حدیث تشبیه یا حدیث اَشباه حدیثی از پیامبر اسلام(ص) که در آن امام علی(ع) در برخی فضائل به پیامبران(ع) تشبیه شده است. بر اساس این حدیث، فضائلی همچون علم آدم(ع)، تقوا و صلح‌جویی نوح(ع)، حلم ابراهیم(ع)، هیبت و زیرکی موسی(ع)، زهد داوود(ع) و عبادت عیسی(ع) برای امام علی(ع) ذکر شده است. این حدیث با عبارات گوناگون در منابع شیعه و اهل سنت از صحابه پیامبر(ص) همچون عبدالله بن عباس، عبدالله بن مسعود، ابوالحمراء و انس بن مالک نقل شده است.
از دیدگاه علمای شیعه، حدیث تشبیه به برابری امام علی(ع) با پیامبران(ع) در صفات مذکور و افضلیت او دلالت دارد. از این رو آن را دلیلی بر امامت و خلافت امام علی(ع) دانسته‌اند. گروهی نیز آن را دلیلی بر برتری امام علی بر پیامبران(ع) -به جز پیامبر اسلام(ص)- شمرده‌اند.
این حدیث از نظر علمای شیعه، معتبر است؛ اما عده‌ای از اهل سنت آن را نپذیرفته‌اند.
متن و معرفی
|
عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: کُنَّا جُلُوساً عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَى آدَمَ فِی عِلْمِهِ وَ إِلَى نُوحٍ فِی سِلْمِهِ وَ إِلَى إِبْرَاهِیمَ فِی حِلْمِهِ وَ إِلَى مُوسَى فِی فِطَانَتِهِ وَ إِلَی دَاوُدَ فِی زُهْدِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی هَذَا قَالَ فَنَظَرْنَا فَإِذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ قَدْ أَقْبَلَ |
|
از عبدالله بن عباس نقل شده نزد پیامبر(ص) نشسته بودیم که فرمود: هرکه می‌خواهد به آدم در علمش، به نوح در صلح‌جویی‌اش، به ابراهیم در بردباری‌اش، به موسی در زیرکی‌اش و به داوود در زهدش بنگرد، به این شخص که می‌آید، بنگرد. ابن عباس گوید همه خیره شدیم، ناگاه علی بن ابی‌طالب(ع) پیش آمد.[۱] |
حدیث تشبیه حدیثی از پیامبر اسلام(ص) که در آن مناقب و فضایل امام علی(ع) همچون مناقب و فضایل پیامبران(ع) دانسته شده است.[۲] این حدیث در منابع شیعه[۳] و سنی[۴] نقل شده است.
عبارت حدیث به حسب پیامبرانی که امام علی(ع) به آنها تشبیه شده، مختلف است. در برخی منابع، امام علی(ع) به پیامبران اولوالعزم و نوح(ع) تشبیه شده است.[۵] در کمال الدین اثر شیخ صدوق، در کنار این پیامبران، نام حضرت داوود(ع) نیز آمده است.[۶] در برخی نقل‌ها، امام علی(ع) به آدم(ع)، ابراهیم(ع)، موسی(ع)، یحیی(ع)، عیسی(ع)، شیث(ع) و ادریس(ع) تشبیه شده است.[۷] در بعضی منابع اهل سنت مشابهت علی(ع) با آدم، نوح، ابراهیم، یحیی و موسی(ع) ذکر شده است.[۸] در مناقب ابن مغازلی، فقط تشبیه به آدم و نوح بیان شده است.[۹] در برخی نقل‌ها، علی(ع) به هیبت اسرافیل، عظمت جبرئیل و رتبه میکائیل نیز تشبیه شده است.[۱۰]
قاضی نورالله شوشتری[۱۱] و میرحامد حسین[۱۲] طُرُق (راویان) و عبارات مختلف حدیث تشبیه را جمع‌آوری کرده‌اند.
به این حدیث، حدیث اَشباه نیز گفته شده است.[۱۳]
وجوه و موارد تشبیه علی(ع) به پیامبران(ع)
گفته شده براساس حدیث تشبیه، علی(ع) متخلق به اخلاق انبیاء و متصف به صفات اصفیاء بوده است.[۱۴]
محمد بن یوسف گنجی شافعی، از عالمان شافعی‌مذهب قرن هفتم قمری، در توضیح وجوه شباهت گفته است وجه شباهت علی(ع) به علم آدم(ع) به این خاطر بود که طبق آیه ۳۱ بقره، خداوند ویژگی‌های هر چیزی را به آدم(ع) تعلیم داد. علی(ع) نیز عالم به همه چیز(هر حادثه و واقعه‌‌ای) بود.[۱۵] وجه تشبیه علی(ع) به نوح(ع) در حکمت یا حکم،[یادداشت ۱] این است که امام علی(ع) همچون نوح(ع)[۱۶] با کافران سرسخت و سخت‌گیر و با مؤمنان مهربان بود.[۱۷] از آنجا که حضرت ابراهیم(ع) در قرآن به حلم توصیف شده است،[۱۸] علی(ع) در بردباری به او تشبیه شده است.[۱۹]
به گفته محمد بن طلحه شافعی، از علمای شافعی مذهب قرن ششم و هفتم قمری، پیامبر(ص) در این حدیث برای علی(ع)، علمی شبیه علم آدم(ع)، تقوایی بسان تقوای نوح(ع)، بردباری چون حلم ابراهیم(ع)، هیبتی همانند هیبت موسی(ع) و عبادتی همچون عبادت عیسی(ع) ثابت کرده است.[۲۰] از نظر او تشبیه علی(ع) به پیامبران(ع) در صفات مذکور، بر وجود بالاترین درجه از آن صفات در علی(ع) دلالت دارد.[۲۱]
