احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

 بعد از شهادت این حضرت نیز، مزار ایشان به محلی مقدس تبدیل گشت و مسلمانان در کنار زیارت این حضرت، نذورات خویش را به ایشان تقدیم می‌کردند. تاریخچه‌ی این عمل نیک به دوره‌های تاریخی مختلفی بازمی‌گردد که نخستین آن مربوط به سلسله‌ی صفوی می‌باشد؛

دوره صفویه:
شاهان صفوی که بنا بر دلایل سیاسی و مذهبی به اداره‌ی امور حرم حضرت رضا(ع) توجهی خاص نشان می‌دادند، به کار نذر و وقف نیز می‌پرداختند؛
- شاه اسماعیل صفوی پس ازمشرف شدن به حرم مطهر وانجام زیارت و نماز (درسال‌های 916 تا 918 ق) به ادای نذر وصدقات پرداخت.
- شاه طهماسب صفوی برای ایجاد تشکیلات منظم و منسجم درحرم رضوی همت بسیار نمود و متولّیانی را مامور به اداره امور حرم مطهر رضوی ازجمله رسیدگی به امور نذر قرار داد. او پس از پیروزی بر ازبکان ضمن توبه از کلیه مناهی و به شکرانه پیروزی بر ازبکان نذر کرد که گنبد منّور رضوی را مطلّا سازد و به نذر خود اقدام نمود. از همین سال ها استفاده از قلک برای انداختن مسکوکات و نذورات در همه بقاع متبرکه مرسوم شده است.
- در همین دوره محمد شاه کنی قطعه الماس گرانبهائی را به آستانه مقدسه تقدیم نموده است.
اسناد اولیه نذورات به سال 1013 ه.ق برمی‌گردد که حکایت از نذورات نقدی و جنسی حاصله از غبارروبی ضریح مطهر دارد. بررسی اسناد این دوره نشان می‌دهد که نذورات توسط افراد به حرم اهداء می شده و نیز گاهی از کشورهای هندوستان و گرجستان نذورات و هدایائی به ایران ارسال و به آستانه مقدسه امام رضا(ع) تحویل گردیده است.
فهرست برخی از این نذورات و بهای آن و نام افراد اهداکننده در طومارهایی با مهر متصدیان وقت با عناوین متولی، مستوفی، مشرّف و ضابط نذورات ثبت شده است. ضابط نذورات در حرم مطهر در عصر شاه عباس صفوی، امیر محمد یوسف بوده و تا آخر دوره صفویه نیز به همین ترتیب نذورات اداره می‌گردید.

دوره افشاریه:
نادر شاه افشار در اوایل سلطنت خود موقوفات و نذوراتی رابه حرم مطهر اهداء نمود. طلاکاری ایوان صحن عتیق(انقلاب اسلامی) را نشان از نذری می‌دانند که او به مناسبت فتح هرات انجام داده است. همچنین سنگ مرمر یکپارچه موجود در سقاخانه نیز از موارد اهدا شده به حرم مطهر در عهد افشاریه است.
یکی از اسناد جالب این دوره(سال 1151ه. ق) سندی در ارتباط با نذر چهارپایان و ماکیان است که در آن فهرستی شامل شتر، گاو، گوسفند، بز وخروس اهدائی به چشم می‌خورد که این امر نشان‌دهنده‌ی دقت در دریافت و ثبت نذورات است.
در این دوره قرآن، فرش، البسه، قنادیل، ظروف، طلاجات و نقره جات و زیور آلات را نیز به حرم اهداء و تحویل تحویل‌خانه آستانه می‌داده‌اند.
در دوره قاجاریه نیز همانند دوره صفویه همچنان نذورات تحویل آستان مقدس می‌گردید.
شواهد نشان می‌دهند که تا سال 1344 هجری شمسی در آستان مقدس حضرت رضا(ع) محل و یا دفتری جهت دریافت نذورات ناذرین وجود نداشته و نذورات عموماً به صورت نقدی، طلا و نقره، جواهر زینتی و با ارزش بوده که به داخل ضریح مطهر ریخته شده و افراد به این‌صورت نذر خود را ادا می‌کردند.

