احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

مقدمه

خانواده، سازنده‌‏ترین واحد اجتماع محسوب می‏شود و ثبات و سلامت جامعه در گرو سلامت خانواده است؛ به‏‌طوری که می‏‌توان گفت اولین شرط داشتن جامعه‌‏ای سالم و پویا، سلامت و پایداری خانواده است. دین مبین اسلام همواره بر اهمیّت تشکیل خانواده تاکید داشته است.

خداوند متعال در قرآن کریم، تشکیل خانواده را یکی از نشانه‏‌های الهی می‏‌داند و می‌‏فرماید: ]وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ اَنْفُسِكُمْ اَزْواجاً لِتَسْكُنُوا اِلَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَكُم مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً اِنَّ فِى ذلِكَ لَآيَاتٍ لِقَومٍ يَتَفَكَّرُونَ[؛[1] «از نشانه‏‌هاى خداست آن كه آفريد براى شما همسرانى از جنس خودتان تا در كنار آنان آرامش يابيد و در ميانتان مودّت و رحمت قرار داد؛ همانا در آن [خلقت] نشانه‌‏هايى است براى گروهى كه تفكّر مى‏‌كنند.»

تشكيل خانواده در تحكيم جامعه انسانى به قدری دارای اهمیت است كه امام رضا(علیه السلام) می‌‏فرماید:

«لَو لَم يَكُن فِى المُناكَحَةِ وَ المُصاهَرَةِ آيَةٌ مُحكَمَةٌ، ولا سُنَّةٌ مُتَّبَعَةٌ، ولا أثَرٌ مُستَفيضٌ، لَكانَ فيما جَعَلَ اللهُ مِن بِرِّ القَريبِ، و تَقريبِ البَعيدِ، وتَأليفِ القُلوبِ، وتَشبيكِ الحُقوقِ، وتَكثيرِ العَدَدِ، وتَوفيرِ الوَلَدِ لِنَوائِبِ الدَّهرِ وحَوادِثِ الاُمورِ، ما يَرغَبُ فى دونِهِ العاقِلُ اللَّبيبُ، وَ يُسارِعُ إلَيهِ المُوَفَّقُ المُصيبُ؛[2] اگر درباره ازدواج و وصلت، آيه‌‏اى روشن و سنّتى پيروى شده و احاديث فراوان نبود، بی‌گمان، نيكى‏‌كردن به خويشاوند، و نزديك ساختن افراد دور و اُلفت بخشيدن ميان دل‌ها، و درهم تنيدن حقوق، و افزودن بر جمعيت، و اندوختن فرزند براى سختی‌هاى روزگار و پيشامدهاى زمانه، كافى بود كه خردمند دانا به اين كار، رغبت نمايد و انسانِ ره‏يافته درست‌‏انديش، به سوى آن بشتابد.»

اهداف خانواده و اقتضای تأسیس آن ایجاب می‏‌کند که بانیان آن [زن و شوهر] در تحکیم و پایداری این بنا، نهایت سعی خود را بکنند و با همان انگیزه که بر تشکیل آن اقدام کردند، بر حفظ و تعالی هر چه بیش‏تر آن اصرار ورزیده تا وحدت و پویایی این نهاد مقدس تا پایان حفظ گردیده و زوجین شاهد به ثمر نشستن فرزندانی صالح باشند.

از این‏رو لازم است برای رسیدن به این هدف ارزشمند، خانوادۀ متعالیِ مدّ نظر اسلام را بهتر بشناسیم و با تأمّل و تمرکز بر ویژگی‌های آن، الگوی مناسبی برای زندگی خود انتخاب کنیم.

بی‏‌تردید سیره و روش زندگی معصومین(علیهم السلام) به عنوان انسان‌های کامل و الگوهای برتر، می‏تواند مطمئن‌‏ترین شاخص در این عرصه باشد. بنابراین پژوهش حاضر درصدد است تا با بهره‌‏گیری از سیره عملی امام رضا(علیه السلام) به معرفی و شناسایی خانوادۀ متعالی از منظر این امام رئوف بپردازد.

مفهوم شناسی

بررسی معنای لغوی و اصطلاحی واژگان محوری و کلیدی این پژوهش جهت یکسان‏‌سازی تلقّی نویسنده و خوانندگان از واژگان، ضرورت دارد تا فرایند انتقال پیام به درستی صورت گیرد. بدین منظور به بررّسی واژه «خانواده متعالی» و اصطلاح «سبک زندگی رضوی» خواهیم پرداخت.

الف) خانواده متعالی

«خانواده» در لغت به معنای خاندان، دودمان، اهل خانه، زن و فرزند، و فامیل به کار رفته است.[3]خانواده در نظر بسياري از مردم به منزله يك واحد اجتماعي است كه شامل يك زوج متأهل و فرزندانشان است كه در خانه‌‏اي در كنار يكديگر زندگي مي‏‌كنند.[4]پس مي‏‌توان عناصر اصلي تشكيل خانواده را زن و مردي دانست كه مطابق آداب و رسوم اجتماعي خويش، زندگي را در كنار همديگر آغازکرده و معمولاً فرزنداني به جمع آنها افزوده مي‏‌گردد.

«تعالی خانواده» یعنی پرداختن به جنبه‌‏های حقیقی انسان و ایجاد زمینۀ رشد برای آن.

در موضوع تعالی خانواده باید زمینه‌‏ای برای رشد فکری و روحی و اخلاقی زن و مرد فراهم شود و هر دو آگاهانه و مسئولانه، فرزندان را بر مدار تربیت الهی و خوی انسانی، آموزش و پرورش دهند تا به تولّد ثانویه، یعنی «تولّد اخلاق انسانی» برسند.[5]

خانواده متعالی بر اساس ضوابط معقول و مشروع تشكيل گرديده و مناسبات و روابط میان اعضای آن منطبق با استانداردهای اسلامی است و در آن حقوق متقابل افراد باید رعايت شده و تعامل بر اساس صميميت و اخلاص و روابطی هدف‌دار باشد تا در نهایت منجر به تربیت انسان‌هايى شايسته و مؤثر در ساخته شدن جامعه ايده‌‏آل اسلامى گردد.

ب) سبک زندگی رضوی

برای واژه «سبک زندگی» می‏توان یک معنای لغوی در نظر گرفت و یا آن را در قالب اصطلاحات مربوط به علوم انسانی لحاظ کرد. سبک زندگی در لغت به معنای شیوه زندگی کردن است؛ در نتیجه بر اساس مفهومی عام که مستند به لغت و عرف عام است، این واژه تقریباً شامل همه مسائل زندگی انسان می‌‏شود.

