در حالي که امروز هفتم صفر در تقويم ها به عنوان سالروز ميلاد امام کاظم(ع) ثبت شده و سال هاست اين روز به اين عنوان بزرگ داشته مي شود، حجت الاسلام يوسفي غروي از محققان تاريخ اسلام حوزه علميه قم در گفت و گو با خراسان، اين امر را نادرست مي داند و مي گويد که: طبق نقل معتبرتر، هفتم صفر سالروز شهادت امام حسن مجتبي(ع) است که از زمان صفويه سالروز شهادت ايشان به ۲۸ صفر انتقال يافت.

به گفته وي، به همين خاطر امسال قرار شده پرچم هاي عزا در شهر قم نصب شود و به مرور در رسانه ها نيز اين روز به عنوان روز شهادت امام حسن(ع) و نه تولد امام کاظم(ع) مطرح شود.

يوسفي غروي با بيان اين که تمام شيعيان در دنيا به غيرايران هفتم صفر را به عنوان روز شهادت امام حسن مجتبي(ع) عزاداري مي کنند، مي گويد: در کشور ما اين روز به عنوان سالروز ميلاد امام هفتم(ع) تبريک گفته مي شود در حالي که در کل عالم اسلام، شيعيان در اين روز عزادار هستند.

من در سفرهاي تبليغي که به کشورهاي مختلف اروپايي، آسيايي و حاشيه خليج فارس داشته ام، دريافتم که شيعيان اين مناطق از اين مسئله ناراحت هستند و اعتراض مي کردند که چرا وقتي همه ما در عزا هستيم ايران اين روز را جشن مي گيرد و تبريک مي گويد.

در تاريخ روايتي مبني بر شهادت امام حسن مجتبي(ع) در هفتم صفر وجود دارد که از زمان صفويه تصميم گرفته شد اين روايت به ۲۸ صفر منتقل شود تا در اين روز دو مناسبت رحلت رسول ا...(ص) و شهادت امام حسن مجتبي(ع) و در ۲۹ صفر هم شهادت امام رضا(ع) واقع شود.

شعر مشهوري هم وجود دارد که به نوعي قديمي ترين مرثيه در اين زمينه محسوب مي شود. اين شعر در شام غريبان ۲۸صفر در محافل عزاداري خوانده مي شود:دختر بدرالدجي امشب سه جا دارد عزا / گاه مي گويد پدر، گاهي پسر، گاهي رضا

اين مسئله در عصر صفويه ترويج شد که برخلاف واقعيت هاي تاريخي است. به همين دليل تمام شيعيان به غير از شيعيان ايران در روز هفتم صفر به عزاداري مي پردازند. به عبارت ديگر از اوايل قرن چهارم هجري از عصر شيخ مفيد تا اوايل قرن ۱۰ هجري تمام شيعيان دنيا، هفتم صفر را به عنوان سالروز شهادت امام حسن مجتبي(ع) عزاداري مي کردند اما در عصر صفويه در ايران مناسبت هفتم صفر را به ۲۸صفر تغيير دادند. در منابع کهن تنها به سال تولد امام کاظم(ع) در سال ۱۲8ه. ق اشاره شده است بعدها در منابع دست دوم قيد ماه صفر اضافه شد و در منابع بسيار متاخر نزديک به قرن دهم به بعد از جمله در کتاب بحرالانساب قيد هفتم صفر ذکر شده است و بنابر تتبعي که شده تنها کتابي که ميلاد امام را به هفتم صفر نسبت مي دهد همين کتاب است و تمام کتاب هاي بعد به اين کتاب استناد نموده اند حتي در اصول کافي فقط سال تولد امام ذکر شده است.

وي درباره زمان تولد امام موسي کاظم(ع) مي گويد: درکتاب محاسن محمدبن خالد برقي متوفي ۲۷۹ (ه.ق) اواخر قرن سوم هجري که قبل از پايان غيبت صغري و قبل از اصول کافي کليني نوشته شده است.

در جلد دوم اين کتاب در صفحه ۳۰، در حديث ۱۱۳۰ آمده است که ابي بصير نقل مي کند که من سال ۱۲۸ ه. ق همراه با امام صادق(ع) به حج مشرف شدم. وقتي از حج برگشتيم و به شهرک ابواء (بين مکه و مدينه) رسيديم، مادر امام کاظم(ع) درد زايمانشان گرفت و آن حضرت، آن جا به دنيا آمدند. بنابراين وقتي در راه بازگشت از موسم حج حضرت به دنيا آمده باشند بسيار بعيد است که ايشان در ماه صفر به دنيا آمده باشند؛ پس تاريخ هفتم صفر به عنوان سالروز ميلاد امام کاظم(ع) اصلا صحت ندارد. اين مسئله که هفتم صفر را به عنوان سالروز ميلاد امام کاظم(ع) در نظر بگيرند اصلا رواج نداشت و علماي شيعه بنا را به اين گذاشته بودند که دو ماه محرم و صفر عزا باشد و همان طور که حسينيه ها و مساجد همه سياهپوش مي شوند و اين سياهپوشي تا آخر ماه صفر ادامه يابد.

