كوهسرخ، مهدي جوادي/ از ريوش به سمت جاده روستاي «طَرق» به راه مي افتيم و پس از طي مسافت 5 كيلومتر از جاده اي كه به باغ هاي سرسبز «پي كمر» مشرف است، به روستاي «طرق» مي رسيم. ميدان اصلي اين روستا را پشت سر مي گذاريم و مسير را به سمت يك دره زيبا كه رودخانه «ناباي» در آن جريان دارد، ادامه مي دهيم. در ادامه مسير چشم مان به تابلوي روستاهاي سرسبزي همچون «قراچه»، «پايين درّه»، «خِرو»، «تِجرود» و «بنَدقراء» مي افتد كه نام اين روستاها، نشان دهنده نژاد آريايي اصيل مردم اين منطقه است. پس از پيمودن 15 كيلومتر از «طرق»، به سه راهي موسوم به «خرو - بندقراء» مي رسيم و به سمت چپ مي پيچيم. پس از پيمودن 2 كيلومتر، روستاي زيباي «كريز» به چشم مي خورد. در ورودي روستا كه جاده، بسيار باريك و خطرناك مي شود، تابلويي نصب شده است كه مسير آبشار را نشان مي دهد. به سمت آبشار راه افتاديم و پس از طي مسافت 3 كيلومتري جاده خاكي به آبشار رسيديم. در ورودي منطقه آبشار، باغ هاي ملكي مردم قرار دارد كه پس از عبور از باغ ها، مي شود آبشار را ديد. عظمت كوه هاي اطراف آبشار، قلم را براي نگارش زيبايي آن ناتوان ساخت و فقط گوشه اي از زيبايي هاي طبيعي روستا، در اين گزارش گنجانده شده است. در اوايل مسير آبشار، نردبان هايي براي بالا رفتن از سنگ ها و كوه ها قرار داشت كه با بالا رفتن از آن ها، مسير را به سختي ادامه داديم. پس از نيم ساعت، به روستا رفتيم و با عضو شوراي اسلامي روستا به گفت و گو نشستيم. «رضا طاهريان» با بيان اين كه اين روستا در دوران دفاع مقدس، 26 شهيد والامقام را تقديم انقلاب اسلامي كرده است گفت: اين روستا در دهستان «بررود» واقع است و 380 خانوار و 1300 نفر جمعيت دارد. وي افزود: اين روستا در ۴۸ كيلومتري شمال غربي شهرستان كاشمر قرار گرفته است و از سطح دريا ۱۴۰۰ متر ارتفاع دارد. آب و هواي آن نيز معتدل كوهستاني، با زمستان هاي سرد و تابستان هاي معتدل است. وي روند جمعيت روستا را رو به كاهش ارزيابي كرد و گفت: در حال حاضر 3 مدرسه وجود دارد كه فقط از ۲ مدرسه استفاده مي شود. وي افزود: مدرسه ابتدايي مختلط با 60 دانش آموز و متوسطه اول پسرانه با 12 دانش‌آموز در اين روستا فعال است. دختران براي گذراندن مقطع متوسطه اول و پسران براي ادامه تحصيل در مقطع متوسطه دوم به شهر ريوش و مدارس شبانه روزي مي روند. يكي از اهالي اين روستا كه در كاشمر ساكن است با بيان اين كه مردم اين روستا به زبان فارسي و با لهجه محلي صحبت مي كنند اظهار كرد: روستاي «كريز» از شمال غربي به كوه باغ دشت و از جنوب شرقي به كوه پلنگوان محدود مي شود و رودخانه كال كرمگ از جنوب روستا عبور مي كند. «حسن صميمي» گفت: روستاي كريز يكي از روستاهاي قديمي و كهن شهرستان كاشمر است.

وي روستاي «كريز» را اولين روستا با قابليت گردشگري دانست و گفت: بند شاهي، از آثار ملي ثبت شده، در ۱۰۰۰ متري روستا واقع شده است و بر قدمت روستاي كريز دلالت دارد كه امروزه به يكي از مكان هاي تاريخي مورد توجه گردشگران تبديل شده است.