سبک زندگی در اصطلاح به معنای نظام‌‏واره و سیستم خاص زندگی است که به یک فرد [خانواده یا جامعه] با یک هویت خاص اختصاص دارد. این نظام‏واره، هندسه کلی رفتار بیرونی و جوارحی است و افراد [خانواده‏‌ها و جوامع] را از هم متمایز می‌‏سازد. سبک زندگی را می‌‏توان مجموعه‏‌ای کم و بیش جامع و منسجم از عملکرد روزمره یک فرد دانست که نه فقط نیازهای جاری او را برآورده می‏‌سازد، بلکه روایت خاصی را - که وی برای هویت شخصی خویش بر می‏‌گزیند - در برابر دیگران مجسّم می‏‌سازد.

سبک زندگی در حوزۀ مطالعات فرهنگی، به مجموعه رفتارها و الگوهای کنشی هر فرد که معطوف به ابعاد هنجاری و معنایی زندگی اجتماعی باشد، اطلاق گردیده و نشان دهنده کمّ و کیف نظام باورها و کنش‌های فرد می‌‏باشد. سبک زندگی دلالت بر ماهیّت و محتوای خاصّ تعاملات و کنش‌های اشخاص در هر جامعه دارد و مبیّن اغراض، نیّات، معانی و تفاسیر فرد در هر جریان عمل روزمرّه و زندگی روزانه می‏‌باشد.[6]

و امّا منظور از سبک زندگی رضوی در این نوشتار: شیوه‌ها، روش‌ها، پشتوانه‌‏های رفتاری و سخنان امام رضا(علیه السلام) است.در زندگی با سبک رضوي، فرد با در نظر داشتن رفتار و کردار و اندیشه امام رضا(علیه السلام) در زندگی فردي و اجتماعی‌‏اش، می‏‌تواند سعادتمندي را براي آینده زندگی خود پایه‌‏ریزي کند. براي رسیدن به سبک زندگی صحیح، باید بیش از هر چیز به شناخت کاملی از ابعاد فکري، شخصیتی و اعتقادي این امام همام دست پیدا کنیم.

شاکله زندگی آن امام همام، مبتنی بر تقواي الهی، احترام و حفظ حرمت انسانی است. اگر همین نکات را در زندگی روزمره خود پیاده کنیم، قطعاً زندگی ما نیز به سیره و مشی ایشان نزدیک‌‏تر خواهد بود. با نگاهی به سیره‌ و سخن امام رضا(علیه السلام) می‏‌توان ویژگی‌های خانواده متعالی را چنین بیان کرد:

زندگی امام رضا(علیه السلام) سرشار از نکته‌‏ها و راز و رمزهای شگفت‏‌انگیزی است که ضمن بیان عظمت و بزرگی ایشان، الگویی مطمئن و بی‏مثالی در عرصه زندگی خانوادگی فراروی رهروان قرار می‏‌دهد و در پرتو آن می‏‌توان به مهم‏ترین ویژگی‌های خانوادۀ متعالی دست یافت. در ذیل به برخی از این ویژگی‌ها اشاره می‌‏شود:

1. تکریم اعضای خانواده

دین مبین اسلام همواره بر تکریم خانواده تأکید داشته و ائمه معصومین(علیهم السلام) نیز همواره در رفتار و گفتارشان بر آن اصرار می‏‌ورزیدند.

امام رضا(علیه السلام) در مورد جایگاه تکریم‌کننده خانواده در آخرت می‌‏فرماید: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) أَقْرَبُکُمْ مِنِّی مَجْلِساً یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَحْسَنُکُمْ خُلُقاً وَ خَیْرُکُمْ لِأَهْلِهِ؛[7]رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: نزديك‌‏ترين شما به جایگاه من در قيامت، نیکوترین شما از لحاظ اخلاقی و خوب‌‏ترين شما با خانواده خود است.»

در روایت دیگری رسول خدا(صلی الله علیه و آله) با همین مضمون می‏‌فرماید: «أَحْسَنُ النَّاسِ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً وَ أَلْطَفُهُمْ بِأَهْلِهِ وَ أَنَا أَلْطَفُكُمْ بِأَهْلِي؛[8] بهترين مردم از نظر ايمان خوش‏‌خوترين و نيك رفتارترين آنان به خانواده‌‏اش است و من از تمام شما نسبت به خانواده‌‏ام نيك رفتارتر هستم.»

در حدیثی دیگر از گفتار حکیمانه پیامبر اعظم(صلی الله علیه و آله) چنین آمده: «عَلَيْكُمْ بِحُسْنِ الْخُلُقِ فَإِنَّ حُسْنَ الْخُلُقِ فِي الْجَنَّةِ لَا مَحَالَةَ وَ إِيَّاكُمْ وَ سُوءَ الْخُلُقِ فَإِنَّ سُوءَ الْخُلُقِ فِي النَّارِ لَا مَحَالَةَ؛[9] بر شما باد بر خوش‏‎خلقی كه خوش‏‌خلق بدون تردید در بهشت است و حذر كنيد از بدى خلق كه قطعا در جهنم خواهد بود.»
با تأملی بر احادیث مطرح شده می‌‏توان دریافت که اخلاق خوب در خانواده از منظر امام رضا(علیه السلام) دارای چنان جایگاهی است که ملاک درجه ایمان افراد، بر اساس میزان خوش‏‌خویی و نیک‌‏رفتاری نسبت به اعضای آن است و بالاترین مقام را در قیامت برای تکریم کننده خانواده قرار می‏‌دهند. سیره عملی و گفتار امام رضا(علیه السلام) سرشار از مصادیق تکریم خانواده است که می‌‏توان آن را در دو بخشِ رفتار مناسب در قبال همسر و رفتار مناسب در قبال فرزندان و سایر اعضای خانواده مورد بررسی قرار داد، هر کدام از آنها نیز دارای مصادیقی است که در ذیل به آن اشاره می‏‌شود.

الف) رفتار مناسب با همسر

شیوۀ برخورد، رفتار و گفتار امام رضا(علیه السلام) مملو از الگوهای عملی است که با تأسی و پیروی از آنها می‏‌توان به تعالی‏‌بخشیِ زندگی خود و خانواده‏‌ها کمک کرد. در ذیل به بخش‌هایی از مهم‏‌ترین آنها اشاره می‏‌شود.

ـ ابراز محبّت و ایجاد مودّت


روح زندگیِ مشترک، محبّت و مودّت است. محبّت زن و مرد به یکدیگر، به زندگی خانوادگی صفا و صمیمیت می‏‌بخشد و موجبات تعالی و رشد همۀ اعضای خانواده را فراهم می‏‌آورد. امام رضا(علیه السلام) بهترین زنان را با محبّت‏‌ترین آنها نسبت به شوهران‌شان می‏‌داند و از قول جدّش رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می‌‏فرماید: «مَا رَكِبَ الْإِبِلَ مِثْلُ نِسَاءِ قُرَيْشٍ، أَحْنَاهُ عَلى‏ وَلَدٍ، وَ لَا أَرْعى‏ عَلى‏ زَوْجٍ فِي ذَاتِ يَدَيْه؛[10]‏ چونان زنان قریش، زنی بر شتر سوار نشده (به خانه شوهر نرفته) كه نسبت به فرزند مهربان‏تر و نسبت به شوهر نگه‌دارنده‌‏تر باشد.»
مهر و محبّت زن و شوهر در خانواده، موهبتی الهی است که با ایجاد نشاط میان اعضای خانواده، زمینه رشد و بالندگی خانواده را فراهم می‏‌سازد.

