وزیر دادگستری، به موجب اصل ۱۶۰ قانون اساسی، مسئولیت تمامی مسائل مربوط به روابط قوه قضاییه با قوه مجریه و مقننه را بر عهده دارد و از میان کسانی که رئیس قوه قضاییه به رئیس جمهور پیشنهاد می‌کند، انتخاب می شود. بر اساس قانون، رئیس قوه قضاییه می‌تواند اختیارات تام مالی و اداری وهمچنین اختیارات استخدامی غیر قضات را به وزیر دادگستری تفویض کند. وزیر دادگستری تنها وزیری است که برای انتخاب شدن، نیازمند کسب اعتماد رؤسای هر سه قوه است.
وزارت عدلیه (دادگستری) در سال ۱۲۸۵ در دولت مستوفی الممالک توسط میرزا داور ایجاد شد. براساس اسناد و مدارک، تا کنون ۶۲ نفر به عنوان وزیر القضات ایران از ابتدای تشکیل این وزارتخانه انتخاب شده اند که برخی از آنها چندین بار عهده دار وزارت خانه عدالت بوده اند.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، نخستین وزیردادگستری ایران اسدالله مبشری بود. در دولت های بعدی، به ترتیب، احمد صدرحاج سید جوادی، محمد رضا مهدوی کنی، سید محمد اصغری، حسن حبیبی، اسماعیل شوشتری، جمال کریمی راد، غلامحسین الهام و سیدمرتضی بختیاری عهده دار این سمت شدند. هم اکنون، پس از گذشت بیش از ۱۱۰ سال، مصطفی پور محمدی عهده دار این منصب شده است.
در گزارش زیر تلاش شده است تا ۱۰ وزیر دادگستری، که بعد از پیروزی انقلاب صدارات این وزارتخانه را در اختیار گرفته اند، معرفی شده، گزارش مختصری از آنان ارائه شود:
۱. اسدالله مبشری
اسدالله مبشری دانش آموخته دانشکده حقوق دانشگاه تهران و دارنده مدرک دکترا از فرانسه بود که در دهه بیست، سمت دادستان شهرهای شیراز و اصفهان را بر عهده داشت. در دولت ملی دکتر مصدق، مستشار دیوان عالی کشور و مدیر کل دادگستری شد. مبشری پس از کودتای ٢٨ مرداد ٣٢ برای مدتی تحت تعقیب حکومت نظامی بود و زندانی شد. در سال ١٣۴٠ و به هنگام وزارت الموتی در دولت دکتر امینی، به ریاست بازرسی کل کشور رسید و چند تن از افراد با نفوذ در کشور چون سپهبد علوی ( رئیس شهربانی)، ضرغام ( وزیر دارایی)، (ابتهاج) رئیس سازمان برنامه و سهیلی (نخست وزیر) را به دادگاه کشیده و برخی از آنان را به زندان انداخت. در سال ١٣۴٢ مجبور به بازنشستگی زود هنگام شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در دولت موقت بازرگان به سمت وزیر دادگستری رسید، اما پس از چند ماه استعفا کرده و تنها به فعالیت های فرهنگی پرداخت. وی مردی دانشمندبود و غزل نیکو می سرایید و طبعی روان داشت. سرانجام در سال ١٣۶٩ و پس از گذراندن دوره ی سخت بیماری، درگذشت.
۲. احمد صدر حاج سید جوادی
احمد صدر حاج سید جوادی، دکترای علوم سیاسی خود را از فرانسه گرفته بود. او نخستین وزیر کشور جمهوری اسلامی ایران در کابینه مهندس بازرگان بود، اما پس از چند ماه و در پی استعفای مبشری، به وزارت دادگستری رفت. وی از اعضای اولیه و بنیانگذار نهضت آزادی ایران و از اعضای فعال نهضت مقاومت ملی، دادستان تهران، عضو شورای انقلاب، نماینده مردم قزوین در اولین دوره مجلس بود و به مدت ۳۰ سال سرپرستی دایره المعارف تشیع را عهده دار بود. وی سرانجام در فروردین سال ۱۳۹۲ در سن ۹۶ سالگی درگذشت.