آبشار بسيار زيبايي در نزديكي روستا وجود دارد و برخورد آب با سنگ ها و صداي گوشنواز آن، همراه با منظره سرسبز و زيباي درختان و گياهان كم نظير اطراف آبشار، سبب شده است كه هر ساله، گردشگران فراواني از آن ديدار كنند. وي معناي كريز را «كاريز» يا «قنات» دانست و ادامه داد: علاوه بر چشم اندازهاي زيباي طبيعي نظير آبشار زيباي گرمك و قله بالاي 2800 متري باغدشت، سدّ شاهي و قلعه بيژن مربوط به قبل از ميلاد، بسيار ديدني است. در مسير روستاي كريز و در فاصله 2 كيلومتري و پس از سه راهي «خرو - بندقراء»، آبگرم وجود دارد كه نيازمند توجه ويژه مسئولان براي بهره برداري است. وي گفت: برخي از گردشگران، مقداري از آب اين آبگرم را در ظروف مختلف مي ريزند و به منزل مي برند چرا كه املاح آن، براي درمان بيماري هاي پوستي مناسب است. وي ادامه داد: منابع غني آب و ارتفاعات سرسبز و زيبا، روستاي كريز را به خصوص در ۳ فصل اول سال، به يكي از مراكز تفرجگاهي و جذاب در سطح منطقه تبديل كرده است كه يكي از اين ها رودخانه كال كرمگ است كه از جنوب روستاي كريز عبور مي كند. وي گفت: اين رودخانه از ارتفاعات باغ دشت و كوه «كمرسياه» سرچشمه مي گيرد و پس از سيراب كردن اراضي زراعي و باغ هاي روستا، به رودخانه كال «شش تراز» مي پيوندد. «صميمي» افزود: حاشيه رودخانه كه از آبشار نشات مي گيرد، در فصول بهار و تابستان مكان مناسبي براي گذراندن اوقات فراغت و تفريح و تفرج به شمار مي آيد. وي ادامه داد: ارتفاعات اطراف روستاي كريز مشتمل بر كوه باغ دشت در شمال غربي و كوه پلنگوان در جنوب شرقي روستاست. بخشي از اين ارتفاعات، از درختان انبوه پوشيده شده است و بخشي ديگر مراتعي هستند كه انواع گياهان دارويي و صنعتي در آنها مي رويد. وي گفت: در دامنه اين ارتفاعات سرسبز و زيبا، چشمه ساران متعددي از دل كوه مي جوشد و طراوت و دلپذيري چشمه سارها، زيبايي كوهستان را دو چندان مي كند.

وي ادامه داد: انواع آش به ويژه آش «كوريا»، اشكنه بنه، كمه جوش، اشكنه سماق، اشكنه قورمه، گُرماس، اشكنه گوجه فرنگي، اشكنه تخم خربزه، بلغور شير و قوروتي از غذاهاي محلي خوش طعم و لذيذ روستاي كريز است. طبخ انواع غذاهاي گوشتي مانند كباب ها و خورش ها نيز، در روستا رايج است. دهيار روستاي كريز در گفت و گو با خراسان رضوي اظهار كرد: اقتصاد روستاي كريز، بر پايه فعاليت هاي زراعي، باغداري و دامداري استوار است و گروهي از مردم روستا در امور خدمات و صنايع دستي اشتغال دارند. «محمد توفيقي» افزود: مهم ترين محصولات زراعي روستا گندم، تره بار و غلات است كه در اراضي ديم و آبي روستا كشت مي شوند و گردو، بادام، زردآلو، آلو، هلو و انگور از محصولات سردرختي روستاست. وي با بيان اين كه حدود 5 هزار راس گوسفند در روستا وجود دارد ادامه داد: مراتع غني اطراف روستا، موجبات رونق دامداري را فراهم آورده و پنير، ماست و كره، مهم ترين و معروف ترين محصول آن است. وي گفت: زنان روستاي كريز با توليد صنايع دستي نقش مهمي در بهبود اقتصادي و درآمد خانوار روستايي دارند.

