چكيده :
فوری نیوز : سالهاست صنعت گاز در شهرستان جم و صنايع نفت ، گاز و پتروشيمي در عسلويه مستقر شده اند ؛ و به دليل آب و هواي مناسب و موقعيت مكاني جم ساير عمليات غير صنعتي بخش عسلويه نيز در شهر جم ميزباني مي شود . به اعتقاد بسياري از مردم و صاحبنظران اين مجموعه ها مهمان خوبي براي اين شهرستان و استان بوشهر نبوده ، و نقش حمايتي خود را به خوبي ايفا نكرده اند . در اين مقاله سعي شده در حد امكان اثرات منفي بر اقتصاد ، اجتماع و فرهنگ شهرستان جم مورد بررسي قرار بگيرد و راهكارهايي در اين زمينه ارائه گردد .
مقدمه :
توسعه را نمي توان فقط اقتصادي دانست بلكه بايد پيشرفت در زمينه هاي اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي حاصل و رفاه جامعه فراهم گردد. رشد در همه جوانب نياز مي باشد و عدم توسعه در هر يك از موراد وضعيت توسعه را ناموزون مي نمايد . حضور صنايع نفت و گاز در استان بوشهر مي تواند هم يك فرصت براي ايجاد توسعه پايدار يا باعث عقب ماندگي باشد . به عبارتی می توان از این فرصت استفاده کرد و با درآمدهای حاصل شده به تولید و سرمایه گذاری در تمام بخشها کمک کرد و زمینه را برای توسعه پایدار فراهم نمود . در این زمینه شرکتهایی از جمله شرکت ملی نفت ايران ، شرکت ملی گاز ايران ، شرکت نفت و گاز پارس ، مجتمع گاز پارس جنوبی ، پتروپارس شرکت های پتروشيمی مروارید ، پارس ، جم ، پرديس ، مبين و ... مسئولیت اجتماعی آنان ایجاب می کند تا با برنامه ریزی مناسب هر کدام نقس و سهم خود را ایفا نمایند . حقیر معتقدم شهرستان جم و استان بوشهر باید از جمله بزرگترین شهرهای جهان باشند و سطح رفاه اجتماعی نسبت به منابعی که وجود دارد باید در بالاترین سطح ممکن وجود داشته باشد اما متاسفانه این امر نه تنها محقق نشده بلکه روز به روز شاهد بسیاری از معضلات اجتماعی ، مشکلات اقتصادی و زیست محیطی در سطح منطقه می باشیم .
اثرات اقتصادي :
حضور نفت و گاز در شهرستان جم از یک طرف فرصتی برای افزایش درآمد مردمی شده اما از طرف دیگر چالشهایی برای اقتصاد این شهرستان وجود دارد . در حال حاضر بسیاری از راههای درآمدهای اقتصادی این شهرستان به دلیل حضور نفت و گاز خواسته یا ناخواسته از بین رفته و اقتصاد آن بر پایه فعالیتهای مستقیم و یا غیر مستقیم نفت و گاز بنا شده است . تولید غیر نفتی در این استان نسبت به گذشته با وجود افزایش جمعیت و نیروی کار و رشد تکنولوژی کاهش یافته است . به نظر بنده اقتصاد این شهرستان دوران قبل از بیماری را سپری می کند و اگر نفت و گاز از دوران اوج خود خارج شود اقتصاد بیمار خواهد شد . اما آنچه روشن است این نکته است که درآمدهای حاصل از فعالیتهای نفت و گاز به خودی خود عامل عقب ماندگی نیستند و دلیل اصلی این امر اتکای بیش از اندازه به این نوع اقتصاد و عدم برنامه ریزی صحیح و اصولی برای سایر درآمدهای غیر نفتی و تولید در بخشهای دیگر می باشد .
تغییر اقتصاد مردم این شهرستان طی سه دوره می توان مورد بررسی قرار داد  :
دوره اول هجوم روستاییان از اطراف به سمت شهر جم به دلیل شروع به کار پالایشگاه گاز فجر جم و منطقه عملیاتی نار و کنگان بود . دامدارن و کشاورزان از اطراف شهرستان به سمت مرکز شهر جم آمده و ساکن شدند و در پی آن تولیدات کشاورزی و دامداری کاهش یافت و سایر شغل های سنتی از بین رفت .
دور دوم شروع عملیات منطقه اقتصادی پارس جنوبی بود و بسیاری از مردم با تجربه ای که از درآمدهای نفتی در پالایشگاه گاز فجر جم داشتند و نتوانسته بودند آنجا جذب شوند ،برای اشتغال به عسلویه رفتند و از طرف دیگر از سایر نقاط کشور برای کار جذب این منطقه ، و به دلیل هوای مساعد جم در این شهرستان ساکن شدند و این دوره نقطه شروع مهاجر پذیری برای منطقه و استان بوشهر بود.