ـ رعایت حقوق همسر

هر کدام از زن و مرد در زندگی مشترک دارای حقوق و جایگاه خاصی هستند که باید مورد توجه قرار گیرد.
از جمله حقوق زن بر مرد، مسئله قیمومیّت و سرپرستی است که امام رضا(علیه السلام) در علت دو برابر بودن ارث مرد به این امر اشاره کرده و می‏‌فرماید: «عِلَّةٌ أُخْرَى فِي إِعْطَاءِ الذَّكَرِ مِثْلَيْ مَا يُعْطَى الْأُنْثَى لِأَنَّ الْأُنْثَى فِي عِيَالِ الذَّكَرِ إِنِ احْتَاجَتْ وَ عَلَيْهِ أَنْ يَعُولَهَا وَ عَلَيْهِ نَفَقَتُهَا وَ لَيْسَ عَلَى الْمَرْأَةِ أَنْ تَعُولَ الرَّجُلَ وَ لَا تُؤْخَذُ بِنَفَقَتِهِ إِنِ احْتَاجَ فَوَفَّرَ اللَّهُ تَعَالَى عَلَى الرِّجَالِ، لِذَلِكَ وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ]الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ[؛[11] علّت ديگرى كه مرد دو برابر زن ارث مى‏برد آن است كه زن، عيال و نفقه خور مرد است و احتياجات او را مرد عهده‌‏دار شده است كه باید بپردازد، امّا زن نفقه دهنده مرد نيست و نفقۀ خود را هم مكلّف نيست، بلكه به عهده‏ شوهر اوست، و از اين رو خداوند سهم مرد را افزون قرار داده است و اين همان فرموده خداوند عزّ و جلّ است كه مي‌فرمايد: مردان نفقه‏‌دهندۀ زنان هستند به همین خاطر، خداوند آنان را در ارث سهم بیش‏تر داده است و [نیز]به خاطر انفاق مالى كه نسبت به عيال خود بر گردن دارند و بايد بپردازند.»[12]

یکی دیگر از حقوق زن بر مرد، مراقبت‌های دینی و اخلاقی است؛ قرآن کریم در این باره می‌‏فرماید: ]يا أَيُّها الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ ناراً وَقُودُها النّاسُ وَالحِجارَةُ[؛[13] «اى كسانى كه ايمان آورده‌‏ايد! خودتان و خانواده‌‏تان را از آتش دوزخ نگه داريد، آتشى كه هيزم آن، مردم و سنگ‌ها هستند.»
البته زن نیز دربارۀ شوهر خود وظایف بسیار سنگینی دارد. همۀ وظایف او در جمله‌ای کوتاه خلاصه می‌‏شود و آن، خوب شوهرداری کردن است. امام رضا(علیه السلام) می‏‌فرماید: «وَيْلٌ لِامْرَأَةٍ أَغْضَبَتْ زَوْجُهَا وَ طُوبَى لِامْرَأَةٍ رَضِيَ عَنْهَا زَوْجُهَا؛[14] واى بر زنى كه شوهر خويش را به غضب آورد، و خوشا به حال‏ بانوئى كه شوهرش از او راضى باشد.»

بدیهی است در خانه‏‌ای که زن، خوب شوهرداری می‏‌کند و در مقابل مرد خوب همسرداری کرده و با رفتار خوش و اخلاق نیک و محبّت‌های خود، خانه را به کانون صفا و محبت تبدیل می‌کنند، اولاً موجب رشد و تعالی یکدیگر شده و ثانیاً در چنین خانواده‌‏ای فرزندانی سالم و صالح تربیت می‏‌شوند.

ب) رفتار مناسب با فرزندان

یکی دیگر از جنبه‌‏های تکریم خانواده، تعلیم و تریبت صحیح فرزندان است که امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام) در این زمینه بهترین مربی و الگو برای والدین است. برخی از مصادیق رفتاری تکریم آن حضرت در قبال خانواده عبارتند از:

ـ انتخاب نام نیکو
‏امام رضا(علیه السلام) از قول رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نقل می‏‌فرماید: «إِنِّي سَمَّيْتُ ابْنَتِي فَاطِمَةَ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَطَمَهَا وَ فَطَمَ مَنْ أَحَبَّهَا مِنَ النَّارِ؛[15] همانا من دخترم را فاطمه‏ نام‏ نهادم بدين جهت كه حق‌تعالى او و دوستانش را از آتش (جهنم) جدا مي‌كند.»
از این حدیث چنین برداشت می‌‏شود که رسول الله(صلی الله علیه و آله) با اسم زیبایی که برای حضرت فاطمه(علیها السلام) انتخاب می‌‏کنند، ایشان را مورد تکریم قرار می‌‏دهند.
امام رضا(علیه السلام) نیز به تأسّی از سیرۀ جدّش رسول الله(صلی الله علیه و آله) نام و کنیه زیبایی برای فرزندان خود انتخاب می‏‌کردند تا نشان دهندۀ برخی صفات درونی‏‌شان باشد. ایشان نام نیکوی محمد را بر فرزند دلبندش نهاد و از تأثیر این نام نیکو چنین پرده برداشت: «لَا يَدْخُلُ الْفَقْرُ بَيْتاً فِيهِ اسْمُ مُحَمَّدٍ أَوْ أَحْمَدَ أَوْ عَلِيٍّ أَوِ الْحَسَنِ أَوِ الْحُسَيْنِ أَوْ جَعْفَرٍ أَوْ طَالِبٍ أَوْ عَبْدِ اللَّهِ أَوْ فَاطِمَةَ مِنَ النِّسَاء؛[16] خانه‏‌ای که در آن یکی از نام‌های محمد یا احمد، علی، حسن، حسین، جعفر، طالب، عبدالله و از زنان، نام فاطمه باشد، هرگز فقر به آن خانه راه نمی‏‌یابد.» علاوه بر این به شیعیان و پیروان خود سفارش می‏‌کرد، اگر خدا فرزندی به شما عطا کرد نام و کنیه نیکو برای او انتخاب کنید: «سَمِّهِ بِأَحْسَنِ الِاسْمِ وَ كَنِّهِ بِأَحْسَنِ الْكُنَى؛[17] برای فرزندانتان بهترین نام و بهترین کنیه را انتخاب کنید.»