يكي از اهالي روستا در گفت و گو با خراسان اظهار كرد: روستاي كوهپايه اي كريز، بافت مسكوني متمركزي دارد، كوچه هاي آن نامنظم و پيچ در پيچ است و خانه هاي روستايي با ديوارهاي گلي و سقف هاي مسطح، درآميختگي فضاي كالبدي روستا را با محيط طبيعي به طور زيبايي به نمايش گذاشته است. «حسين موذني» گفت: شكل خانه ها و بهره وري از فضاهاي دروني آن، از نوع معيشت و ميزان درآمد اقتصادي ساكنان آن تأثير گرفته است و مصالح به كار رفته در ساختمان هاي قديمي گل، سنگ، خشت و چوب است، ولي در ساخت خانه هاي جديد از سيمان، گچ، آجر و تيرآهن استفاده مي شود. دهيار روستا در گفت و گو با خراسان رضوي اظهار كرد: سطح درآمد مردم اين روستا، به دليل نبود چاه عميق، به شدت افت كرده است و بسياري از مردم، مجبور به مهاجرت شده اند به گونه اي كه جمعيت زيادي از مردم ساكن در اين روستا را سالخوردگان تشكيل مي دهند كه گواه آن، جمعيت ۱۳۰۰ نفري و 2 مدرسه كم جمعيت است. وي بستن سد بر آبشار را عامل مهمي براي حفظ يا مهاجرت معكوس دانست و گفت: از مسئولان مي خواهيم تا مطالعات طرح را شروع كنند تا مشكل كم آبي در تابستان برطرف شود.

دهيار روستا افزود: فرسودگي لوله هاي انتقال آب آشاميدني موجب هدر رفت آب مي شود. «محمد توفيقي» افزود: فرسودگي لوله هاي انتقال آب، موجب آلودگي آب شده است. وي ادامه داد: آلودگي آب به حدي است كه مزه خاصي دارد. وي از جوي هاي انتقال آب كشاورزي روستا انتقاد كرد و گفت: جوي هاي خاكي انتقال آب، باعث هدررفت و جذب آب توسط خاك مي شود و اين موضوع، كارايي آب موجود را كم مي كند. وي از مسئولان خواست تا براي جدول بندي يا لوله گذاري آن اقدام كنند.

«توفيقي» به راه ارتباطي روستا اشاره كرد وگفت: مسير ارتباطي به روستا، قدمت زيادي دارد و پيچ هاي تند و خطرناك آن، جان عدّه زيادي از مردم را گرفته است. وي دليل تصادفات در اين مسير را وجود پيچ هاي خطرناك و آشنا نبودن گردشگران با اين مسير دانست. وي نداشتن شانه خاكي جاده را يكي ديگر از معايب اين جاده برشمرد و گفت: يك پيچ خطرناك بعد از سه راهي روستاي «قراچه» وجود دارد كه جاده به صورت 180 درجه اي و يك باره مي پيچد و كساني كه به اين پيچ آشنا نيستند، در معرض خطر تصادف قرار دارند.

وي گفت: در اين روستا به دليل شرايط كوهستاني، آنتن دهي در هر دو اپراتور همراه اول و ايرانسل بسيار ضعيف است. وي ادامه داد: از مسئولان مي خواهيم تا در اين خصوص اقدام لازم را انجام دهند. وي همچنين در مورد طرح هادي روستا گفت: طرح هادي روستا بسيار كند و قطره چكاني اجرا مي شود و جزو يكي از كم پيشرفت ترين طرح هاي هادي شهرستان كاشمر است. وي فرآيند دريافت وام مسكن و اشتغال را براي اهالي روستا سخت و دشوار دانست و افزود: مردم روستا، توانايي پيگيري هاي مكرر براي دريافت وام و فراهم كردن ضمانت هاي مورد تاييد بانك را ندارند.