اتاق خبر24:
روزه يكي از احكام انسان ساز اسلام است، كه آگاهي از همه فوايد و پي بردن به فلسفه كامل آن همچون ساير احكام الهي براي انسان عادي ممكن نيست، دانش محدود بشر نميتواند راهگشاي همه اسرار نهفته باشد و انديشه را به پاسخ همه مجهولات رهنمون شود، شايد روزي دانش انسان به حدي از كمال برسد كه دريچه تازه اي بر روي بشر بگشايد و حكمتها و دستورات اسلام را باز شناسد.
روزه فوايد جسمي و روحي فراوان دارد، شفا بخش جسم و توان بخش جان است، پاك كننده آدمي از رذايل حيواني، در ساختن فرد صالح و اجتماع بسامان بسيار موثر است، در تهذيب و تزكيه نفس و رهاندن انسان از روزمرگي و واماندگي در نياز هاي تن تأثير بسزايي دارد.
از ديدگاه روايات، روزه‌داراي آثار و فضايل زيادي دارد:
پارسايي
مهم ترين رهاورد روزه، براساس آيه 183 بقره، رسيدن به گوهر پرارج تقواست. هدف از وجوب روزه، تربيت معنوي انسان و گذاشتن او در بزرگراهي است كه به پارسايي منتهي مي شود. تعبير «لعلكم تتقون» در اين آيه شريفه، پرده از رازي مي گشايد كه ملاك برتري آدميان بر يكديگر دانسته شده و فرجامي نيك به نام فلاح و رستگاري خواهد داشت.
رهايي از بند تن
با نگاهي به شرايط روزه داري، در مي يابيم كه اين برنامه هدفي جز تربيت انسان و آسماني كردن او ندارد.
خداوند سبحان با دعوت به روزه، مقامي ديگر از انسانيت را پيشنهاد مي دهد؛ انسانيتي رها از اسارت تن و خواهش هاي دروني. انسانيتي كه با گذار از موانع ساده به دست مي آيد. چشم پوشي از آنچه تاكنون به راحتي بهره مند بوده آن هم براي مدتي معين. تلاش براي خدايي شدن. شكستن ديوار عادت هايي كه مانع انس با معنويات است و انسان را از ترقي و تعالي باز مي دارد.
آرامش
يكي از آثار معنوي روزه، آرامش قلبي است، در گران سنگي كه بشريت امروز براي يافتن آن حاضر است از همه دارايي خويش بگذرد.
درپرتو روزه داري، دل از هوي و هوس بريده و در دامن ياري كه مبدأ و معدن آرامش است، پـناه مي گيرد. روزه دار با توجه بيشتر به پروردگار و احساس نزديكي به آن «قريب مجيب»، دل از اغيار بريده و سرشار از آرامش و طمأنينه مي شود.
از اين رو امام باقر(علیه السّلام) در سخني كوتاه و زيبا فرمود: الصيام تسكين القلوب؛ «روزه مايه آرامش دل هاست.»
حكمت آفريني
روزه، فرصتي است براي تأمل و تفكر. انسان روزه دار اندكي در آنچه بوده و آنچه بايد باشد، تدبر مي كند، با چراغ روزه ره مي يابد و خود را از گردنه هاي پرخطر زندگي مادي به دور نگه مي دارد.
امام علي(علیه السّلام) از رسول اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نقل مي كند كه حضرت در سفر معراج از خداوند پرسيد: خدايا روزه چه آثاري دارد؟ خداوند فرمود: روزه حكمت مي آفريند و حكمت، معرفت و شناخت را در پي دارد و به دنبال معرفت، يقين و باور به دانسته ها حاصل مي شود.
زماني كه كسي به يقين رسيد، (با تمام شرايط سازگاري مي يابد) و در اين انديشه نيست كه چگونه شب را به صبح رسانيده؛ در سختي يا آسايش (و تمام خاطر خود را به يار بي همتا مي سپارد و در كسب رضايت او مي انديشد.)
يادآوري معاد
روزه با گرسنگي و تشنگي و محدوديت هايي همراه شده تا خواب غفلت ازچشم انسان گرفتار در تار دنياي فريبا، بربايد و او را به فردايي ديگر يادآور شود. بر اين اساس يكي از آثار معنوي روزه، يادآوري روز رستاخيز است كه هيچ كس را از آن گريزي نيست. مردمان هر يك با كوله اي از توشه هايي كه در دنيا اندوخته اند، برانگيخته خواهند شد و در محشر گرسنه و تشنه در انتظار حسابرسي به سر خواهند برد.
