مردم خراسان در شب چهار شنبه آخر سال ، نزديك غروب‌افتاب ، هر خانواده يا گروهي ، هفت يا سه بوته خار روشن مي كنند . سپس پير و جوان و كوچك و بزرگ از روي آتش مي پرند و براي دفع شرور و زيان ، اين شعر را مي خوانند

زردي ما از تو
سرخي تو از ما

در برخي روستا ها ، هنگام پريدن از روي آتش ، اين شعر را مي خوانند
 

آلا به در ، بلا به در
دزد و حيز از دها به در

در توضيح شعر دوم ، آلا همان ال است كه زني موهوم و لاغر اندام و بلند قد و سرخ روست كه بيني اش از گل و كارش دزديدن جگر زنان زائوست .! دها به آدم دزد و چشم دريده گويند. با خواندن اين ترانه ها و پريدن از روي آتش آل ها و دزد ها و زيانكاران را از روستا و خانه هاي خود مي رانند

ديگر رسوم شب چهار شنبه

 
همچنين ديگر رسوم شب چهار شنبه از قبيل : كوزه شكني ، فال گوش ، گره گشايي ، بخت گشايي دفع چشم زخم و بخت گشايي كندر و خوشبو ، قليا ( زاج سياه را گويند ، و زاج خود از نمك هاي طبيعي است ، بي بو و بي مزه ) سودن ، آش بيمار ، فال گرفتن با بلوني ( كوزه دهانه گشاد ، شبيه شيشه هاي مربا ) ، در اكثر شهر ها و شهرستان هاي ايران كم و بيش و با اختلافاتي انجام ميشود . مثلا در مورد بخت گشايي سنت تقريبا يكيست اما در اصفهان محل آن سنگ سوراخي در قريه مورگان است ، در تهران و شيراز و تبريز توپ مرواريد در همدان شير سنگي

شيراز

آتش افروختن در معابر و خانه ها ، فال گوش ايستادن ، اسپند سوختن ، نمك گرد سر گرداندن ، در موقع اسفند دود كردن و نمك گردانيدن همراه با اوراد ( دعا ها و ذكر ها ، جمع ورد ) مخصوصي است كه زنان مي خوانند . قلمرو چهار شنبه سوري در شيراز صحن بقعه شاه چراغ است و در آن جا نيز توپ كهنه اي است مانند توپ مرواريد تهران زنان از آن حاجت ميخواهند، البته در گذشته دور كه اينك در شسراز و تهران هر دو اين رسم منسوخ شده است

در سروستان (كه در حدود نود و دو كيلومتري شرق شيراز قرار دارد) نيز مراسم چهار شنبه سوري تشريفات خاصي دارد. در غروب آخرين چهار شنبه سال ، مراسمي بسيار ساده بر پا ميشود. به اين ترتيب كه توي كوچه ها ، ميدان ها و اغلب خانه ها ، خرمن هاي خار و گون آماده را با شعله آتش مي افروزند و همه با سرور و شادي از كوچك و بزرگ از روي آن مي پرند

بوته افروزي 

   در ايران رسم است كه پيش از پريدن  آفتاب، هر خانواده بوته هاي خار وگزني را كه از پيش فراهم كرده اند روي بام يا زمين حياط خانه و يا در گذرگاه در سه يا پنج يا هفت «گله» كپه مي كنند. با غروب  آفتاب و نيم  تاريك شدن آسمان، زن و مرد و پير و جوان گرد هم جمع مي شوند و بوته ها  را آتش مي زنند. در اين هنگام از بزرگ تا كوچك هر كدام سه بار از روي بوته هاي  افروخته مي پرند، تا مگر ضعف و زردي ناشي از بيماري و غم و  محنت را از خود بزدايند  و سلامت و سرخي و شادي به هستي خود بخشند.

  مردم در حال پريدن از روي آتش ترانه هايي  مي خوانند

.: زردي من از تو ، سرخي تو از من

 غم برو شادي بيا ، محنت برو روزي بيا

 اي شب چهارشنبه ، اي كليه جاردنده ، بده مراد بنده

مراسم كوزه شكني 

   مردم پس از آتش افروزي مقداري زغال به نشانه سياه بختي،كمي نمك به علامت شور چشمي، و يكي سكه دهشاهي به نشانه تنگدستي در كوزه اي سفالين مي انداختند و هر يك از افراد خانواده يك بار كوزه را دور سر خود مي چرخاند و آخرين نفر ، كوزه را بر سر بام خانه مي برد و آن را به كوچه پرتاب مي كردند و مي گفت: «درد و بلاي خانه را ريختم  به توي كوچه» و باور دارند كه با دور افكندن كوزه، تيره بختي، شور بختي و تنگدستي را  از خانه و خانواده دور مي كنند.   