ـ رعایت ادب
امام رضا(علیه السلام) در مورد فرزندان نهایت ادب و احترام را رعایت می‏‌کردند و سفارش‌هایی نیز در این مورد دارند. ایشان فرزند خود ـ امام جواد(علیه السلام) ـ را با کنیه نام می‏‌بردند؛ مثلاً ایشان در زمانی که امام جواد(علیه السلام) کودک بود، می‌فرمود: «ابوجعفر به من نامه‏‌اى فرستاده است»، یا «من به ابوجعفر چنین نوشتم.»[18] همچنین استفاده از واژه‌‏های همچون «بأبی أنت و أمی» در برخورد با فرزندشان نشان دهندۀ تکریم و احترام به ایشان است.

ابراهیم بن عباس صولی می‏‌گوید: من ابوالحسن الرضا(علیه السلام) را هرگز ندیدم در سخن گفتن، با کسی درشتی کنند یا سخن کسی را پیش از فراغ از آن، قطع کند. هرگز پاهاي خود را، جلو همنشین، دراز نمی‌کرد. هرگز در برابر همنشین تکیه نمی‌کرد. هرگز او را ندیدم، که غلامان و بردگان خود را بد گویند. هرگز او را ندیدم، که آب دهان بیندازند. هرگز او را ندیدم، که قهقهه بزند، بلکه خنده‏‌اش تبسّم بود. تا آنجاکه می‌گوید: هر که بگوید در فضیلت، کسی را مانند او دیده، از او باور نکنید.[19]

نمونۀ دیگر ادب و احترام امام رضا(علیه السلام) به اهل خانه و خانواده در تکریم حضرت معصومه(علیها السلام) مشهود است؛ وقتی در مورد ثواب زیارت حضرت معصومه(علیها السلام) از ایشان سؤال شد در تکریم خواهر گرامی‏‌شان فرمودند: «مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ؛[20] هر كس او را زيارت كند، ثوابش بهشت خواهد بود.»
ـ مسئولیت‌دهی
یکی دیگر از مصادیق تکریم فرزند، مسئولیت‌دهی به اوست. سیره عملی امام رضا(علیه السلام) به خوبی نشان‏‌دهندۀ این امر است. زمانی که ایشان در مدینه بودند، اداره امور را عملاً به فرزندشان واگذار می‌‏کردند و امام جواد(علیه السلام) با اینکه نوجوان بودند، از عهدۀ این مسئولیت به خوبی بر می‏‌آمدند.

2. کار و فعالیت اقتصادی برای بهبود و توسعۀ زندگی
یکی دیگر از ویژگی‌های خانواده متعالی، التزام به كار و تلاش برای توسعه در زندگی به منظور توفیق در اداره امور خانواده و افراد تحت تكفّل است که از اصول خوشبختی بوده و ترسیم‌كننده چارچوب خانواده متعالی برای شخص مسلمان است.امام رئوف على بن موسى الرضا(علیه السلام) در این خصوص فرموده‏‌اند: «مَنْ‏ أَصْبَحَ‏ مُعَافًى‏ فِي‏ بَدَنِهِ‏، مُخَلًّى فِي سَرْبِهِ عِنْدَهُ قُوتُ يَوْمِهِ، فَكَأَنَّمَا حِيزَتْ لَهُ الدُّنْيَا؛[21] هر کس صبح کند در حالى که تنش سالم و خاطرش آسوده باشد نسبت به قوت (خرجی) روز خود، مثل این است که تمام [خوبی‌های] دنیا برای او جمع شده است.»
آن حضرت در روایت دیگری می‏‌فرماید: «... تَعاهُدُ الرَّجُلِ ضَیعَتُهُ مِنَ المُرُوَّةِ وَ سَمِنُ الدَّابَّةِ مِنَ المُرُوَّةِ وَ الإحسانُ اِلَی الخادِمِ مِنَ المُرُوَّةِ وَ یَكبِتُ العَدُوَّ اجعَلُوا لِانَفُسِكُم حَظّاً مِنَ الدُّنیا بِإعطائِهَا ما تَشتَهِی مِنَ الحَلالِ مَا لَم تَثلَمِ المُرُوَّةَ وَ لا سَرَفَ فیهِ وَ استَعینُوا بِذلِكَ عَلَی اُمُورِ الدّینِ فَإنَّهُ نَروِی لَیسَ مِنّاّ مَن تَرَكَ دُنیَاهُ لِدِینِهِ وَ دِینَهُ لِدُنیَاهُ...؛[22] مراقبت شخص نسبت به مال و دارایی، رسیدگی به وسیله سواری، و خوش‌رفتاری با زیردستان از جوانمردی است، چنان‌كه این امور دشمنی را هم فرو می‌نشاند. از خواستنی‌های این دنیا برای خود بهره بگیرید تا آن‌جا كه به مروّت‌تان لطمه‌ای وارد نسازد و به اسراف نیانجامد و از آن برای امور دین بهره بگیرید، چراكه ما خود روایت می‌كنیم كه [پیامبر فرمود] از ما نیست آن‌كه دنیا را برای دینش رها كند؛ و یا دینش را به خاطر دنیا از دست بدهد.»
همچنین ایشان در روایتی دیگر می‏‌فرماید: «یَنبَغِی لِلرَّجُلِ أَن یُوَسِّعَ عَلَی عِیالِهِ لِئَلّا یَتَمَنَّوا مَوتَهُ؛[23] سزاوار آن است كه شخص در زندگی خانوادگی خود توسعه بدهد تا آنان چشم‌كشان مرگ او نباشند.»
آن حضرت مسئولیت سرپرست خانواده را - در ضمن بیان داستانی - از جدّ بزرگوارش اینگونه شرح می‏‌دهد:«شخصی دو دینار به خدمت پیامبر(صلی الله علیه و آله) می‌آورد و می‌گوید می‌خواهم این دو دینار را در راه خدا بدهم. پیامبر(صلی الله علیه و آله) می‌گوید: پدر و مادرت هستند؟ جواب می‌دهد آری. می‌فرماید: پس برو برای آنها خرج كن؛ این برای تو بهتر است. او برمی‌گردد و بعد دوباره دو دینار دیگر می‌آورد و همان مطلب را درخواست می‌كند. پیامبر می‌فرماید: فرزند داری؟ می‌گوید آری؛ می‌فرماید: برو آنها را برای او خرج كن، این برای تو از خرج در راه خدا بهتر است. او می‌رود و این كار را می‌كند. سپس با دو دینار دیگر خدمت ایشان می‌آید و می‌گوید دستور شما را اطاعت كردم ولی این دو دینار دیگر است و می‌خواهم در راه خدا خرجشان كنم. می‌فرماید: زن داری؟ می‌گوید: بلی؛ می‌فرماید در راه رفاه زنت آنها را خرج كنی بهتر از خرج كردن آنها در راه خداست. آن شخص می‌رود و طبق دستور پیامبر(صلی الله علیه و آله) عمل می‌كند اما بار دیگر نیز با دو دینار خدمت ایشان می‌رسد و همان مطلب را تكرار می‌كند. ایشان از او می‌پرسد خادمی داری؟ می‌گوید: بلی دارم؛ می‌فرماید: اینها را در جهت آسایش او خرج كنی از راه خدا بهتر است برای تو. می‌رود و در آخرین بار با دو دینار خدمت ایشان می‌رسد و همان خواسته را بازگو می‌كند. پیامبر(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید برو در راه خدا خرجش كن، اما این را بدان كه این دو دینار بهترین پول تو نخواهند بود.»[24]