اولین دفتر نذورات
اولین دفتری که به شکل مستقل جهت دریافت نذورات نقدی و اشیای با ارزش ایجاد شد، دفتر نذورات دارالسرور (در محل فعلی انتظامات حرم مطهر) بوده که به‌طور مشترک جهت رسیدگی به انجام امور زیر مورد استفاده قرار می‌گرفت؛
الف) امور مربوط به دفن
ب) امور مربوط به انتظامات
ج) امور مربوط به نذورات
امور مذکور زیر نظر رئیس اداره تشریفات مدیریت می‌گردید.
مقادیر دیگری از نذورات نیز شامل نذورات نقدی و غیرنقدی‌ای می‌شد که زائران به داخل ضریح می‌ریختند. از آن‌جایی که غبارروبی ضریح مطهر هر سه و یا چهار ماه یک‌بار انجام می‌گرفت، محتویات آن درچند ساک جمع‌آوری و به محل سر درب ایوان طلای (ناصری) و یا به عبارتی به محل سفره نذورات منتقل می شد. معمولاً از ساعت 2 بعد ازظهر همان روز با حضور رئیس اداره تشریفات -رئیس بازرسی- رئیس حسابداری و خزانه‌داری کل تفکیک و شمارش می‌گردید.
اما درسال 1348 هجری شمسی نذورات تقریباً شکل مشخصی پیدا کرد. دریافت دام زنده وگوشت، حبوبات، زعفران و.... به‌صورت مستقیم توسط مهمانسرا تحویل و رسید آن به ناذر تحویل می‌گردید. گوسفند در محل مهمانسرا ذبح و بلیط مهمانسرا نیز در همان مکان به ناذرین اهدا می‌شد.
درسال 1354 هجری شمسی دفتر نذورات مهمانسرا در ورودی مهمانسرای حضرت دائر گردید. این دفتر نذورات محل کار رئیس مهمانسرا و متصدی نیز بود که به همراه متصدی دریافت نذورات مشترکاً از آن مکان استفاده می‌کردند.
بنابراین دفتر نذورات مهمانسرا را می‌توان دومین دفتری دانست که پس ازدفتر دارالسرور ایجاد شده است. درسال 1356 هجری شمسی در ضلع غربی صحن موزه (تشریفات) دفتری جهت دریافت نذر ایجاد شده که می‌توان آن را سوّمین دفتر نذورات درحرم مطهر امام رضا (ع) دانست.

نذورات پس انقلاب شکوهمند اسلامی
با پیروزی انقلاب اسلامی وانتصاب حضرت آیت ا... واعظ طبسی ازسوی حضرت امام خمینی (ره) رهبر کبیر انقلاب و بنیان‌گذار جمهوری اسلامی به سمت تولیت آستان قدس رضوی، احیاء نذر علاوه بر احیای وقف و موقوفات حضرت رضا(ع) در اجرای اوامر معظم له در کانون توجه مسئولین آستان قدس رضوی قرار گرفت.
نذورات تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، صرفاً با دفتر نذورات حرم مطهر شناسائی می‌گردید. دفاتر مهمانسرا و صحن موزه (تشریفات) و سفره نذورات کل، تشکیلات نذورات را شامل می‌شدند که فعالیت آنها غالباً با سایر فعایت‌های دیگر درآمیخته بود.
جمع‌آوری و غبارروبی بقعه خواجه ربیع نیز جزء وظایف نذورات تعریف شده بود که هر چند ماه یکبار غبارروبی می‌گردید.
به دستور آیت الله واعظ طبسی، تولیت آستان قدس رضوی نذورات کل از اداره مرکزی جدا شده و به‌ صورت مستقل زیر نظر خود ایشان قرار گرفت. به این ترتیب دوران شکوفائی وتوسعه نذورات کل آغاز شد.
در این سال‌ها به تدریج دفاتر نذورات بست شیخ بهائی، ورودی طبرسی، ورودی شیخ طوسی و ورودی نواب صفوی افتتاح شدند. و نذورات غیرنقدی ناذرین حضرت رضا(ع) در این دفاتر تحویل و در مقابل رسید در اختیار آنان قرار می‌گرفت. دفتر دام زنده در کوچه (سیاه‌آب) با محل نگهداری دام آغاز به کار کرد و دفاتر نذورات نقدی در صحن‌های آزادی و انقلاب اسلامی و مسجدگوهرشاد افتتاح وآماده دریافت نذورات و ارائه خدمات نذر گردیدند.