3. محمد رضا مهدوی کنی
آیت الله محمدرضا مهدوی کنی، عضو و رئیس مجلس خبرگان رهبری، دبیر کل سابق جامعه روحانیت مبارز و رئیس دانشگاه امام صادق (ع) را عهده دار بود. پیش از انقلاب، مبارزه علیه حکومت طاغوت، باعث دستگیری‌های متعدد، تبعید، شکنجه و زندانی‌شدن وی شد و پس از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران یکی از روحانیونی بود که هسته اصلی شورای انقلاب را تشکیل داد. مهدوی کنی، سمت‌های مختلفی را عهده‌دار بود که از جمله آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: نخست وزیر، سرپرستی کمیته انقلاب اسلامی ، عضویت به عنوان فقیه در شورای نگهبان قانون اساسی، نمایندگی حضرت امام خمینی (ره) در هیأت حل اختلاف مسئولان نظام، وزیر کشور، وزیر دادگستری، عضویت در ستاد انقلاب فرهنگی، عضویت در شورای عالی انقلاب فرهنگی به حکم حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری، مسئول ستاد کمک‌رسانی به مردم مناطق بمباران شده، عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و رئیس مجلس خبرگان رهبری.
آیت الله مهدوی کنی، در سال 93 درگذشت.
۴. سید محمد اصغری
وی در دولت رجایی و باهنر، به عنوان وزیر دادگستری انتخاب شده بود. شهید آیت الله دکتر بهشتی، رئیس وقت قوه قضاییه، او را به رجایی و باهنر برای وزارت دادگستری پیشنهاد کرد. اصغری، پس از وزارت دادگستری، به مجلس شورای اسلامی رفت و در دوره‌های دوم و سوم این مجلس از طرف مردم تهران به نمایندگی انتخاب شد.
او در سال ۱۳۶۸ به عنوان مدیرمسئول روزنامه کیهان انتخاب شد. چندی بعد سید محمد خاتمی، که نماینده ولی فقیه در این روزنامه بود، از کیهان رفت و اصغری به عنوان سرپرست و نماینده ولی فقیه در کیهان معرفی شد. وی در سال ۱۳۷۲ از کیهان استعفا داد و به دانشکده روابط بین‌الملل دانشگاه تهران رفت و ریاست آن را به عهده گرفت. در سال ۱۳۷۶ در دولت خاتمی ابتدا مشاور وزیر کار شد و در سال ۱۳۷۸ به عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران به بلغارستان رفت. پس از بازگشت، به عنوان مشاور حقوقی مهدی کروبی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی معرفی شد. با پایان یافتن کار مجلس ششم و دولت خاتمی، او از سیاست دوری گرفت و به تدریس در رشته حقوق در دانشگاه تهران پرداخت.
۵. حسن ابراهیم حبیبی
حسن ابراهیم حبیبی متولد ۱۳۱۵ و دارای مدرک دکترای جامعه‌شناسی و حقوق از دانشگاه سوربون بود. او وزیر ارشاد دولت بازرگان، وزیر علوم و آموزش عالی و پس از آن وزیر دادگستری دولت میرحسین موسوی و معاون اول اکبر هاشمی رفسنجانی و سید محمد خاتمی بود. وی همچنین رئیس بنیاد ایران‌شناسی و از جمله حقوق‌دانانی بود که پس از انقلاب اسلامی پیش‌نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی را با استفاده از قوانین اساسی سایر کشورها تهیه کرد. او تا پایان عمر عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجمع تشخیص مصلحت نظام باقی ماند. وی عضویت دیوان داوری بین‌المللی، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مدیر گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی را نیز در سوابق خود دارا بود . حبیبی در سال ۱۳۹۱ در گذشت .
۶. اسماعیل شوشتری
حجت‌الاسلام محمد اسماعیل شوشتری در سال ۱۳۲۸ در نیشابور به دنیا آمد و قبل از پیروزی انقلاب، تحصیلات حوزوی خود را گذراند. اولین سمت وی بعد از انقلاب، فعالیت در دادستانی انقلاب در دوران دادستانی آیت‌الله آذری قمی و دادستانی کل آیت‌الله هادوی بود. وی سپس از سوی دفتر امام خمینی(ره) به عنوان امام جمعه به شیروان اعزام شد. در دوره اول مجلس نیز از زادگاهش قوچان به عنوان نماینده انتخاب شد که تا دوره دوم ادامه یافت و در هر دو دوره عضو کمیسیون حقوقی و قضایی بود. سپس وارد شورای عالی قضایی شد و به عنوان دادیار دادسرای دیوان عالی کشور فعالیت کرد و پس از آن نیز در اواخر سال ۱۳۶۶ مسئولیت سازمان زندان‌ها و اقدامات تربیتی و تأمینی به وی واگذار شد. وی در دو دوره ریاست جمهوری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و سید محمد خاتمی ۱۶ سال در سمت وزیر دادگستری فعالیت داشت و قضاوت در دیوان‌عالی کشور نیز آخرین سمت شوشتری قبل از بازنشستگی بود.