آری، در نگاه امام رضا(علیه السلام) كار و تلاش برای کسب روزی حلال برای خود و خانواده، عبادت محسوب می‏‌شود و چنین شخصی، در آن حال نزد خداوند چون مجاهدی تلقی می‌شود كه بر صف مشكلات و سختی‌ها هجوم آورده و آنها را یكی پس از دیگری قلع و قمع می‏‌كند. ایشان در همین راستا می‌فرماید: «وَ اعْلَمْ أنَّ نَفَقَتَكَ عَلی نَفْسِكَ وَ عَیالِكَ صَدَقَةٌ وَ الْكادُّ عَلی عِیَالِهِ مِنْ حِلٍّ كَالْمُجاهِدِ فِی سَبیلِ اللهِ؛[25] آن خرجی كه برای خود و اهل خانه صرف می‌كنی صدقه محسوب می‌شود و آن كسی كه از راه حلال برای افراد تحت تكفّلش رنج می‌كشد همچون مجاهد راه خداست.»
با وجود چنین دیدگاهی است که كار و تلاش برای توسعه در زندگی معنا پیدا كرده و لذت‌بخش می‌شود. بر همین اساس یكی از توصیه‌های مهم معصومین(علیهم السلام) و از جمله امام رضا(علیه السلام) ایجاد رفاه، توسعه و سهل‌گرفتن در مخارج زندگی و تامین نیازهای روزمره زندگی است. از آن بزرگوار نقل شده است كه فرمود:«صاحِبُ النِّعْمَةِ یَجِبُ عَلَیهِ التَّوْسِعَةِ عَنْ عِیالِهِ؛[26]توسعه دادن در هزینه خانواده بر شخص صاحب نعمت واجب است.»

3. مسئولیت‌پذیری و تعهّد
یکی دیگر از شرایط لازم در تعالی خانواده به عنوان یک جامعه کوچک، تعهّد و مسئولیّت‌پذیری اعضای آن است. زمانی که امام موسی کاظم(علیه السلام) در زندان‌های هارون ‏الرشید زندانی بودند، امام رضا(علیه السلام) - به عنوان فرزند ارشد و - بنا بر وصیت پدر، مسئولیت خانواده را به عهده گرفتند. در گزیده‌‏ای از وصیت نامه امام موسی کاظم(علیه السلام) آمده است:
« ... با اين وصيّت، فرزندم «عليّ» را در مورد صدقات، اموال، كودكان و فرزندانم و امور همسرانم وصىّ قرار مى‌‏دهم. ثلث صدقه پدر و خانواده‌‏ام را هر گونه كه صلاح بداند خرج كند و آن‌گونه كه هر كس نسبت به اموال خود رفتار مى‏‌كند، رفتار كند، اگر خواست بفروشد يا ببخشد يا به كسى بدهد يا به روش غير از آنچه وصيّت كرده‌‏ام صدقه بدهد نيز مختار است و در اين وصيّت، در مورد اموال و خانواده و فرزندانم، او بمنزله خود من است، و كسى حقّ اعتراض به او را ندارد.»[27] ایشان بر طبق وصیت پدر زمام خانواده را به دست گرفتند و به شایستگی از عهده وصیت پدر برآمدند. در طی این مدت به گونه‏‌ای از خانواده شان مراقبت نمودند که به همه آنها ‌احترام شده و مراقب همه احوالات آنها بوده و خطرات دشمنان را از آنان دور می‏‌کردند. ضمن اینکه دستیار و پشتوانه‌‏ای استوار و شریک غم‌ها و رنج های پدر گرامی‌شان نیز بودند. خلاصه اینکه به خوبی می‌توان از سیره امام رضا(علیه السلام) دریافت که سرتاسر زندگی ایشان، گواه بر تعهد و مسئولیت پذیری در قبال خانواده و فرزندان و... می‏‌باشد.

4. اختصاص وقت برای خانواده
تقسیم‌بندی اوقات و اختصاص وقت برای اعضای خانواده باعث نشاط و امید و رسیدن به آرامش و صمیمیت می‏‌شود. یاسر خادم امام رضا(علیه السلام) درباره بخشی از رفتار و سلوک ایشان می‎گوید: «هرگاه امام تنها می‎شد و فارغ از مسائل روزمره می‎گردید، اعضای خانواده و اطرافیان را گرد می‎آورد با آنان سخن می‎گفت و انس و الفت می‎گرفت و هرگاه بر سر سفره حاضر می‎شد خرد و کلان حتی کارگزار و حجام [حجامت‌کننده] را فرا می‎خواند.»[28]