  همچنين گفته ميشود وقتي ميتراييسم از تمدن ايران باستان در جهان گسترش يافت،در روم وبسياري از کشورهاي اروپايي ،روز 21 دسامبر ( 30 آذر )  به عنوان تولد ميترا جشن گرفته ميشد.ولي پس از قرن چهارم ميلادي در پي   اشتباهي كه در محاسبه روز كبيسه رخ داد . اين روز به 25 دسامبر انتقال يافت

 فال گوش نشيني 

  زنان و دختراني كه شوق شوهر كردن داشتند، يا آرزوي زيارت و مسافرت، غروب  شب چهارشنبه نيت مي كنند و از خانه بيرون مي روند و در سر گذر يا سر چهارسو مي ايستادند و گوش به صحبت رهگذران مي سپردند و به نيك و بد گفتن و تلخ و شيرين صحبتكردن رهگذران تفال مي زنند. اگر سخنان دلنشين و شاد از رهگذران می شنیدند، برآمدن حاجتو آرزوي خود را برآورده مي پنداشتند. ولي  اگر سخنان تلخ و اندوه زا می شنیدند، رسيدن به مراد و آرزو را در سال نو ممكن نخواهند دانستند.

قاشق زني 

 زنان و دختران آرزومند و حاجت دار، قاشقي با كاسه اي مسين برمي دارند و شب هنگام در كوچه و گذر راه مي افتادند و در برابر هفت خانه مي ايستند و  بي آنكه حرفي بزنند پي در پي قاشق را بر كاسه مي زدند. صاحب خانه كه مي  داند قاشق زنان نذر و حاجتي دارند، شيريني يا آجيل، برنج يا بنشن و يا مبلغي پول در كاسه هاي آنان مي گذارد. اگر قاشق زنان در قاشق زني چيزي به دست نمی آوردند، از برآمدن آرزو و حاجت خود نااميد خواهند شد. گاه

 مردان به ويژه جوانان، چادري بر سر مي انداختند و براي خوشمزگي و تمسخر به قاشق زني در خانه هاي دوست و آشنا و نامزدان خود مي رفتند.

آجیل مشکل گشا

 یکی از مراسم بسیار مورد توجه شب چهارشنبه سوری، تشریفات  فراهم آوردن آجیل مشکل گشا می باشد. این آجیل وجهی تمثیلی دارد. هر کس که مشکل و گرفتاری داشته باشد با تشریفاتی این آجیل را تهیه و به عنوان نذر و فدیه میان دیگران پخش می  نماید. بی گمان در شکل اولیه ، این تقدیم و اهدایی بوده  جهت فروهر ها که بر سفره مینهادند تا موجب خشنودی شان شود لرک همان آجیل گهنبار هاست که معمولا از هفت نوع میوه خشک است شامل: پسته ، بادام ، سنجد ، کشمش ، گردو ، برگ هلو ، انجیر و خرمای خشک که در مراسم آفرینگان ها ، گهنبار ها ، جشن خوانی ، جشن نوزادی ، در مراسم سدره و کشتی بندی (سدره : پیراهن سفید و پنبه ای است که بر تن میکنند ، کشتی: طنابی است که از پشم بافته شده و آن را با ترتیب خاصی به کمر می بندند ، زرتشتیان از این دو در مراسم خاص مثل نماز  استفاده میکنند ) و دیگر اعیاد به مدعوین داده می شود در اعتقادات عامه مردم مسلمان است که شب جمعه آخر سال یا شب چهار شنبه یا آخرین شب سال ، اهل قبور و ارواح مردگان باید زیارت شوند و آنکه در این شب ها بیدار و منتظر و بر بام خانه های خود در آمده تا که بازماندگان به نام آنان نذور و خیرات دهند و هم چنین مرسوم است در چنین شبهایی در گورستان ها بر سر قبر عزیزان شمع یا چراغ بیفروزند . همه این ها و بسیاری دیگر یاد آور مراسم مردم ایران قدیم است که برای فروهران در ده روز پایان سال که ایام فروردگان است انجام می دادند و امروزه کم و بیش نیز زرتشتیان انجام می  دهند