امام رضا (علیه السّلام) در اين باره مي فرمايند: «مردم به انجام روزه امر شده اند تا درد گرسنگي و تشنگي را بفهمند و به واسطه آن فقر و بيچارگي آخرت را بيابند.»
آزمون اخلاص
اگر در عبادت هاي ديگر، فرصت مانور براي شيطان فراهم گردد و بتواند با رياكاري و تظاهر، گوهر «قبول» را از اعمال انسان بر بايد، در روزه، اين مجال از او گرفته مي شود چه اينكه روزه دار را نيازي به تظاهر نيست و به دور از چشم مردم بر شكستن روزه بدون اطلاع آنها توانا خواهد بود.
از اين رو، امام علي (علیه السّلام) فرمودند: «فرض الله... الصيام ابتلاء لاخلاص الخلق؛ خداوند روزه را واجب كرد تا اخلاص آفريدگان آزموده گردد.
فرد با گرفتن روزه و حفظ آن، اخلاص خود را ثابت مي كند و در اثر مداومت بر اين كار، صافي و صفا در ديگر عبادت ها نيز براي او حاصل مي شود.
حضرت فاطمه زهرا(س) دراين باره چنين مي فرمايند:«فرض الله الصيام تثبيتا لاخلاص؛ خداوند روزه را براي استواري و تثبيت اخلاص بندگان واجب ساخت.»
روسياهي شيطان
روزه برنامه اي است كه به فرموده رسول خدا، شيطان را از انسان دور مي سازد و فرصتي براي تقويت روحاني او پديد مي آورد.
روزي آن حضرت به يارانش فرمود: الا اخبركم بشيء ان انتم فعلتموه تباعد الشيطان منكم كما تباعد المشرق من المغرب؛ آيا مي خواهيد شما را از كاري آگاه سازم كه با انجام آن، شيطان به فاصله مشرق تا مغرب از شما دور گردد؟ اصحاب مشتاقانه پاسخ دادند: آري اي رسول خدا! پيامبر فرمود: الصوم يسود وجهه؛ روزه (اين فاصله را ايجاد مي كند و) شيطان را روسياه مي گرداند.
پاداش بي كران
از چيزهايي كه اهميت روزه را بيشتر مي نماياند، وعده پاداش هايي است كه براي اين رفتار ديني داده شده است. درحديثي قدسي مي خوانيم كه خداوند فرمود: «هركار نيكي، پـاداشي معين مانند ده تا هفتصد برابر آن عمل دارد، غير از روزه داري كه از آن من است و من خود پاداش آن را مي دهم... چون بنده ام به خاطر من از خواسته ها و خوردني ها و لذت هايش صرف نظر كرد.»
آمادگي براي ساير عبادت ها
موفقيت در گرفتن روزه، با قبول تمام سختي هاي آن، مقدمه حضور دائمي براي ديگر برنامه هاي آسان و انسان ساز را در او به وجود مي آورد. از سويي ديگر تمرين يك ماهه، خود فرصتي براي انس هرچه بيشتر با برنامه هاي ديني خواهد بود. با توجه به اين نكات، حضرت رسول(صلّی الله علیه و آله و سلّم) روزه را به منزله دروازه ورود به شهر بندگي دانسته و مي فرمايد: لكل شيء باب و باب العباده الصوم؛ براي هر چيزي دري است و در عبادت روزه است.«روزه آغازي است براي انجام تمام خوبي ها، پلي است براي پرواز به سوي بي كران ها و جرقه اي براي خدايي شدن.»
سحرخيزي
يكي از جلوه هاي معنوي روزه داري، انس با سحر و عادت به سحرخيزي است. از نظر قرآن بهترين زمان براي مناجات و استغفار، سحر است. خداوند در اوصاف مؤمنان مي فرمايد: «وبالاسحار هم يستغفرون»
تقويت اراده و غلبه بر طغيان غرايز
يكي از فوائد بزرگ روزه، تربيت روح و تقويت اراده و تعديل غرايز انساني است .روزه دار در حال روزه با وجود گرسنگي و تشنگي و خودداري از ساير لذائذي كه بايد چشم بپوشد، روح و اراده خويشتن را تقويت مي كند. بر اين اساس، مقصود از روزه به دست گرفتن زمام نفس سركش و تسلط بر شهوات و هوس هاست. در حقيقت مهم ترين فلسفه روزه همين اثر اخلاقي و تربيتي است.