امام رضا(علیه السلام) از قول جدّش امام حسین(علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود: «سَأَلْتُ أَبِي(علیه السلام) عَنْ مَدْخَلِ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَقَالَ كَانَ دُخُولُهُ لِنَفْسِهِ مَأْذُوناً لَهُ فِي ذَلِكَ فَإِذَا أَوَى إِلَى مَنْزِلِهِ جَزَّأَ دُخُولَهُ ثَلَاثَةَ أَجْزَاءٍ جُزْءاً لِلَّهِ تَعَالَى وَ جُزْءاً لِأَهْلِهِ وَ جُزْءاً لِنَفْسِهِ ثُمَّ جَزَّأَ جُزْأَهُ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ النَّاس‏؛[29] از پدرم [امیرالمؤمنین علی علیه السلام] درباره وضع ورود حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) سؤال كردم، پدرم فرمود: وضع ورود آن حضرت براى خودشان مجاز بود، وقتى به منزل مي‌رفتند وقت خود را سه قسمت مي‌كردند، يك قسمت براى خداوند- تبارك و تعالى- و يك قسمت براى خانواده‏ و يك قسمت نيز براى خود، سپس قسمت خود را بين خود و مردم تقسيم مي‌كردند.»
5. ساده‌زیستی و دوری از تجمّلات
یکی دیگر از رهنمودهای ارزشمندِ سبک زندگی رضوی، برای تعالی بخشی خانواده‌‏ها، تاکید بر ساده‌زیستی و دوری از تجمّلات است. امام رضا(علیه السلام) می‏‌فرماید: «مَنْ لَمْ يُقْنِعْهُ مِنَ الرِّزْقِ إِلَّا الْكَثِيرُ، لَمْ يَكْفِهِ مِنَ الْعَمَلِ إِلَّا الْكَثِيرُ؛ وَ مَنْ كَفَاهُ مِنَ الرِّزْقِ الْقَلِيلُ، فَإِنَّهُ يَكْفِيهِ مِنَ الْعَمَلِ الْقَلِيل؛‏[30] كسى كه جز به روزى زياد قانع نشود، جز عمل بسيار برایش کافی نیست و هر كه روزى اندك كفايتش كند، عمل اندك هم كافيش باشد.»
محمد بن عباد درباره ساده‌زیستی امام(علیه السلام) مى‏‌گويد: «كَانَ‏ جُلُوسُ‏ الرِّضَا(علیه السلام) فِي الصَّيْفِ عَلَى حَصِيرٍ وَ فِي الشِّتَاءِ عَلَى مِسْحٍ وَ لُبْسُهُ الْغَلِيظَ مِنَ الثِّيَابِ حَتَّى إِذَا بَرَزَ لِلنَّاسِ تَزَيَّنَ لَهُم؛‏[31] امام رضا(علیه السلام) تابستان بر حصير و در زمستان بر پلاس مى‌نشست و جامه‏‌هاى خشن بر تن مى‏‌كرد و تنها هنگامى كه در جمع مردم حضور می‌يافت جامه رسمى مردم را مى‏‌پوشيد.» او غذايى ساده و خوراكى اندك داشت. امام حتى زمانى كه رسماً وليعهد خلافت بود از همان زهد و پارسايى و ساده زيستى، جدايى نداشت. شكايتى كه يكى از كنيزان خانه از وضع رفاهى و معيشتى دارد گواه اين حقيقت است. آن كنيز كه زمانى در خانه مأمون، اندكى در خانه امام رضا(علیه السلام) و پس از آن در خانه عبدالله بن عبّاس بوده است اين سه دوره را چنين ترسيم مى‌كند: «ما در سراى او (مأمون) در بهشتى از خوردنى و آشاميدنى و عطر و دينار بسيار بوديم پس از چندى مأمون مرا به رضا(علیه السلام) بخشيد و چون به خانه او رفتم همه آن رفاه و خوشى را كه داشتم از دست دادم. در آن جا سرپرستى بر ما نظارت داشت كه شب ما را بيدار مى كرد و به نماز وا می‌داشت و اين از هر چيز براى ما سخت‌تر بود و من آرزو مى‌كردم از خانه او به جايى ديگر روم، تا آن كه مرا به عبدالله بن عبّاس بخشيد و چون به سراى او رفتم چنان بود كه گويا به بهشت درآمده‌‏ام.»[32]
6. پرهیز از اسراف
یکی دیگر از دستورات و توصیه‌‏های گران‌قدر برای تعالی خانواده، دوری از اسراف است که در بسیاری از آیات قرآن کریم به آن دستور داده شده است: ]وَ أَهْلَكْنَا الْمُسْرِفِينَ[؛[33]«مسرفان را هلاك كرديم.»؛ ]إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذَّابٌ[؛[34]«خداوند كسى را كه مسرف و دروغگو است هدايت نمى‌‏كند.»؛ ]كَذلِكَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِفِينَ ما كانُوا يَعْمَلُونَ[؛[35]«بدينسان - با وسوسه شيطان - كردار مسرفان به نظرشان آراسته آمد.»؛ ]أَنَّ الْمُسْرِفِينَ هُمْ أَصْحابُ النَّارِ[؛[36]«مسرفان همدمان دوزخند.»

امام رضا(علیه السلام) نیز با با اشاره به آیه 67 سوره فرقان، فرامین ارزشمندی در این باره دارند که می‌‏تواند برای نجات و تعالی بخشی خانواده‌ها راه‌گشا باشد. شخصی می‌گوید: از امام رضا(علیه السلام) درباره خرج زندگی دستوری خواستم. ایشان فرمود: «ميان دو شيوه ناپسند.» گفتم: فدايت شوم به خدا سوگند اين دو شيوه ناپسند را نفهميدم. فرمود: «آرى. خدا ببخشايدت؛ آيا نمى‏‌دانى كه خداوند اسراف و امساك [سخت‏‌گرفتن] را ناپسند مى‏‌دارد و مى‌‏فرمايد: ]وَالذَّینَ اِذا اَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ كانَ بَیْنَ ذلِكَ قَواماً[؛[37]و كسانى كه هرگاه انفاق كنند، نه اسراف مى‏‌نمايند و نه سخت‏‌گيرى؛ بلكه در ميان اين دو، حدّ اعتدالى دارند.»[38]

امام رضا(علیه السلام) در روایتی دیگر میزان اسراف و سخت‌گرفتن را این گونه شرح می‌‏دهند: «لَیْسَ فیمَا یَنْفَعُ البَدَنَ اِسرافٌ اِنَّمَا الاِسرافُ فیمَا اَتْلَفَ المَالَ وَ اَضَرَّ بِالْبَدَنِ؛[39]در آن‌چه سود به بدن انسان می‌رساند اسراف نیست. اسراف در آن چیزهایی است كه مال تلف می‌شود و به بدن آسیب می‌رساند.»
7. صلۀ رحم و معاشرت نیکو

یکی از دستورات دین اسلام، به اعضای یک خانواده مسلمان، ارتباط با خویشاوندان است که از آن به صله رحم تعبیر می‏‌شود. در سبک زندگی رضوی، حفظ و توسعه روابط خانوادگی آن قدر اهمیت دارد که ترک آن به عنوان گناهی کبیره شناخته می‏‌شود.
عبدالعظيم حسنى(علیه السلام) از امام جواد(علیه السلام) روايت كرده كه حضرت فرمودند: پدرم علىّ بن موسى‏ الرّضا از موسى بن جعفر(علیه السلام) نقل فرمودند كه عمرو بن عبيد بصرىّ نزد امام صادق(علیه السلام) رفت و پس از سلام و نشستن در محضر آن حضرت اين آيه را تلاوت كرد: ]الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبائِرَ الْإِثْمِ[؛[40] «كسانى كه از گناهان كبيره اجتناب مى‌‏كنند.» سپس سكوت نمود؛ حضرت فرمودند: چرا ساكت شدى؟ عرض كرد: دوست دارم گناهان كبيره را از كتاب‏ خدا بشناسم. آن حضرت‏ در پاسخ به برخی از گناهان از جمله ترک عمدی واجبات، عهد‌شکنی و قطع صله رحم اشاره نمود و فرمود:«مَنْ تَرَكَ الصَّلَاةَ مُتَعَمِّداً مِنْ غَيْرِ عِلَّةٍ فَقَدْ بَرِئَ مِنْ ذِمَّةِ اللَّهِ وَ ذِمَّةِ رَسُولِهِ وَ نَقْضُ الْعَهْدِ وَ قَطِيعَةُ الرَّحِمِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ أُولئِكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّار؛[41] هر كس نماز را عمداً و بى‏‌دليل ترك كند و نيز عهدشكنى و قطع صله‏ رحم‏ کند، رابطه‏‌اش با خدا قطع خواهد شد و خداوند با او پيمانى نخواهد داشت، زيرا خداوند مي‌فرمايد: «أُولئِكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ؛ آنها، لعنت و جايگاه بد نصيبشان خواهد شد.»[42]

