امدادگران حيوانات در هندوستان مدعي شده‌اند كه پس از نجات يك فيل نر كه به مدت 50 سال تحت آزار و اذيت قرار گرفته بود، شاهد اشك ريختن اين حيوان و ابراز احساسات انسان‌گونه‌ي آن شدند. اين فيل كه راجو نام دارد 50 سال در غل و زنجير بود و به محض اينكه امدادگران زنجير و وصله‌هاي آهني را از پاي او جدا كردند، شروع به اشك ريختن كرد. اما آيا اين اشك ناشي از احساسات و عواطف دروني اين حيوان بوده است؟

متخصصان رفتارشناسي حيوانات مي‌گويند حيوانات خاصي وجود دارند كه ممكن است بنا به شرايط عاطفي دقيقا مشابه با نوزاد انسان‌ها گريه كنند. بنابراين و با توجه به اين ادعاي متخصصان شكي در اين امر نيست كه راجو، فيل نر داستان ما هم از روي احساسات و عواطف خويش اشك مي‌ريخت.

اشك حيوانات در زمان مواجه شدن با وقايع تروماتيك

پوجا باينپال (Pooja Binepal) از اعضاي سازمان امداد و نجات جانداران حيات وحش در بريتانيا كه فيل مذكور (راجو) را به پناهگاه منتقل كرد در مصاحبه با روزنامه‌ي The Independent گفت:

تيم امداد و نجات با ديدن اشك‌هاي اين فيل در طول عمليات نجات و در حين گشودن رنجيرهايي كه به پاي اين حيوان وصل شده بود، شگفت زده شد. ما كاملا مطمئن بوديم كه اين حيوان متوجه آزادي خود شده و اشك‌هايش ناشي از احساسات و عواطف دروني‌اش است.

البته اين اولين باري نيست كه مشاهده شده فيلي پس از مواجه شدن با واقعه‌اي تروماتيك يا آسيب‌زا شروع به گريه مي‌كند. بنا به گزارش‌ها، سال گذشته يك بچه فيل كه به تازگي در پارك حيات وحش Shendiaoshan واقع در شرق كشور چين به دنيا آمده بود، پس از ضربه زدن آرام مادرش به او چيزي در حدود 5 ساعت مدوام گريه مي‌كرد. نام اين بچه فيل ژوانگ ژوانگ (Zhuang-zhuang) بود و بر اساس گزارش سايت خبري Metro پس از مدتي سرپرستي آن به فردي قابل اطمينان واگذار شد.

بنابراين فيل‌ها هم مانند انسان‌ها گريه مي‌كنند. اشك اين جانداران بيشتر در زمان مواجه شدن با غم و اندوه سرازير مي‌شود. مارك بكاف متخصص رفتارشناسي حيوانات در رابطه با اين موضوع مي‌گويد:

بعضي از پستانداران حتي ممكن است به دليل از دست رفتن رابطه‌ و تماس خود با فرد يا جانداري ديگر هم گريه كنند. اشك ريختن حيوانات يك واكنش فوق‌العاده قوي و احساسي از سوي آن‌هاست.

مارك بكاف پروفسور قبلا زيست شناس تكاملي و محيط زيست در دانشگاه كلرادو نيز بوده است. وي با همكاري جين گودال سازماني با نام روانشناسي و درمان اخلاقي حيوانات راه‌اندازي كرده است.

پروفسور مارك بكاف مي‌گويد:

بچه‌ فيل‌هاي تازه به دنيا آمده ممكن است مانند نوزاد انسان‌ها گريه كنند، در اين شرايط اشك ريختن آن‌ها ناشي از وجود استرس دروني در اين حيوانات است و روشي به منظور خلاصي از استرس ورود به اين جهان هستي محسوب مي‌شود. حال استرس يك واكنش كاملا احساسي است. بروز احساسات تنها مختص فيلم‌ها نيست، بلكه سگ‌ها و زنبورها هم دچار افسردگي و دلتنگي مي‌شوند.

پروفسور بلاف اشاره مي‌كند كه مطالعات علمي نشان داده مرغ‌ها، موش‌ها و موش‌هاي صحرايي هم احساسات جالبي دارند و همدلي و همدردي خود را با يكديگر نشان مي‌دهند. وي مي‌گويد:

اين پديده‌ي عاطفي و احساسي يك پديده‌ي فوق‌العاده پيچيده‌تر از اشك ريختن جانداران محسوب مي‌شود. به منظور گريه كردن و بروز احساسات اين چنيني، جاندار بايد ذات و طبيعتي اجتماعي داشته باشد. همچنين آناتومي چشم و ساختار مغزي آن جاندار نيز به منظور پردازش احساسات دروني بايد شبيه به ما انسان‌ها باشد.

