پیروزی جنبش اصلاح دینی در شمال آلمان بدین خاطر بود كه فرمانروایان این خطّه از اروپا از «لوتر» در برابر پاپ، پشتیبانی كردند تا بدین وسیله املاك و دارایی های تحت تملك كلیسا را مصادره كرده و یا به امتیازهایی دیگر دست پیدا كنند. از این گذشته، پیشرفت و توسعه ی این جنبش عمدتاً از فسادی مایه می گرفت كه در كلیسا نفوذ كرده بود و پاپ ها نیز به منافع دنیوی خود دل بسته بودند. «بوری» می گوید:

«فساد رایج در كلیسا تا اندازه ای رشد كرده بود كه از قرن چهاردهم به این طرف، تقریباً تمام سكنه ی اروپا به وجود آن پی برده بودند و نیاز به اصلاح كلیسا را حس می كردند.»

                          
... در مورد شكنجه ای كه پروتستان ها در حق طرفداران علم و فلسفه روا داشتند، دو نكته حایز اهمیت است. اول این كه پروتستان ها در ابتدای جنبش خود، صاحب قدرتی همچون قدرت كاتولیك ها نبودند و به محض این كه یك چنین قدرتی توسط كالون در ژنو برای پروتستان ها مهیا شد، معلوم شد كه آنها نیز دست كمی از رفتار كاتولیك ها ندارند، ثانیاً چنانچه كلیسای كاتولیك، كشفیات نجومی قرن های هفدهم و هجدهم را تحریم كرده بود، پروتستان ها نیز از قافله عقب نماندند و دستاوردهای زمین شناختی، زیست شناختی و انسان شناختی را تكفیر كرده و دانشگاه های آمریكایی را از تدریس این علوم به دانشجویان بازداشتند. ممنوعیت تدریس این علوم در دانشگاهها آنگونه كه «وایت» مدعی است تا اوایل قرن گذشته، به اعتبار خود باقی بود.۱

پانوشت ها:
1. برگرفته از «تاریخچه ی كشمكش عقل و دینی»، توفیق الطویل، علی فتحی لقمان، صص 50-36.