در روایتی دیگر از امام رضا(علیه السلام) نقل شده است: «صِلْ رَحِمَكَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ، وَ أَفْضَلُ مَا تُوصَلُ بِهِ الرَّحِمُ كَفُّ الْأَذى‏ عَنْهَا، وَ صِلَةُ الرَّحِمِ مَنْسَأَةٌ فِي الْأَجَلِ، مَحْبَبَةٌ فِي‏ الْأَهْل؛[43]‏با خویشاوندانت پیوند داشته باش، اگر چه به يك شربت (آشاميدن) آب باشد، و بهترين صله رحم، آزار نرسانيدن به اوست، و صله رحم مرگ را به تأخير اندازد و دوستى خانواده آورد.» ایشان در جای دیگری می‌‏فرماید: «يَكُونُ الرَّجُلُ يَصِلُ رَحِمَهُ، فَيَكُونُ قَدْ بَقِيَ مِنْ عُمُرِهِ ثَلَاثُ سِنِينَ، فَيُصَيِّرُهَا اللَّهُ ثَلَاثِينَ سَنَةً، وَ يَفْعَلُ اللَّه‏ مَا يَشَاء؛[44] مردي كه سه سال از عمرش باقى مانده صله رحم مي‌كند، خدا عمرش را 30 سال قرار مي‌دهد و خدا هر چه خواهد مي‌كند.»

حارث بن دلهاث نیز از امام رضا(علیه السلام) نقل نموده است: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَ بِثَلَاثَةٍ مَقْرُونٍ بِهَا ثَلَاثَةٌ أُخْرَى أَمَرَ بِالصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ فَمَنْ صَلَّى وَ لَمْ يُزَكِّ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ صَلَاتُهُ وَ أَمَرَ بِالشُّكْرِ لَهُ وَ لِلْوَالِدَيْنِ فَمَنْ لَمْ يَشْكُرْ وَالِدَيْهِ لَمْ يَشْكُرِ اللَّهَ وَ أَمَرَ بِاتِّقَاءِ اللَّهِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ فَمَنْ لَمْ يَصِلْ رَحِمَهُ لَمْ يَتَّقِ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ؛[45] خداوند به سه چيز دستور داده است كه همراه با سه چيز ديگرند، به نماز و زكات امر فرمود، كه هر كس نماز بخواند و زكات ندهد نمازش قبول نخواهد شد، و به سپاسگزارى از خويش و والدين امر فرموده كه‏ هر كس از پدر و مادرش تشكّر و سپاسگزارى نكند خداوند را شكر نكرده است و امر به تقوى و صله‏ رحم‏ نموده است و هر كس صله‏ رحم‏ نكند در واقع تقوى نداشته است.»

همچنین آن امام رئوف در روایتی از کلام گهربار پیامبر گرامی اسلام نقل می‌کند: «مَنْ ضَمِنَ لِي وَاحِدَةً ضَمِنْتُ لَهُ أَرْبَعَةً يَصِلُ رَحِمَهُ فَيُحِبُّهُ اللَّهُ وَ يُوَسِّعُ عَلَيْهِ فِي رِزْقِهِ وَ يَزِيدُ فِي عُمُرِهِ وَ يُدْخِلُهُ الْجَنَّةَ الَّتِي وَعَدَهُ؛[46] هر كس از براى من يك چيز را تعهّد كند من براى او چهار چيز را ضامن مي‌شوم، اگر صله رحم كند من ضامنم كه خداوند او را دوست مى دارد، و در روزيش وسعت مى‏‌دهد، و عمرش را افزون مى‌‏نمايد، و به بهشت كه وعده‌‏اش داده است داخل مى‏‌گرداند.» آن حضرت روايت كرده كه حسين بن علىّ(علیه السلام) فرمود: «مَنْ سَرَّهُ أَنْ يُنْسَأَ فِي أَجَلِهِ وَ يُزَادَ فِي رِزْقِهِ فَلْيَصِلْ رَحِمَهُ؛[47] هر كس خوشحال و مسرور مى‏‌شود از اینكه عمرش طولانى شود و مرگش بتأخير افتد و روزيش افزون گردد، پس صله رحم بجاى آورد.»
8 . مهمان‌نوازی

یکی دیگر از ویژگی‌های سبک زندگی رضوی، گرامی‌داشت و تکریم مهمان است که جهت رسیدن به تعالی خانواده باید بدان عمل نمود.
امام رضا(علیه السلام) به نقل از پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) می‌‏فرماید: «لَا تَزَالُ أُمَّتِي بِخَيْرٍ مَا تَحَابُّوا وَ تَهَادَوْا وَ أَدَّوُا الْأَمَانَةَ وَ اجْتَنَبُوا الْحَرَامَ وَ قَرَوُا الضَّيْفَ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ فَإِذَا لَمْ يَفْعَلُوا ذَلِكَ ابْتُلُوا بِالْقَحْطِ وَ السِّنِين؛[48] تا زمانى كه امّتم با هم دوستى كنند و به هم هديه دهند و امانت را بپردازند و از حرام دورى كنند و از مهمان پذيرائى كنند و نماز را برپا دارند و زكات را بدهند، هميشه در خوشى و خوبی‌اند هرگاه‏ انجام ندهند گرفتار قحطى و خشك‌سالى می‏‌شوند.»

مهمان‏‌داری و مهمان‌نوازی از جمله اموری است که در سیره عملی امام رضا(علیه السلام) جلوه‌ای خاص یافته است. موارد زیر از این جلوه‌هاست:
1. ابوهاشم جعفری می‌گوید: «نزد امام رضا(علیه السلام) بودم، بسیار تشنه بودم، هیبت آن حضرت مانع شد که در حضور او آب طلب کنم؛ خود آن حضرت آب طلبید و جرعه‌ای از آن نوشید؛ فرمود: ای اباهاشم! آب گوارایی است بگیر و بنوش که تشنگی را بر طرف می‌کند.»[49]

2. امام رضا(علیه السلام) در اشاره به آداب مهمانداری فرمود: «مِن حقِّ الضَّیفِ أن تَمشی مَعَهُ فَتُخرِجُه مِن حَریمِکَ إلی البَابِ؛[50] از جمله حقوق مهمان آن است که او را تا دم در همراهی کنی.»