انس با معبود
روزه دار در ماه رمضان، مهمان ويژه خداست و بر خوان پراز نعمت او بهترين لحظه هاي معنوي را تجربه مي كند.
آنچنان كه امام باقر(علیه السّلام) فرمود: شهر رمضان، شهر اله و الصائمون فيه اضياف الله و اهل كرامته؛ «ماه رمضان، ماه خداست و روزه داران در آن مهمانان خدا و مورد تكريم ويژه اويند.»
خويشتنداري
روزه، قطع نظر از زيبايي هاي ديگرش، يك زورآزمايي و خودشناسي است. روزه دار وقتي كه ديد مي تواند در مدت معيني از همه ضروريات بدن صرف نظر كرده و گرسنه و تشنه بماند، مي داند كه دست كشيدن از محرمات براي او ميسر است. بدين وسيله درهاي تقوا و مقاومت در برابر شهوت ها به روي شخص باز مي شود و مي تواند خود را به انجام واجبات و مستحبات وادارد.
شكيبايي
امام صادق(علیه السّلام) در تفسير آيه «واستعينوا بالصبر و الصلاه» فرمود: الصبر الصيام؛ صبر، روزه است. و فرمود: هنگامي كه گرفتاري شديدي به انسان رو آورد، روزه بگيرد كه خداوند خود فرموده: از روزه و نماز استمداد جوييد.
روزه، مايه رسيدن به اهداف بلندي است كه بدون تكيه بر معنويات دسترسي به آن ممكن نيست. انسان در پرتو روزه، تحمل و شكيبايي را مي آموزد و تا رسيدن به هدف، پايمردي و مقاومت نشان مي دهد، در مواجهه با دشواري ها، بي تاب نمي شود بلكه با تكيه بر لطف الهي، در آرزوي پايان آن مي نشيند و با كوشش خود، در رسيدن به هدف بزرگي كه دارد، گام برمي دارد.
انس با معنويات
يكي از آثار روزه خصوصا در ماه مبارك رمضان، خو گرفتن به برنامه هاي معنوي با توجه به سفارش هاي فراوان معصومان به آن برنامه هاست كه خود نقش بسزايي در انس افراد با معنويات و لذت بردن از برنامه هاي معنوي دارد. يكي از اين برنامه هاي پيشنهادي، تلاوت قرآن است كه پاداش بسيار زيادي براي آن تعيين شده است.
تا جايي كه پيامبر اعظم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: من تلا فيه آيه من القرآن كان له مثل اجر من ختم القرآن في غيره من الشهور؛ «خواندن يك آيه از قرآن در ماه رمضان پاداشي همانند تلاوت تمام قرآن در ديگر ماه ها دارد.»
توصيه ديگر پيشوايان هدايتگر، آمرزش خواهي و دعاست.
امام علي (علیه السّلام) در اين باره فرمود: «در ماه رمضان بسيار استغفار كنيد و دعا فراوان نماييد كه با دعا، بلا از شما دور مي گردد و با استغفار گناهانتان پاك مي گردد»
به جا آوردن نمازهاي مستحبي نيز توصيه اي است كه در سرعت سير معنوي مهمان رمضان، تأثير فراواني دارد. علي بن حمزه، از ياران امام صادق(علیه السّلام) مي گويد: به اتفاق عده اي از دوستان نزد امام رفتيم. ابوبصير، نظر امام را درباره ماه رمضان پرسيد.
حضرت فرمود: ان لرمضان لحرمه. و حقا لايشبهه شيء من الشهور، صل ما استطعت في رمضان تطوعا بالليل و النهار؛ «ماه رمضان را احترامي ويژه و حقي شايان است، هر آنچه مي تواني در شب روز اين ماه نماز مستحبي بگذار.»
تقواپيشگي
قرآن كريم مهم ترين ثمره روزه را تقوا مي داند و مي فرمايد: «اي كساني كه ايمان آورده ايد، روزه بر شما واجب شده، چنانچه بر كساني كه قبل از شما بودند واجب شد، شايد پرهيزگار شويد.»
