار و اذیت دوستانش را موجب خروج روح ایمان و طرد از ولایت تعیین کرد. قرار گرفتن انسان در زمره محسنین در صورتی است که جزء توابین نیز باشد و از شرک ورزیدن به خدا و آزار و اذیت دوستان خدا و اهل بیت (علیهم السلام) پرهیز کند تا مبادا ایمان از قلبش خارج شود و از دایره ولایت و عشق به ولایت و پیروی آن رانده شود.
گردآوری: مهناز ابراهیمی، فارغ التحصیل سطح 3، رشته فقه و اصول، پژوهشگر مدرسه علمیه حضرت خدیجه (سلام الله علیها)
فهرست منابع:
* قرآن کریم.
1- پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، تهران، دنیای دانش، 1381.
2- حسینی دشتی، مصطفی، معارف و معاریف، تهران، آرایه، 1385.
3- قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، بی تا.
4- کلینی، یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ هفتم، 1383.
5- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار لدرر اخبار الائمه الاطهار، تهران، المکتبه الاسلامیه، بی تا.
6- مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1377.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت ها:
[1]. رُوِیَ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ: یَا عَبْدَ الْعَظِیمِ أَبْلِغْ عَنِّی أَوْلِیَائِیَ السَّلامَ - وَ قُلْ لَهُمْ أَنْ لَا تَجْعَلُوا لِلشَّیْطَانِ عَلَى أَنْفُسِهِمْ سَبِیلًا - وَ مُرْهُمْ بِالصِّدْقِ فِی الْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ - وَ مُرْهُمْ بِالسُّکُوتِ وَ تَرْکِ الْجِدَالِ فِیمَا لایَعْنِیهِمْ - وَ إِقْبَالِ بَعْضِهِمْ عَلَى بَعْضٍ وَ الْمُزَاوَرَةِ فَإِنَّ ذَلِکَ قُرْبَةٌ إِلَیَّ - وَ لایَشْغَلُوا أَنْفُسَهُمْ بِتَمْزِیقِ بَعْضِهِمْ بَعْضاً - فَإِنِّی آلَیْتُ عَلَى نَفْسِی أَنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ - وَ أَسْخَطَ وَلِیّاً مِنْ أَوْلِیَائِی - دَعَوْتُ اللهَ لِیُعَذِّبَهُ فِی الدُّنْیَا أَشَدَّ الْعَذَابِ - وَ کَانَ فِی الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ - وَ عَرِّفْهُمْ أَنَّ اللهَ قَدْ غَفَرَ لِمُحْسِنِهِمْ - وَ تَجَاوَزَ عَنْ مُسِیئِهِمْ إِلا مَنْ أَشْرَکَ بِی - أَوْ آذَى وَلِیّاً مِنْ أَوْلِیَائِی أَوْ أَضْمَرَ لَهُ سُوءاً - فَإِنَّ اللهَ لایَغْفِرُ لَهُ حَتَّى یَرْجِعَ عَنْهُ - فَإِنْ رَجَعَ عَنْهُ وَ إِلّا نُزِعَ رُوحُ الْإِیمَانِ عَنْ قَلْبِهِ - وَ خَرَجَ عَنْ وَلَایَتِی وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ نُصِیبٌ فِی وَلایَتِنَا - وَ أَعُوذُ بِاللهِ مِنْ ذَلِکَ.
[2]. فَقَالُواْ رَبَّنَا بَاعِدْ بَینْ أَسْفَارِنَا وَ ظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ فَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِیثَ وَ مَزَّقْنَاهُمْ کلُ مُمَزَّقٍ.
[3]. الإحسان أن تعبد اللَّه کأنّک تراه فإن لم تکن تراه فإنّه یراک.
[4]. وَ إِنْ کُنْتُنَّ تُرِدْنَ اللهَ وَ رَسُولَهُ وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ فَإِنَّ اللهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِناتِ مِنْکُنَّ أَجْراً عَظِیماً.
[5]. وَ إِذْ قالَ لُقْمانُ لِابْنِهِ وَ هُوَ یَعِظُهُ یا بُنَیَّ لا تُشْرِکْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیم.
[6]. إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَیْکُمْ الشِّرْکُ الْأَصْغَرُ قِیلَ وَ مَا الشِّرْکُ الْأَصْغَرُ یَا رَسُولَ اللهِ قَالَ الرِّیَاءُ قَالَ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِذَا جَازَى الْعِبَادَ بِأَعْمَالِهِمْ اذْهَبُوا إِلَى الَّذِینَ کُنْتُمْ تُرَاءُونَ فِی الدُّنْیَا هَلْ تَجِدُونَ عِنْدَهُمْ ثَوَابَ أَعْمَالِکُم.
[7] . حُبُّنَا إِیمَانٌ وَ بُغْضُنَا کُفْر.