احمد بن محمد عاصمی، از عالمان اهل سنت در قرن چهارم و پنجم قمری، در کتاب «زین الفتی» پس از نقل حدیث تشبیه، شباهت‌های مختلف امام علی(ع) به آدم، نوح، ابراهیم، یوسف، موسی، داوود، سلیمان، ایوب، یحیی، عیسی(علیهم السلام) و پیامبر اسلام(ص) را ذکر و شرح داده است.[۲۲] [یادداشت ۲]
علامه مجلسی نیز در کتاب بحارالانوار، احادیث و وجوه اشتراک و مساوات علی(ع) با فضائل انبیاء را تحت بابی با همین عنوان نقل و بیان کرده است.[۲۳]
دلالت حدیث بر برتری امام علی(ع)
گروهی از علمای شیعه، حدیث تشبیه را دلیلی بر برتری امام علی(ع) نسبت به سایر مردم شمرده و از این رو آن را دلیل بر امامت و خلافت او دانسته‌اند.[۲۴]
برخی حدیث تشبیه را دلیلی بر برتری امام علی(ع) نسبت به پیامبران(ع) – غیر از پیامبر اسلام(ص)- شمرده‌اند؛ زیرا علی(ع) دارای ویژگی‌های خاص هر یک از پیامبران است و کسی که دارای همه فضائل باشد، افضل از کسی است که برخی از آنها را
داراست.[۲۵]
میرحامد حسین، بر آن است حدیث تشبیه به برابری امام علی(ع) با پیامبران(ع) در ویژگی‌های یادشده دلالت دارد و بیست وجه برای اثبات برابری ذکر کرده است.[۲۶] از نظر او چنین برابری دلیلی بر افضلیت امام علی(ع) نسبت به پیامبران(ع) و سایر مردم است.[۲۷]
راویان و اعتبار
این حدیث از صحابی پیامبر(ص) همچون عبدالله بن عباس،[۲۸] عبدالله بن مسعود،[۲۹] ابوهریره[۳۰] ابوالحمراء(هلال بن حارث)،[۳۱] خادم پیامبر(ص)،[۳۲] و انس بن مالک[۳۳] نقل شده است.
اعتبار
علمای شیعه حدیث تشبیه را معتبر شمرده و بدان استناد کرده‌اند. سلطان الواعظین شیرازی صاحب کتاب شبهای پیشاور، حدیث تشبیه را مورد اجماع شیعه و اهل سنت دانسته است.[۳۴] صاحب کتاب عبقات الانوار، این حدیث را از ۴۰ نفر از محدثان اهل سنت نقل کرده و صحت آن را اثبات نموده است.[۳۵] به باور بعضی این حدیث از آنجا که از طرق متعدد نقل شده، معتبر است، هرچند سندهای آن ضعیف باشد.[۳۶]
عده‌ای از اهل سنت اعتبار حدیث را زیر سؤال برده‌اند. شمس الدین ذهبی، مورخ و محدث سلفى قرن هشتم قمری،[۳۷] ابن حجر عسقلانی، مورخ و محدث شافعی مذهب قرن هشتم و نهم قمری[۳۸] و ابن کثیر، از عالمان اهل سنت قرن هشتم قمری[۳۹] حدیث تشبیه را خبر منکر (از اقسام روایت ضعیف) شمرده‌اند. ابن جوزی، از عالمان اهل سنت قرن ششم قمری، حدیث تشبیه
«خلاصه عبقات الانوار حدیث تشبیه»، میرحامد حسین.
ذهبی[۴۱] و ابن تیمیه[۴۲] پس از نقل بدون سند حدیث از بیهقی، آن را بی‌سند دانسته و گفته‌اند که این حدیث نزد حدیث‌شناسان جعلی و دروغ است. از این رو حدیث‌شناسان آن را نقل نکرده‌اند؛ اما موفق بن احمد خوارزمی، از علمای اهل سنت در قرن ششم قمری، در کتاب مناقب خود، این حدیث را به سند کامل از بیهقی نقل کرده است.[۴۳] افزون بر آن، این حدیث با اسناد کامل دیگری از اهل سنت نیز نقل شده است.[۴۴]
کتاب‌شناسی
حدیث تشبیه در آثار متعددی مورد بحث قرار گرفته است.[۴۵] میرحامد حسین جلد شانزدهم از کتاب عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار را به بررسی سندی و دلالی این حدیث اختصاص داده است. این جلد به صورت مستقل و با عنوان «خلاصه عبقات الانوار؛ حدیث تشبیه» با تلخیص و تصحیح سیدعلی حسینی میلانی و ترجمه مرتضی نادری توسط موسسه نبأ منتشر شده است.
پانویس
- پرش به بالا↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۵.
- پرش به بالا↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۶؛ عاصمی، العسل المصفی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۲۴.
- پرش به بالا↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: حسن بن علی، التفسیر المنسوب الی الامام العسکری(ع)، ۱۴۰۹ق، ص۴۹۷و۴۹۸؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۵؛ طبری آملی کبیر، المسترشد فی الامامة، ۱۴۱۵ق، ص۲۸۷؛ مفید، الامالی، ۱۴۱۳ق، ص۱۴؛ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۱۷؛ طبری آملی، بشارة المصطفی، ۱۳۸۳ق، ص۸۳.(عبارات این منابع یکدست نیست.)
- پرش به بالا↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: عاصمی، العسل المصفی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۲۴-۱۲۶؛ ابن عساکر، ترجمة الامام