در مقابل ماه شعبان تمام يادبودهايش جشن و سرور و تولد باشد و يادبود عزا در شعبان گرفته نشود اين ماه براي سرور و شادي و ماه محرم و صفر هم براي يادبودهاي عزا باشد.

بنابر اين ميلاد امام کاظم(ع) يا ۱۷ ماه ذي الحجه يا ۲۷ ذي الحجه سال ۱۲۸ ه. ق بوده است. چون ذي الحجه آخرين ماه سال قمري است و ميلاد امام(ع) هم در روزهاي آخر اين ماه واقع شده است به همين دليل گاهي در تاريخ اشتباه شده و به جاي سال ۱۲۸ ه.ق سال ۱۲۹ ه. ق نوشته شده است.

اين مدرس حوزه علميه قم با اشاره به اين که ذکر روز هفتم صفر به عنوان ميلاد امام کاظم(ع) پس از درگذشت مرحوم بروجردي و در زمان پهلوي در تقويم ها ثبت شد، مي گويد: من تاکنون در هيچ تقويمي قبل از رحلت مرحوم آيت ا...بروجردي، نديدم که ميلاد امام باقر(ع) و امام کاظم(ع) در اوايل ماه صفر ذکر شود و اين ماجرا پس از درگذشت مرحوم بروجردي(ره) که علما عليه شاه قيام کردند، انجام شد. شاه تصميم گرفت عليه حوزه اقدامي کند و چون حوزه هفتم ماه صفر را شهادت امام حسن مجتبي(ع) مي دانست، در مقابل ، شاه در تقويم ها اين روز را به عنوان ميلاد امام کاظم(ع) مطرح کرد که ثبت شد. هنوز هم پس از گذشت سال ها از اين موضوع، دفاتر مراجع و علما هفتم صفر را به عنوان شهادت امام حسن مجتبي(ع) مي دانند و عزاداري مي کنند. اما صداوسيما و رسانه ها اين روز را به عنوان روز ميلاد مطرح مي کنند. حتي در قم در صحن حرم حضرت معصومه(س) دعوايي پيش آمد سخنران کاروان کربلايي ها که براي عزاداري به حرم آمده بود، در سخنانش گفته بود از مظلوميت هاي امام دوم (ع) اين است که در مهد تشيع در ايران در روز شهادت ايشان جشن مي گيرند و تبريک مي گويند.

البته از امسال در قم شهرداري موافقت کرده است که پلاکاردهايي براي شهادت امام حسن مجتبي (ع) زده شود، با دفتر رهبري هم در اين زمينه هماهنگي هايي شده است و ممکن است از سال هاي آينده در صدا و سيما و ديگر رسانه ها هم در هفتم صفر بر شهادت امام حسن (ع) تاکيد شود.البته قبل از آقاي بروجردي و آن چه درباره شان گفته شد، در يادداشت هاي ناصرالدين شاه هم آمده است که آن زمان تولدها را به تاريخ قمري مي نوشتند و تولد او هم هفتم صفر بوده است. او هم چون اروپا رفته و جشن تولد آن ها را ديده بود، به دنبال آن بود که براي خود جشن ولادت بگيرد که به او گفته مي شود اين روز، سالروز شهادت امام حسن مجتبي (ع) است.

آن وقت ناصرالدين شاه گفت در تاريخ بگرديد شايد روز ديگري را بتوان براي اين شهادت پيدا کرد؛ به خصوص اين که اخبار ميلاد و شهادت ائمه (ع) هم در تاريخ متفاوت ذکر شده است. به همين دليل آن ها گشتند و هفتم صفر را به عنوان روز ميلاد امام کاظم (ع) پيدا کردند و به بهانه ميلاد امام کاظم (ع) او هم جشن را برگزار کرد.

وي با بيان اين که در مورد مدت زنداني شدن امام موسي کاظم (ع) دو نقل وجود دارد اظهار مي دارد: طبق يکي از اين نقل ها مدت زندان امام ۴سال و طبق نقل ديگر ۱۴سال است. نقل اصلي و معتبر همان ۴سال است و نقل ۱۴سال متأخر است و چندان معتبر نيست. ايشان اولين امامي هستند که اين مدت طولاني زنداني مي شوند. در عصر هارون که اوج قدرت بني عباس است به منظور کنترل امام هفتم (ع) ايشان را زنداني مي کنند که البته کنترل را هم کافي نمي دانند و سرانجام امام (ع) را به شهادت مي رسانند.

يوسفي غروي با اشاره به اين که حداقل ۳۰فرزند براي امام کاظم (ع) در تاريخ ذکر شده است، مي افزايد: البته تا ۴۰فرزند هم براي ايشان ذکر شده ولي نقل معتبر همان حداقل ۳۰فرزند است که نيمي از آنها دختر و نيمي پسر بودند. اگر هم همسر اصلي امام (ع) نجمه خاتون مادر امام رضا(ع) بوده است و ديگر همسران حضرت غالبا ام ولد و خادم امام بودند و به همسري حضرت نيز درآمدند.

