احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

به گزارش آستان‌نیوز، سرپرست اداره اسناد سازمان کتابخانه‌ها و موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی بیان کرد: قدیمی‌ترین سند مربوط به میهمان‌سرای حضرت رضا(ع) که در مرکز اسناد این آستان مقدس موجود است به سال 1011 قمری برمی‌گردد که در آن با نام «مطبخ معموره» از میهمان‌سرا یاد شده است.
سالم حسین‌زاده سورشجانی تأکید کرد: تاریخ پذیرایی، اطعام و رسیدگی به احوال مستمندان و زائران در کنار حرم مطهر امام رضا(ع) به قبل از دوره صفویه بر می‌گردد. در واقع با توجه به مستندات تاریخی در کتاب‌های خطی و دست‌نویس می‌توان شواهدی از این مورد را نشان داد.
وی اضافه کرد: از جمله این کتاب‌ها، کتاب «مکارم الاخلاق» مربوط به قرن هشتم و نهم هجری است که «خواندمیر» این کتاب را در ذکر خدمات «امیر‌ علی‌شیر نوایی» به رشته تحریر درآورده است. وی از ساخت غلورخانه‌ای در کنار حرم مطهر جهت پذیرایی و اطعام مستمندان نام برده است. از این رو می‌توان گفت که غلورخانه، پیش‌زمینه و مقدمه‌ای برای تأسیس رسمی و دائمی مطبخ معموره دوره صفوی بوده و تاریخ اطعام در حرم مطهر به دوران قبل از صفویه می‌رسد.
حسین‌زاده با اشاره بر اینکه بجز غلورخانه و مطبخ معموره، از «شربت‌خانه سرکار فیض آثار» نیز در اسناد و کتاب‌های تاریخی به کرات یاد شده است، گفت: بیش از 20 هزار برگ از اسناد شربت‌خانه و مطبخ معموره سرکار فیض آثار در مرکز اسناد آستان قدس رضوی موجود است که نشان می‌دهد در یک بخش از آن، پذیرایی از زائران و مجاوران و خدمه این آستان مطهر انجام می‌شده است.
وی افزود: به مناسبت‌های مختلف مانند جشن ولادت ائمه اطهار و امام رضا علیه السلام، عید نوروز سلطانی و اعیاد مذهبی با تهیه شربت و شیرینی، در ماه مبارک رمضان در سحور و افطاری با آش و فرنی و حتی شب‌های جمعه با حلوای مخصوص شب‌های جمعه و در ماه‌های محرم و صفر با پذیرایی از عزاداران این امر صورت می‌گرفته و در بخش بیمارخانه آن نیز تهیه شربت و دوای بیماران بیمارخانه را عهده‌دار بوده است.
سرپرست اداره اسناد آستان قدس رضوی ادامه داد: در دوره افشاریه با توجه به طومار علی‌شاهی، از میهمان‌سرا با عنوان «کارخانجات» نام برده شده است و در دوره قاجار نیز از آن با نام «کارخانجات مبارکه» سخن به میان آمده است.
وی ابراز کرد: به‌ دلیل مستقل و مجزا بودن میهمان‌سرای زائران و خادمان در دوره قاجار، این مکان‌ها با عنوان «کارخانه مبارکه خادمی» و «کارخانه مبارکه زواری» در اسناد موجود به ثبت رسیده‌اند.
حسین‌زاده اضافه کرد: در دوره پهلوی اول، دو کارخانه خادمی و زواری به یکدیگر ملحق شده و به «میهمان‌خانه حضرتی» معروف شدند که سرانجام در دوره پهلوی دوم و در زمان نیابت تولیت دکتر سید فخرالدین شادمان به «میهمان‌سرای آستان قدس رضوی» تغییر نام می‌دهد.

