احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

می آیند تا در خانه خدا که در همسایگی امام خوبی ها قرار دارد رسم بندگی به جا آورند و به ذکر پروردگار مشغول شوند. همان مسجدی که در طول عمرش خاطرات تلخ و شیرینی را در تاریخ به یادگار گذاشته که هر گوشه اش را بنگری آثاری از آن شاهد خواهی بود.
روز وقف بهانه خوبی است تا با شخصیت گوهرشاد آغا واقف مسجد گوهرشاد و موقوفات آن بیشتر آشنا شویم.

مسجدی در نزدیکی حرم
به قصد زیارت وارد حرم مطهر امام هشتم(ع) شد. عشق به این امام همام او را به تصمیمی بزرگ وا داشت که پس از قرن ها هنوز آثار و موقوفاتش پا برجاست و از او و اولادش به نیکی یاد می شود. گردنبد الماس نشان، تنها شی با ارزشی بود که داشت. اقدام به فروش آن به یک بازرگان کرد تا نذرش را ادا کند. کلنگ در ضلع جنوبی روضه منوره امام رضا(ع) به زمین خورد و مسجدی در نزدیکترین مکان به حرم مطهر رضوی ساخته شد.

از تبار نجیب زادگان جغتایی
گوهرشاد آغا که به نام های بیگم، خاتون و با القابی همچون بلقیس زمان، قیدافه دوران، مهد علیا و ستر عظمی معروف و شناخته شده بود، دختر غیاث الدین ترخان، یکی از نجیب زادگان جغتایی است که جد وی در گذشته چنگیز را از مرگ نجات داد. این بانوی نیکوکار که به ادب دوستی و هنر پروری زبانزد دوران بود به تاریخ و ادبیات علاقه داشت. در سال 795 ه. ق به عقد شاهرخ میرزا پسر تیمور گورکانی در آمد و عروس موسس حکومت تیموریان شد.
او توانست نقش مادری را برای تربیت شاهزادگانی خوش طبع و هنرمند به نام های الغ بیگ و بایسنغر میرزا به حد کمال برساند.
بایسنغر میرزا فرزند این بانوی خیر از شاهزادگان خوش طبع، هنرمند و هنرور عهد تیموری بود و در خط ثلث سرآمد خطاطان روزگار خویش به شمار می رفت. او در سال 837 ه . ق از دار دنیا رفت، اما سه فرزندش به نام های علاء الدوله، محمد و بابر تا مدتها در خراسان حکومت می کردند. شاهکارهای هنر خطاطی این شاهزاده تیموری در مسجد گوهرشاد موجود است و همچنین قرآن نفیسی مزین به دست خط او سال ها است زینت بخش موزه قرآن آستان قدس رضوی بوده و در معرض دید زائران و مجاوران رضوی قرار دارد.

نمای ظاهری مسجد
یکی از عمده ترین علل جاودانگی و شهرت نام گوهرشاد در طول 600 سال گذشته بدون تردید احداث مسجد جامع کبیر مشهد در جوار امام هشتم(ع) است. این مسجد شامل بنایی به وسعت 9309 متر مربع و متشکل از چهار ایوان، یک گنبد و گنبدخانه، دو مناره، هفت شبستان(علوی، نجفی، میلانی، نهاوندی، تبریزی، سبزواری و گرم)، چندین درب ورودی و یک صحن است که بانو گوهرشاد آغا این بنا را در سال 821 ه . ق به اتمام رساند.
ساختمان مسجد یک بنای چهار ایوانی و در پیرامون یک حیاط شکل گرفته است. ایوان مقصوره با گنبدی در انتهای آن و گلدسته هایی دو سوی آن به عنوان بزرگترین و باشکوه ترین ایوان در جنوب این مسجد خودنمایی می کند. نماهای داخلی حیاط مسجد گوهرشاد را افزون بر ایوان ها که در میان هر ضلع قرار دارند، ایوانچه هایی شکل می دهند که در دو طبقه قرار دارند و بر روی هم 13 متر بلندا دارند. ورودی های چندگانه مسجد از ایوانچه هایی آغاز می شود که در دو جانب هر گوشه حیاط و دو جانب ایوان مقصوره قرار دارند. همه نماهای داخلی حیاط و ایوان ها با چارکی های آجری و رویه های از نوع کاشی تراش(معرق)، زیر رنگی و درهم(معقلی) آراسته شده اند.