۷. جمال کریمی راد
جمال کریمی راد، در سال ۱۳۳۵ در منطقه آنات قزوین متولد شد. دارای مدرک کارشناسی در رشته حقوق قضایی، کارشناسی ارشد مدیریت دولتی و حقوق بین الملل بود. او پس از سالها مسئولیت در سمت های مختلف، در سال ۱۳۸۴ به عنوان وزیر دادگستری و سخنگوی قوه قضاییه انتخاب شد. جمال کریمی‌راد که با ۱۹۱ رأی موافق از مجلس برای تصدی وزارت دادگستری رأی اعتماد گرفته بود، ۷ دی ماه ۱۳۸۵ بر اثر سانحه تصادف درگذشت و غلامحسین الهام به جای وی به مجلس معرفی شد.
از دیگر سوابق اجرایی وی می توان به دادیار دادسرای عمومی و انقلاب به مدت ۲۵ سال، دادستان عمومی کردستان، دادستان عمومی و انقلاب استان‌های زنجان – قزوین، رئیس دادگاه حقوقی یک زنجان، رئیس دادگاه انقلاب و دادگاه اصل ۴۹ در استان قزوین، رئیس دادگاه‌های تجدیدنظر استان قزوین، رئیس کل دادگستری استان زنجان، مدیر کل تعزیرات حکومتی استان قزوین، عضو گزینش قوه قضاییه در هسته‌های استان زنجان و قزوین، مسئول رسیدگی به تخلفات کارکنان دادگستری استان قزوین، دادستان انتظامی قضاوت کشور و سخنگوی قوه قضاییه اشاره کرد.
۸) غلامحسین الهام
وی دارای مدرک دکترای حقوق جزا و جرم‌شناسی بوده و عضو هیأت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران است. با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۴ و راهیابی احمدی نژاد به پاستور، غلامحسین الهام ریاست دفتر رئیسجمهور را بر عهده گرفت و چندی بعد همزمان سخنگوی دولت نیز شد. در پی درگذشت جمال کریمی راد، وزیر اسبق دادگستری در حادثه رانندگی، رئیس جمهور ابتدا الهام را سرپرست این وزارتخانه و سرانجام در بهمن ماه سال ۱۳۸۵، در نامه ای به عنوان وزیر دادگستری به مجلس شورای اسلامی معرفی کرد. الهام همچنین در دولت نهم، ریاست ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز را بر عهده داشت.
از سوابق مدیریتی و اجرایی وزیر دادگستری می‌توان به عضویت در شورای نگهبان، سخنگوی قوه قضاییه، استاد دانشگاه حقوق دانشگاه تهران، عضو هیأت امنای دانشگاه‌های شهید چمران و علامه طباطبایی و رئیس مرکز تحقیقات شواری نگهبان اشاره کرد. وی همچنین قائم مقام نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، مشاور وزارت دادگستری در تدوین لوایح حقوقی، معاون دانشگاه تهران، معاون تحقیقات سازمان تبلیغات اسلامی، مشاور سیاسی دادستان عمومی تهران، دادیار و قائم مقام دادستان انقلاب اسلامی، دفتر نظارت و دفتر سیاسی دادستانی کل کشور، دبیر کمیته حقوقی دادستانی کل کشورو عضو کمیته منصوب شورای عالی قضایی در تاسیس سازمان‌های قضایی نیروهای مسلح بوده است.
۹) سید مرتضی بختیاری
سید مرتضی بختیاری متولد ۱۳۳۱ مشهد، مدیر کل دادگستری استان خراسان و فارس، ریاست سازمان زندان ها و استانداری اصفهان در دولت نهم را در کارنامه خود دارد. وی دارای تحصیلات حوزوی است و در سال ۱۳۸۸ توسط محمود احمدی‌نژاد به عنوان وزیر پیشنهادی دولت دهم برای وزارت دادگستری به مجلس شورای اسلامی معرفی و در روز ۱۲ شهریور همان سال با کسب اکثریت آرا انتخاب شد. مدیر کل دادگستری استان فارس سال ۱۳۷۶، رئیس سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور بین سال‌های ۷۶ تا ۸۳، مدیر کل دادگستری استان خراسان رضوی ۸۳ تا ۸۴ و استاندار اصفهان بین سال‌های ۱۳۸۴ تا۱۳۸۸ از سوابق اوست.
baghdasht1.blogfa.com
احمداسماعیلی کریزی/خراسان پنجم تیرماه 1396هجری شمسی