سگ‌ها احساس همدردي و همدلي بسيار قوي دارند

سگ‌ها يكي از اجتماعي‌ترين حيوانات موجود روي كره‌ي زمين هستند. اما تاكنون ثابت نشده كه اين حيوانات هم مانند فيل‌ها اشك مي‌ريزند. برايان هير پروفسور و استاد انسان شناسي تكاملي در دانشگاه دوك و يكي از بنيانگذاران ابزار Dognition به منظور تجزيه و تحليل رفتار سگ‌ها مي‌گويد:

سگ‌ها و برخي ديگر از حيوانات درد و ناراحتي را احساس كرده و ناراحتي ديگران را نيز به طرز عجيبي درك مي‌كنند.

در يك پرسشنامه‌ي علمي در سايت Dognition مشخص شد كه 72 درصد از صاحبان سگ‌ها بر اين باورند كه سگ‌شان احساسان آن‌ها را درك كرده و در قبال آن عكس‌العمل نشان مي‌دهند. همچنين اين افراد عقيده دارند كه سگ‌شان در صورت جدايي از آن‌ها دچار اضطراب شديدي مي‌شود. اين اضطراب چيزي شبيه به اضطراب بچه فيلي‌ است كه به تازگي به دنيا آمده است.

پروفسور برايان هير مي‌گويد:

اين اضطراب شديد در سگ‌ها با عكس‌العمل‌هايي همچون پارس كردن و زوزه كشيدن نمايان مي‌شود. بنابراين احتمالا سگ‌ها هم گريه مي‌كنند، اما شيوه‌ و نحوه‌ي بروز احساسات آن‌ها به شكل ديگري‌ است. در واقع ممكن است سگ‌ها با اشك ريختن احساسات خود را بروز ندهند، بلكه به جاي زوزه بكشند يا پارس‌ و ناله كنند.

همچنين در بررسي‌هاي انجام شده بيش از نيمي از صاحبان سگ‌هاي خانگي مدعي شده‌اند كه سگ‌هايشان هنگامي كه آن‌ها ناراحت و غمگين هستند، سعي در تسلي دادن صاحبان دارند. بنابراين سگ‌ها متوجه وجود ناراحتي و غم در انسان‌ها مي‌شوند و سعي مي‌كنند حس همدردي خود را به گونه‌هايي خاص بروز دهند.

در چنين مواقعي، ممكن است سگ شما سر خود را روي زانوي شما قرار دهد و از اين طريق احساس همدردي خود را با شما بروز دهد. همچنين ممكن است سگ‌ شما با نزديك كردن پوزه و بيني خود به سمت شما سعي در بو كردن بيشتر داشته باشد. هر دو اين واكنش‌ها نوعي تماس فيزيكي آرامش بخش است كه سگ‌ها از آن‌ استفاده كرده و از اين طريق با انسان‌ها ارتباط عاطفي برقرار مي‌كنند.

ويرجينيا مورل نويسنده و طبيعت شناس سايت خبري Discovery News مي‌گويد:

تا چندي پيش مردم فكر مي‌كردند كه ما انسان‌ها تنها جانداراني هستيم كه مي‌توانيم بخنديم، اما حالا علم ثابت كرده كه موش‌ها، سگ‌ها و شامپانزه‌ها هم مي‌توانند اين كار را انجام دهند. به نظر مي‌رسد كه خنديدن در واقع يك احساس كلي و مشترك در بين پستانداران است، بنابراين جاي تعجبي ندارد اگر ناراحتي و غم هم به يك احساس مشترك در بين جانداران تبديل شود.

به نظر شما چه دليلي به جز ابزار احساسات از سوي فيل نري كه 50 سال مورد ضرب و شتم قرار گرفته و در غل و زنجير به سر برده، مي‌تواند منجر به اشك ريختن وي شود؟ راجو هم اكنون در مركز حفاظت و مراقبت از فيل‌ها در شهر ماتوراي هندوستان زندگي مي‌كند. در اين مركز تمامي رسيدگي‌هاي لازم به منظور بهبود راجو انجام مي‌شود و غذاهاي مقوي و سالمي به آن داده مي‌شود. اين فيل هم اكنون تحت مداوا و بررسي دقيق متخصصان قرار دارد تا آثار ضرب و شتم موجود روي بدنش بهبود يابد./آ

خواب پس از سحرگاه

رئيس مركز اختلالات خواب بهارلو گفت: خواب پس از سحرگاه ماه رمضان براي روزه داراني كه نتوانسته‌اند خواب شبانه خود را تكميل كنند، مفيد است. دكتر خسرو صادق نيت افزود: خواب پس از سحري روزه داران نياز بدن را به ساعت‌هاي مورد نياز خواب جبران مي‌كند و همين امر سبب مي‌شود فرد در طول روز بدون خواب‌آلودگي به فعاليت ادامه دهد.