يوسفي غروي درباره فعاليت هاي علمي امام هفتم (ع)

مي گويد: ايجاد سازمان و ساختار فکري و علمي صحيح و مستقيم و تربيت شاگردان برجسته و صالح از تلاش هاي امام موسي کاظم عليه السلام در عصر خويش بود. امام با استفاده از اين فرصت، ۳۱۹ شاگرد تربيت کردند که اين ها به امام کاظم و مکتب اهل بيت عليهم السلام گرايش داشتند و همگي از نخبگان راويان حديث بودند و از بين آنان، شش نفر بدون استثنا مورد تاييد امام بودند و هرکدام از آن ها در رشته  اي مانند کلام، لغت، فقه، حديث و ... مهارت داشتند.

وي به فعاليت هاي سياسي امام کاظم (ع) هم اشاره مي کند و مي افزايد امام تثبيت گرايش به خط اهل بيت (ع) را در همه ارکان جامعه و حکومت مبناي کار خود قرار دادند، لذا به برخي پيروان خود مانند علي بن يقطين اجازه ورود به دستگاه حکومت را دادند به اين وسيله در پي تحقق اهدافي مانند: احاطه کامل نسبت به سياست هاي دربار، رفع نياز شيعيان تحت تعقيب حکومت و ... بودند؛ لذا حضرت به علي بن يقطين اجازه نمي دادند که از مسند خود کناره گيري کند و مي فرمودند: «اي علي! تو يک چيز را براي من ضمانت کن و من سه چيز را بر تو ضمانت مي کنم. تو قول بده که هر دوستي از دوستان ما را ديدي او را احترام نمايي، در عوض من هم ضمانت مي کنم که شدت شمشير، رنج زندان و ذلت فقر هرگز به تو نرسد.

وي در گفت وگو با مرکز خبر حوزه درباره مدت حضور امام کاظم (ع) در جوار پدر بزرگوارشان امام صادق(ع) و حوادثي که در اين مدت رخ داد نيزمي گويد: آن حضرت از سال ۱۲۸ تا ۱۴۸ هجري قمري به مدت بيست سال، درخدمت پدر بزرگوارشان بودند و آن عصر نسبت به دوره هاي پيشين از چند وجه متمايز است که يکي از وجوه تمايز، فعاليت هاي روشنگرانه امام صادق عليه السلام است که در اين عصر اتفاق افتاد و حضرت توانستند با استمداد از خداوند، تمام مبارزه طلبي هاي فرقه هاي مختلف را پاسخ دهند و در اين دوران، زمينه را براي حضور امام موسي کاظم عليه السلام آماده مي کردند؛ اما چهار رويداد از مهم ترين رخدادها در اين دوره مي باشد:

نخست اين که مقدمات تشکيل دولت عباسيان در اين دوره اتفاق افتاد و امام عليه السلام با نگاهي بي طرفانه نسبت به اين قضايا برخورد مي کردند، و از همراهي و حمايت ايشان دريغ داشتند.

دوم اين که در اين دوره، امام، ساختاري ويژه جهت مقابله فرهنگي با معاندان که کيان تشيع را زير سوال مي بردند،ايجاد کردند.

سوم اين که امام کاظم (ع)، رنج هاي پدر را مي ديدند و همدم و همراه پدر بودند.

و آخر اين که امام صادق (ع) امامت فرزندشان حضرت موسي بن جعفر (ع) را براي پس از خود، به پيروان شان معرفي کردند.

آيت‌ا... العظمي صافي‌گلپايگاني درپاسخ به پرسشي تاکيد کرد که بايد از برپايي مجالس جشن و سرور در هفتم صفر اجتناب شود. به گزارش ايسنا،‌ اين مرجع تقليد به پرسشي درباره تقارن ميلاد حضرت موسي بن جعفر عليه السلام با شهادت امام حسن مجتبي عليه السلام پاسخ داد که متن کامل سوال و پاسخ به اين شرح است: سوال: سلام عليکم؛ احتراما با توجه به تقارن ميلاد مبارک حضرت موسي بن جعفر عليه السلام با شهادت امام حسن مجتبي عليه السلام و نيز ماه محرم و صفر، بفرماييد وظيفه و تکليف شيعيان در برپايي مراسم اين روز چيست؟با احترام/جمعي از مؤمنين. پاسخ: بسم الله الرحمن الرحيم،‌ عليکم السلام و رحمة‌الله؛ برپايي مجلس ميلاد ائمه عليهم صلوات الله اجمعين، بسيار خوب و مناسب است، اما چون هفتم صفر بنابر بعض اقوال مصادف با سالروز شهادت امام حسن مجتبي‌ عليه السلام مى‌باشد، و از طرفي تمام ماه محرم و صفر، ايام حزن آل الله و کاروان داغدار و مصيبت‌زده حضرت سيدالشهداء عليه السلام است، سزاوار است مؤمنين در اين دو ماه، مجالس روضه و عزا بر پا نمايند و از برپايي مجالس جشن و سرور اجتناب کنند. خداوند همگان را در اظهار ارادت به خاندان عصمت و طهارت عليهم السلام موفق بدارد.