اين آيه شريفه فلسفه اين عبادت انسان ساز را در يك جمله كوتاه و پرمحتوا با «لعلكم تتقون» بيان مي كند. روزه عامل مؤثري در پرورش روح تقوا و پرهيزگاري در تمام زمينه ها است.
روزه ابعاد گوناگوني دارد كه از همه مهم تر، بعد معنوي و اخلاقي و تربيتي آن است. روزه اراده انسان را قوي و غرايز او را تعديل مي كند. روزه دار بايد در حال روزه با وجود گرسنگي و تشنگي از غذا و آب و همچنين لذت جنسي چشم بپوشد و ثابت كند كه مي تواند زمام نفس سركش را به دست گيرد و برهوس هاي خود مسلط شود.
در حقيقت بزرگترين فلسفه روزه همين اثر روحاني آن است .انسان هايي كه انواع غذاها و نوشيدني ها را در اختيار دارند و هر لحظه كه تشنه و گرسنه مي شوند به سراغ آنها مي روند، مانند درختاني هستند كه در پناه ديوارهاي باغ بر لب نهرها مي رويند. اين درختان نازپرورده بسيار كم مقاومت هستند و اگر چند روزي آب از پاي آنها قطع شود، پژمرده مي شوند. اما درختاني كه از لابلاي صخره ها و در دل كوه ها و بيابان ها مي رويند و از همان طفوليت با انواع محروميت ها دست به گريبان هستند، محكم و پراستقامت هستند.
روزه نيز با روح و جان انسان چنين مي كند و با محدوديت هاي موقت به او مقاومت و توان مبارزه با حوادث سخت مي بخشد و به واسطه كنترل غرايز سركش، قلب انسان را نور و صفا مي بخشد و اين است مهم ترين اثر روزه.
تحصيل اخلاص
ماه مبارك رمضان، ماه ايجاد و تقويت بسياري از ملكات اخلاقي است و آدمي مي تواند با نهادينه كردن اين ملكات راه خود را براي حركت در اين مسير در ماه هاي بعد فراهم كند.
حاصل اين ملكات اخلاقي رسيدن به اخلاص است. اخلاص آدمي را آينه صفات و اسماء الهي مي كند: «رنگ خدايي بپذيريد و چه رنگي از رنگ خدايي بهتر است؟»
امام علي (عليه السلام) مي فرمايد: «خداوند روزه را واجب كرد تا به وسيله آن اخلاص مردم را بيازمايد.»
و در خطبه حضرت زهرا (سلام الله علیها) آمده است: «خداوند روزه را براي تثبيت اخلاص واجب كرد.»
از مجموع اين روايت ها استفاده مي شود كه روزه با اخلاص رابطه دارد و اين كه وجوب روزه به خاطر اخلاص بندگان باشد، حاكي از اهميت بيش از اندازه اخلاص است.
معيار قبولي عبادتي همچون روزه عمل به اخلاص است. هرچه اخلاص بيشتر باشد، عمل نيز كامل تر خواهد بود. در حقيقت شرط رسيدن به تقوا، اخلاص است. بنابراين اگر فردي توانست در عبادت ماه مبارك رمضان اخلاص داشته باشد، مهمان واقعي حق تعالي شده است و به مقام قرب الهي نايل گرديده است.
چند برابر شدن پاداش ها
روزه باعث زياد شدن پاداش ساير اعمال نيك است. تضاعف ثواب بدين معناست كه اگر در حال روزه داري يك عمل را انجام دهد،
همان عمل را اگر در غير حالت روزه داري انجام دهد، ثواب آن دو عمل يكسان نيست.
از امام صادق (علیه السّلام) روايت شده كه فرمود: «هنگامي كه مؤمن عمل خويش را نيكو انجام داد، خدا اعمال او را مضاعف مي كند و هر عمل نيكي را هفتصد برابر اجر و ثواب مرحمت مي فرمايد، و اين قول خداوند در قرآن است كه مي فرمايد: “و خداوند براي كسي كه بخواهد، اضافه تر و بيشتراز هفتصد برابر مي گرداند» پس اعمالتان را كه براي رسيدن به پاداش الهي انجام مي دهيد،
نيكو به جاي آوريد."
راوي مي گويد پرسيدم چگونه اعمالمان را نيكو انجام دهيم؟ امام فرمود: «هرگاه نماز به جاي آوري ركوع و سجده آن را درست انجام بده. هر وقت روزه گرفتي از تمام آنچه روزه را باطل مي كند دوري كن. هرگاه حج و عمره به جاي آوردي از تمام آنچه درحال حج و عمره حرام است، اجتناب كن.”