3. ابوعبدالله بغدادی می‌گوید: شبی که امام رضا(علیه السلام) مهمان داشت، نظم چراغ به هم خورد، تا مهمان خواست آن را تنظیم کند، امام جلو آمد و او را از آن باز داشت و خود به اصلاح چراغ پرداخت و فرمود: «إنّا قومٌ لا نَستَخدِمُ أضیافَنا؛[51] ما خاندانی هستیم که مهمان خود را به کار نمی‌گیریم.»
خاتمه و نتیجه‌گیری

تعالی خانواده به معنای پرداختن به جنبه‏‌های حقیقی انسان و ایجاد زمینه برای رشد آن است. در موضوع تعالی خانواده باید زمینه‌‏ای برای رشد فکری و روحی و اخلاقی زن و مرد فراهم شود و هر دو آگاهانه و مسئولانه فرزندان را بر مدار تربیت الهی و خوی انسانی آموزش داده و پرورش دهند تا به تولد ثانویه؛ یعنی «تولد اخلاق انسانی» برسند. خانواده متعالی بر اساس دستورات شرع مقدّس و احکام عقل شكل می‌گیرد و مناسبات و روابط میان اعضای آن منطبق با استانداردهای اسلامی است و در آن حقوق متقابل افراد رعايت شده و در نهایت خروجى آن انسان‌هايى شايسته و مؤثر در جهت تشکیل جامعه ايده‌آل اسلامى است.

منظور از سبک زندگی رضوی، شیوه‌‏ها، روش‌ها، پشتوانه‌‏های رفتاری و سخنان امام رضا(علیه السلام) است.در زندگی با سبک رضوي، فرد با در نظر داشتن رفتار و کردار و اندیشه امام رضا(علیه السلام) در زندگی فردي و اجتماعی‌‏اش می‌‏تواند سعادتمندي را براي آینده زندگی خود پایه‌‏ریزي کند.

آگاهی از ویژگی‌های خانواده متعالی، مورد نیاز هر خانواده است تا با الگوگیری از این خانواده‌‏‏ها، اخلاق انسانی را در خانواده پیاده کنند و یک نگاه الهی به این کانون مقدس داشته و در سایه آن به آرامش و هدف نهایی خود -که رسیدن به کمال و تعالی است- برسند. بر اساس زندگی امام رضا(علیه السلام) می‏‌توان به ویژگی‌هایی همچون تکریم اعضای خانواده [رفتار مناسب در قبال همسر- رفتار مناسب در قبال فرزندان و سایر اعضای خانواده]، کار و فعالیت اقتصادی برای بهبود و توسعه زندگی، مسئولیّت‏‌پذیری و تعهّد، اختصاص وقت برای خانواده، ساده‌‏زیستی و دوری از تجمّلات، پرهیز از اسراف، صله رحم و معاشرت نیکو و مهمان‌نوازی اشاره کرد.


 

پی‌نوشت :
[1]. روم / 21.
[2]. اصول کافی، شیخ کلینی، دارالحدیث، قم، 1429ق، ج 5، ص 373.
[3]. لغت نامه دهخدا، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران، 1377ش، ج 6، ص 9438.
[4]. دانش خانواده، حسین محمودیان، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‏ها (سمت)، تهران، چاپ هشتم، 1387ش، ص77.
[5]. خانواده کارآمد و متعالی، مهری سویزی، کتاب نیستان، تهران، 1387ش، ص23.
[6]. سبک زندگی اسلامی و ابزار سنجش آن، محمد کاویانی، انتشارات حوزه و دانشگاه، قم، 1391ش، ص35.
[7]. عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، شیخ صدوق، نشر جهان، تهران، 1378ش، ج2، ص38.
[8]. همان، ص38.
[9]. همان، ص31.
[10]. اصول کافی، ج 10، ص 577.
[11]. نساء، 34.
[12]. عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج2، ص98.
[13]. تحریم، 6.
[14]. عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج2، ص11.
[15].  صحیفه الامام الرضا(علیه السلام)، کنگره جهانی امام رضا(علیه السلام)، مشهد،1406ق، ص 45.
[16]. بحار الانوار، محمدباقر مجلسی، دار احیاء التراث العربی بیروت،1403ق، ج 101، ص 131.
[17]. الفقه المنسوب الی الامام الرضا(علیه السلام)، امام رضا(علیه السلام)، مؤسسه آل‏ البیت، مشهد، 1406ق، ص 239.
[18]. عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج 2، ص 240.
[19]. سیره اخلاقی امام رضا(علیه السلام)، طاهره بهره‌‏مند، انتشارات روزنامه اطلاعات، تهران، 1387ش، ص 6.
[20]. عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج 2، ص 267.
[21]. من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم،1413ق، ج 4، ص 419.
[22]. الفقه المنسوب الی الامام الرضا(علیه السلام)، ص 354.
[23]. من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 68.
[24]. وسایل الشیعه، شیخ حر عاملی، مؤسسه آل البیت(علیهم السلام)، قم،1409ق، ج 15، ص 145.
[25]. بحارالانوار، ج 101، ص 73.
[26]. اصول کافی، ج 7، ص 223.
[27]. عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج 1، ص 34.
[28]. وسایل الشیعه، ج 24، ص 265.
[29]. عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج 1، ص 317.
[30]. اصول کافی، ج 3، ص 357.
[31]. بحار الانوار، ج 49، ص 89.
[32]. عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج 2، 179.
[33]. لقمان، 9.
[34]. غافر، 28.
[35]. یونس، 12.
[36]. غافر، 43.
[37]. فرقان، 67.
[38]. الخصال، شیخ صدوق، انتشارات جامعه مدرسین، قم،1362ق، ج1، ص 55.
[39] من لا یحضره الفقیه، ج 1، 121.
[40]. نجم، 32.
[41]. رعد، 25.
[42]. عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج 1، ص 287.
[43]. اصول کافی، ج 3، 389.
[44]. همان، ص 386.
[45]. الخصال، ج 1، ص 156.
[46]. عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج 2، ص 37.
[47]. همان، ص 44.
[48] بحارالانوار، ج 71، ص 39.
[49]. همان، ج 49، ص 48.
[50]. مسند الامام الرضا(علیه السلام)، عزیز الله عطاردی، انتشارات دارالصفوۀ، بیروت، چاپ دوم، 1413ق، ج 2، ص 331.
[51]. اصول کافی، ج 6، ص 283.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره 196.