بخش‌های تشکیل‌دهنده میهمان‌سرا
سرپرست اداره اسناد آستان قدس رضوی درباره مکان میهمان‌سرا نیز گفت: در دوره صفویه، افشاریه و حتی اوائل دوره قاجار، میهمان‌سرای حضرت بر روی صفه گنبد الله‌وردی‌خان، واقع بوده که در اواخر دوره فتحعلی‌شاه قاجار به بعد با جدا شدن میهمان‌خانه خادمان و زائران، در دو بست بالا و پایین حرم در داخل بست‌ها ساخته می‌شود.
وی افزود: کارخانه خادمی در سال 1308 شمسی از بست پایین خیابان برچیده شده و در کنار کارخانه زواری در بست بالا خیابان قرار می‌گیرد و در نهایت در سال 1354، هر دو کارخانه یکی شده و با عنوان میهمان‌سرای آستان قدس رضوی، به ضلع شمالی بست پایین خیابان(محل فعلی آن) منتقل و ساختمان جدیدی برای آن احداث می‌شود.
در ادامه حسین‌زاده به معرفی برخی اماکن و بخش‌های تشکیل‌دهنده میهمان‌سرا در سه دوره تاریخی صفویه، افشاریه و قاجار پرداخت و گفت: مطبخ (محل پخته شدن غذای روزانه که با عناوین مطبخ معموره، مطبخ مبارکه و مطبخ سرکار فیض آثار نام برده شده است)، سفره‌خانه(محل پذیرای از میهمانان و همچنین نگهداری ملزومات و ادوات پذیرایی)، ایاغ‌خانه (محل نگهداری و شستشوی ظروف) و هیمه‌خانه یا اُدون‌خانه (محل نگهداری هیزم مورد نیاز سالانه و روزانه میهمان‌سرا)، از جمله این بخش‌ها بوده است.

سفره‌هایی برای اقشار مختلف
وی بیان کرد: اسناد موجود نشان می‌دهد که در دوره‌های تاریخی صفویه، افشاریه و قاجاریه، خدمات غذایی و پذیرایی میهمان‌سرا شامل دو گروه خادمان و فقرا شده است. همچنین در دوره قاجار از زائران نیز پذیرایی می‌شده است که در دو دوره تاریخی دیگر به ‌طور قطعی این امر مشخص نیست.
سرپرست اداره اسناد آستان قدس رضوی تصریح کرد: اسناد گوناگون موجود در این مدیریت بیانگر پذیرایی از روزه‌داران در ماه مبارک رمضان است که می‌توان به اسناد مواد اولیه افطار و سحر زوار و پذیرایی از خادمان و همچنین زوار در ماه مبارک رمضان در دوره قاجار اشاره کرد.
وی اضافه کرد: اجاره‌نامه تهیه سوخت مطبخ در دوره صفویه، نمونه‌ای از مخارج تعمیرات ساختمانی میهمان‌سرا در دوره افشاریه، نمونه‌ای از خرید اجناس مورد نیاز میهمان‌سرا در دوره قاجاریه و ... از جمله اسناد دیگر آرشیو مدیریت امور اسناد آستان قدس رضوی به شمار می‌رود.
حسین‌زاده گفت: از سال 1354 شمسی، میهمان‌سرای آستان قدس رضوی در مکان فعلی(ضلع شمالی بست شیخ حرعاملی) بنا شده و در تمام طول سال مشغول فعالیت است. البته پس از استقرار نظام مقدس جمهوری اسلامی با عنوان رسمی «میهمان‌سرای حضرت رضا(ع)» به اقشار گوناگون مردم خدمت‌رسانی می‌کند.
وی تأکید کرد: طی سال‌های اخیر این‌خدمت‌رسانی، به‌خصوص در پذیرایی بر سر سفره‌های آسمانی وقت افطار از روزه‌داران، به هزاران وعده در هر روز ماه مبارک رسیده است که با دعوت از زائران و مجاوران با تشریفات بسیار شایسته‌ای انجام می‌شود.
لازم به ذکر است، مجموعه‌ای از ناب‌ترین و نفیس‌ترین اسناد تاریخی در آرشیو مدیریت امور اسناد و مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود که پژوهشگران و علاقه‌مندان می‌توانند با مراجعه به مدیریت اسناد و مطبوعات این آستان مقدس مستقر در ساختمان بنیاد پژوهش‌‌های اسلامی واقع در ضلع شرقی دوربرگردان طبرسی حرم مطهر رضوی، از این گنجینه نفیس استفاده کنند.
 

گزارشگر: آرزو مستأجر حقیقی