ساخت سه رواق
بانو گوهرشاد به جز این مسجد در جوار امام رضا(ع)، سه رواق وسیع و مهم به نام های دارالسیاده، دارالحفاظ و دارالسلام نیز در قبله بقعه مطهر امام هشتم(ع) ساخته که این رواق ها در حد فاصل حرم تا مسجد واقع هستند. رواق دارالحفاظ کاملا هم عرض با بقعه مطهر امام رضا(ع) است و طول آن از ضلع جنوبی(قبله) بقعه تا ضلع شمالی مسجد امتداد دارد. به گونه ای که یک در آن(شمالی) به بقعه مطهر و در دیگر (جنوبی) به یکی از شبستان های شمالی مسجد گشوده می شود. رواق دارالسیاده که در غرب بقعه مطهر و رواق دارالحفاظ احداث شده، درب جنوبی اش دقیقا از ایوان شمالی(مشهور به ایوان دارالسیاده یا شمالی) به مسجد گشوده می شود و یک در دیگر به رواق دارالحفاظ دارد. رواق دارالسلام که در شمال شرق مسجد و مشرق رواق دارالحفاظ قرار دارد، در طول تاریخ به سبب کاربری های مختلف به نام های متفاوتی شهرت یافته که از جمله آن ها دارالسلام، تحویلخانه و گنبد اپک میرزا بوده است.

مسجد گوهرشاد؛ دستخوش روزگار
در طول تاریخ شاهد بوده ایم که مساجد سنگربان حوادث بوده و خاطرات تلخ و شیرینی را به همراه داشته اند. این مسجد نیز در طی قرن ها از زمان برپایی اش در جوار امام هشتم(ع) دستخوش وقایع بوده و زخم های بسیاری برداشته است که از عمده ترین آنها می توان به فتنه سالار(1262 تا 1266 ه. ق)، شورش رئیس الطلاب(1285 خ)، استبداد صغیر(1288خ)، بلوای طالب الحق و توپ بندی روس ها به حرم و مسجد گوهرشاد(1291خ) و واقعه بهلول(1314 خ) اشاره کرد.

پایان زندگی گوهرشاد
جلوگیری گوهرشاد خاتون از تندروی و جنایات برخی از امیران موجب شد ابوسعید که همیشه هوای تصرف هرات و خراسان را در سر می پروراند، پس از مرگ میرزا بابر در سال 861 ه. ق به فکر لشکرکشی به خراسان افتاده و طی وسوسه برخی از سخن چینان در روز نهم رمضان همان سال، دستور قتل ملکه را صادر کند و منزل این بانوی بزرگ را به غارت ببرد. اما مردم شهر هرات که این بانو را به نیکوکاری و دستگیری از ضعیفان می شناختند، او را با احترام ویژه کنار فرزندش بایسنغر میرزا در مصلای گوهرشاد به خاک سپردند.

مسجد گوهرشاد و آستان قدس رضوی
در سال 1346 محل فعلی اداره کل اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان در زمینی به مساحت حدود شش هکتار از اراضی سرده و سعد آباد، متعلق به موقوفه گوهرشاد، واقع در خیابان آبکوه(گوهرشاد پیشین) با زیربنای حدود 2500 متر مربع ساخته شد. سال 1362 کل موقوفات شهرستان مشهد توسط اداره اوقاف مشهد اداره می شد.
به جهت گستردگی و حجم بالای امور موقوفات، از آن تاریخ، امور موقوفات شهرستان مشهد به دو اداره ناحیه یک و دو تقسیم شد و اداره تمامی موقوفات گوهرشاد به اوقاف و امور خیریه ناحیه 2 واگذار شد. با توجه به مجاورت مسجد گوهرشاد با حرم مطهر حضرت رضا(ع)، به پیشنهاد تولیت آستان قدس رضوی و با دستور رهبر معظم انقلاب مدیریت داخلی مسجد گوهرشاد در 14 دی ماه سال 68 به آستان قدس رضوی سپرده شد.

انس با قرآن
در سال های نه چندان دور، مسجد گوهرشاد میزبان برپایی جلسات قرآن برای عموم زائران و مجاوران در جوار امام مهربانی ها بوده است. از جمله اساتید آن جلسات، سیدحسن حافظیان بود که پس از سال ها خدمت به قرآن و اهل بیت(ع) جسم مطهرش در جوار محبوب خویش علی بن موسی الرضا(ع) آرام گرفت. طی بررسی های به عمل آمده از اداره علوم قرآنی آستان قدس رضوی، از سال 76 همزمان با تأسیس این اداره، فعالیت های قرآنی در مسجد رشد چشم گیری پیدا کرد.
به طوری که علاوه بر برپایی جلسات هفتگی، برگزاری محافل انس با قرآن در طول ماه رمضان و فصل تابستان طی سال های 89 تا 93 (قبل از بازسازی مسجد) رونق بسیاری یافت. مجاوران نیز به خاطر همجواری با امام مهربانی ها این سعادت را داشتند تا از کلاس های قرآنی که برای آنها پیش بینی شده، بهره مند گردند.

منبع : http://news.aqr.ir/