وي اظهارداشت: تغيير برنامه زندگي در ماه مبارك رمضان و بيداري هنگام سحرگاه، برنامه خواب بسياري از افراد را مختل و طي روز آنان را دچارخواب‌آلودگي مي‌كند. روزه داران به جهت اينكه اين تاثيرات را به حداقل برسانند بايد برنامه مناسبي براي خواب خود در اين ايام در نظر بگيرند. صادق نيت اضافه كرد: نياز طبيعي براي خواب در افراد بزرگسالان حدود 7.5 تا 8.5 ساعت در شبانه ‌روز است تا در طول روز سرحال به فعاليت‌هاي روزانه خود ادامه دهند. وي گفت: بهره مندي از خواب خوب و با كيفيت در ماه رمضان آن هم با برنامه ريزي مناسب و اصولي انسان را از مزاياي معنوي اين ماه بيشتر بهره مند خواهد كرد.

گروه‌بندي سه‌گانه

صادق نيت خاطر نشان كرد: افراد به سه دسته تقسيم مي‌شوند گروه اول كساني هستند كه شبها زود مي‌خوابند و صبح‌ها نيز زود بيدار مي‌شوند كه اين گروه تنها با يك يا دوساعت جابه جايي خواب مشكلي در طول روز نخواهند داشت و در ماه رمضان اين گروه مي‌توانند با يك برنامه ريزي مناسب براي كمي‌زود‌تر خوابيدن حداقل خواب مورد نياز خود را تامين كنند و طي روز سرحال باشند و خواب‌آلودگي در طي روز نداشته باشند. گروه دوم افرادي هستند كه معمولا دوست دارند شب‌ها ديرتر بخوابند و صبح ديرتر بيدار شوند. اغلب اين افراد هم سحر سخت بيدار مي‌شوند و هم كمبود خواب دارند.

وي افزود: گروه سوم آن دسته از افرادي هستند كه در حد وسط قراردارند يعني حدود ساعت 11 تا 12 شب مي‌خوابند و حدود شش يا هفت صبح بيدار مي‌شوند. اين افراد مي‌توانند ساعت خواب خود را با برنامه‌ريزي، يك يا دو ساعت جابه‌جا كنند تا سحر راحت بيدار شوند. رئيس مركز اختلالات خواب بهارلو به اين گروه توصيه كرد: درايام ماه مبارك بعد از سحر فرصت مناسبي ست كه اين گروه مي‌توانند كمبود خواب خود را جبران كنند.

بهترين زمان خواب

صادق نيت گفت: بهترين زمان براي خواب نيمروز، ساعات نزديك به ظهر است. در واقع اگر كسي در نظر دارد ساعت سه و چهار بعدازظهر چرت كوتاهي بزند، بهتر است آن را به قبل از ساعت يك تا دو بعدازظهر موكول كند. وي توصيه كرد: آن دسته از افرادي كه به نوعي از بي‌خوابي رنج مي‌برند و به طور معمول به سختي به خواب مي‌روند بهتر است ظهرها نخوابند.

شرايط كلي خواب

فلوشيپ اختلالات خواب به افرادي كه پس از سحري خوابشان نمي‌برد توصيه كرد: استفاده ازحداقل روشنايي (نور لامپ در منزل ) كمك مناسبي براي بازگشت به خواب پس از ساعت سحرگاهي است، زيرا با كم كردن نور اين امكان به بدن براي بازگشت به خواب داده مي‌شود. به گفته وي اين افراد از نوشيدن چاي يا قهوه هنگام سحري پرهيز نمايند. صادق نيت ياد آور شد: انسان توان اين را دارد كه براي چند روزي، يكي دو ساعت كمتر از نياز خواب شبانه بخوابد و اين كمبود، در عملكرد و راندمان كارهاي روزانه وي بي‌اثر باشد، البته به شرط آنكه پس از چند روز متوالي، يك روز مثلا در آخر هفته فرصت جبران كمبود خواب به بدن داده شود.

وي اضافه كرد: در شب‌هاي احياي ماه مبارك، روزه داران عصر آن روز خوب بخوابند تا بتوانند شب بيدار باشند. علاوه براين مي‌توان براي بيدار ماندن از موادي مانند قهوه و چاي استفاده كرد. وي درخاتمه براي داشتن خواب خوب توصيه كرد: به طور كلي هنگام خواب بايد نور در اتاق وجود نداشته باشد، به همين دليل استفاده از پرده‌هاي ضخيم مفيد خواهد بود زيرا نور مانع از ورود مغز به مرحله خواب مي‌شود، حتي اگر برخي از افراد عادت به استفاده از چراغ خواب دارند، بايد نور آن بسيار كم باشد./آ