  رسوم شب چهار شنبه سوری در‌آذربایجان

  میان بعضی طوایف و ایل ها در آذربایجان ، رسوم دست نخورده تر و سالم تر باقی مانده چنانکه شب چهار شنبه سوری از نوروز مهمتر و مورد توجه تر بوده و با تشریفات فراوان برگزار می شود و رسوم و آدابی که انجام می دهند ، یاد آور جشن فرودگان است. به نظر می رسد که ایام فروردگان شب سوری و چهار شنبه سوری حالیه از نوروز عهد قدیم نیز با توجه و  اقبال بیشتری رو به رو بوده : میان مردم ایل خلیکانلو (ایل حلالی ) در آذربایجان غربی در شب اول اسفند عید خضر  نبی معروف است . پیدایش این عید به سبب پایان زمستان است که معتقدند از تلف شدن احشام جلو گیری میگردد در این شب جوانان ده به رقص چوبی  مشغول و در هر ده یک نفر خود را به طور عجیبی آراسته مانند حاجی فیروز عید نوروز در رقص شرکت میکند ... به عید نوروز

چنان اهمیت نمی دهند ، ولی برای چهار شنبه سوری بیش از عید  نوروز اهمیت قایلند . در این شب بهترین غذا ها را طبخ و آتش بازی بر پا می شود و تا نیمه شب ادامه دارد مردم ایل قره پاپاق به عید نوروز خیلی اهمیت می دهند و ماه اسفند را ماه عید گویند. چهار شنبه اول اسفند را دروغگو ،  دوم را راستگو ، سوم را سیاه و چهارم را (( اجرا )) گویند  . روز چهار شنبه اول جوانان روی بام یا تپه رفته و آتش افروخته نشانه روی و تیر اندازی میکنند. در چهار شنبه سوم  کسانی که در عرض سال خانواده یا بستگان آنها فوت نموده با   طبق های میوه و شیرینی سر خاک رفته و پس از فاتحه خوانی  شیرینی و میوه را به مستمندان میدهند. در روز چهار شنبه سوری ، یعنی چهار شنبه آخر ، اهالی لباس نو می پوشند و با هلهله و شادی به آتش افروزی می پردازند و به دید و باز دید

میروند صبح روز چهار شنبه آخر ، پیش از طلوع آفتاب زن و بچه کنار  رودخانه رفته از آب چهار شنبه استفاده نموده و کوزه خود را  پر کرده برای سال نو تیمنا نگه می دارند. پیشتر ها و شاید امروزه در ‌آذربایجان و بخصوص ارومیه رسم کجاوه اندازی  رایج بوده . شب چهار شنبه سوری بر بام خانه ها می روند و کجاوه ای را که زینت کرده اند و بر آن طاق شال کشیده و  آیینه بندی کرده اند با طنابی از بام به سطح خانه فرود می آورند و می گویند : (( بکش که حق مرادت را بدهد )) کسی که   در خانه است مکلف است که در آن کجاوه شیرینی و آجیل شور و شیرین و میوه خشک بریزد و پس از آن که چیزی در آن ریختند با طناب آن را بالا می کشند و به خانه دیگر می روند. مخصوصا جوانان تازه داماد که هنوز عروس را به خانه نیاورده اند موظفند چنین کجاوه ای را به بام خانه عروس ببرند و اگر  نتوانند از بام بالا روند ، باید پشت در خانه بروند و پنهان شوند که کسی نبیند و و کجاوه را به طریقی به پشت  اطاق برسانند تا چیزی دریافت کنند

 در تبریز آتش افروزی و گره گشایی از عناصر اصلی چهار شنبه سوری هستند. آجیل چهار شنبه سوری و خشکبار ، از مهمترین عناصر و سنن این جشن در تبریز است . اگر دوست و میهمان واردی در این شب داشته باشند، از رسوم است که خوانچه ای آجیل و خشکبار برای او بفرستند . دیگر ویژه گی های رسوم مردم تبریز آن است که از بام خانه ها به سر عابران آب می  پاشند. این سنت از آداب کهن ایرانی است و در زمان ساسانیان معمول بوده است که در جشن نوروز به یکدیگر آب می پاشیدند و هنوز در میان ارمنی ها و زرتشتی ها چنین رسمی باقی است   در میدان ارک تبریز هم توپی بود چون توپ مروارید تهران و   شیراز که زنان و دختران برای حاجت خواهی بدان متوسل می شدند . در شب چهار شنبه سوری ، تیر اندازی در تبریز از رسوم بسیار متداول بود