حفاظت توسط فرشتگان
برخي از فرشتگان از سوي خداوند ماموريت دارند تا در حق روزه داران دعا كنند. امام هشتم (علیه السّلام) فرمود: «خدا فرشتگان بي شماري را برگماشت تا روزه داران را حراست نمايند و در حق مردان و زنان روزه دار دعا كنند.”
سپر از آتش
روزه مي تواند آدمي را از آتش جهنم در امان نگه دارد؛ چنان كه رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: «روزه سپري است كه روزه دار را از آتش جهنم محافظت مي كند.”
امام علي (علیه السّلام) نيز مي فرمايد: «برشما باد به روزه ماه رمضان، زيرا روزه اين ماه سپري است، نگه دارنده از آتش جهنم.”
راز اصلي سپر بودن روزه را بايد در تأثيرگذاري آن در نفس روزه دار جست زيرا آن تأثير است كه باعث حراست آدمي مي شود.
تحصيل صبر و مقاومت
انسان در زندگي فردي و اجتماعي خويش در راه هدف هايي مبارزه مي كند و با مشكلاتي نيز روبه رو است؛ به همين جهت بدون صبر، پيروزي بر مشكلات و رسيدن به هدف ها آسان نيست و روزه به طور چشم گيري به انسان صبر و مقاومت مي بخشد و تحمل رنج و سختي را بر انسان آسان مي سازد.
در روايات رسيدن به مقام صبر از جمله حكمت هاي روزه معرفي شده است. از اين رو پيامبر خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) ماه رمضان را ماه صبر ناميده است: «رمضان ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است.”
و امام صادق (علیه السّلام) نيز به همين ويژگي روزه اشاره فرموده است: هرگاه براي كسي حادثه اي جانكاه پيش آمد روزه بگيرد كه خدا فرموده است: «و استعينوا بالصبر و الصلوه”.
روزه را از آن جهت صبر ناميده اند كه بزرگ ترين قدرت معنوي را براي انسان به ارمغان مي آورد و توان مبارزه و ايستادگي انسان را در برابر سختي ها افزايش مي دهد.
تقويت روحيه آخرت گرايي
روزه داري، روحيه آخرت گرايي و نيز زهدورزي نسبت به زندگي مادي را در انسان تقويت مي كند.
امام رضا (علیه السّلام) مي فرمايد: «راز وجوب روزه آن است تا آدمي مشكل گرسنگي و تشنگي را بچشد و در پيشگاه خدا متواضع گردد، احساس نياز كند، اجر خود را بخواهد و صبر و بردباري را پيشه سازد، در نهايت، اين نياز، زمينه ساز توجه به نيازمندي هاي وي در قيامت گردد.”
پيامبر گرامي اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در خطبه شعبانيه فرمود: «با گرسنگي خود به هنگام روزه داري، گرسنگي و تشنگي روز قيامت را به ياد آوريد.
قيامتي كه به تعبير قرآن عذاب الهون در انتظار ماست. از امام باقر (علیه السّلام) پرسيدند: عذاب هون چيست؟ فرمود: تشنگي روز قيامت.
كسب آرامش رواني
در پرتو روزه، انسان به آرامش روحي دست مي يابد و در برابر نگراني و اضطراب مقاومت مي كند و مغلوب گرفتاري ها و ناملايمات نمي گردد.
امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: «هرگاه براي كسي واقعه اي هولناك رخ داد، فوراً روزه بگيرد."
فخر رازي در تفسير خود آورده است: «قلب آدمي در باب توجه به عالم مادي و عالم غيرمادي دو حالت متضاد و متفاوت پيدا مي كند: آن گاه كه دل انسان، غرق درياي توجه به ماديات شود دچار اضطراب مي شود. لكن آن گاه كه غرق در تفكر در امور ماورايي و معنويات گردد، به حالت سكون نفساني و اطمينان و آرامش باطن و آسايش خاطر دست مي يابد.»
همچنين روزه باعث دور شدن شيطان ، رهايي از آتش جهنم، بخشش گناهان ، آرامش روحي، استجابت دعا ، رسيدن به يقين و معرفت و پاداش فراوان اخروي براي روزه دار مي شود كه هر يك از اين فوايد به صورت گسترده در روايات مورد توجه قرار گرفته است.