دور سوم با تملیک اراضی شهرستان جم توسط مجموعه های نفت و گاز شروع شد و بعد از ایجاد شغل های صنعتی ، شغلهای خدماتی نیز رونق زیادی گرفت و با روند افزایش سریع جمعیت کسب و کارهای غیر مستقیم زیادی رواج یافته و عده ای از بازاریان به سودهای کلانی دست یافتند . افزایش تقاضا برای زمین و مسکن و سایر ماحیتاج زندگی تورم ایجاد کرد و قیمت ها به یکباره افزایش یافت حال تصور کنید بومیانی که نه تنها درآمدشان افزایش نیافته بود بلکه بسیاری از کسب و کارهای سنتی خود را از دست داده بودند چگونه باید زیر بار این گرانیها می رفتند و جوانانی که در شرف ازدواج بودند چگونه می توانستند برای خود زمین و مسکن تهیه نمایند .
پوشش و به چشم نیامدن تمام مشکلات اقتصادی از مهمترین تاثیری است که نفت و گاز در شهرستان گذاشته است و با نقدینگی که بوجود آورده ، تمام ضعف های اقتصادی این شهرستان به چشم نمی آید . علاوه بر مزایایی که نفت و گاز در این شهرستان داشته اثرات منفی بسیار زیادی بر سایر بخشهای اقتصادی داشته است . برای مثال صنعت کشاورزی که به عنوان یکی از پتانسیل های این منطقه محسوب می شد ، باغاتی که سرشار از مرکبات و نخل بود اینک به دلایل مختلف از بین رفته اند از جمله ، از بین بردن باغات برای استفاده از زمین ، کمبود آب به دلیل استفاده زیاد در مجموعه های نفت و گاز ، نابودی و عدم ثمر دهی بر اثر آلودگی های ناشی از آلاینده های پالایشگاهی ، حجوم کشاورزان و باغداران به سمت صنعت به دلیل اختلاف درآمدی بین کشاورزی و صنعت ، خریداری باغات و تبدیل به پارک و فضای سبز توسط نفتیها و شهرداری جم ، تبديل اراضي كشاورزي به مراكز تجاري تفریحی و راه ، كاهش سرمايه‌گذاري در بخش كشاورزي و جذب سرمایه ها به صورت مستقیم و غیر مستقیم به صنعت ، سودآوری بیشتر خدمات صنعتی ، مهاجرت روستاییان و میل به شهرنشینی ، تملک اراضی کشاورزی از مردم توسط مجموعه نفت و گاز و پتروشیمی .
بسیاری از مردم این شهرستان اقتصاد سنتی خود را از دست داده اند . و افزایش تورم و گرانیها به دلیل افزایش تقاضا های صنعتی و غیر صنعتی و کمبود عرضه مشکلات مردم را دو چندان کرده و باعث نارضایتی بسیاری از کسانی که از صنعت سهمی نبرده اند شده است . و در پی آن وابستگی دولتی افزایش یافته است . وابستگی مردم به دولت موضوعی است که سالیان است نه تنها در این شهرستان بلکه در کشور ما روز به روز در حال افزایش است و یک اقتصاد وابسته به دولت به وجود آمده است . سالها پیش مردم با اقتصاد سنتی که وجود داشت وابستگی کمتری به دولت داشتند ولی امروزه بسیاری از خانواده ها به طریق مختلف جیره دولتی دارند و نمی توانند روی پای خود بایستند و این نشانه یک اقتصاد با مشکلات اساسی می باشد . به نظر حقیر طرح تحول اقتصادی باید پس از پیروزی انقلاب اجرا می شد و از آن موقع یارانه ها تزریق نمی شد و سازمانهای حمایتی کمتر ایجاد می شد تا با اقتصادی آزاد و رقابتی بین المللی فرصت ها را از دست نمی دادیم برای مثال سابقه ساخت خودرو در ایران و کره مقایسه کنیم و اینک ببینیم وضعیت صنعت خودرو در این دو کشور پی می بریم که حمایت باید همراه با ایجاد رقابت ببین المللی و خبره شدن صنعت داخلی باشد و همچنین در زمینه بودجه دولتی که از نفت و گاز به سایر بخشها تزریق می شود باید همانند کشور نروژ عمل کنیم و به جای تزریق در بودجه سایر بخشها ، زمینه سرمایه گذاری در تولید غیر نفتی ایجاد کرده و از حالت اقتصاد تک قطبی خارج شویم . شهرستان جم به دلیل اینکه زمینه های شغلی به جز نفت و گاز به وجود نیامده ، افرادی که نتوانسته اند جذب فعالیتهای مستقیم یا غیر مستقیم نفت و گاز شوند بسیار به سوبسید های دولتی و حمایت ها وابسته تر هستند . صنعت نفت و گاز بعد از ورود به شهرستان جم روند شهرنشینی را در این منطقه رواج داد . از ابتدای ورود این صنعت مردم برای اشتغال به این صنعت در شهر جم متمرکز شدند و سایر کسب و کار خود را رها کردند و شهرنشيني نيز بر مشكلات اقتصادي شهرستان افزود .
اگر شهري بخواهد صنعتي شود مي بايست فضاي صنعتي ، مهارت صنعتي و فرهنگ و تفكر صنعتي در آن شهر حاكم شود و زمينه و بستر فراهم گردد . زمان ورود صنعت نفت و گاز به استان بوشهر بسیاری از زیر ساختها برای ورود صنعت آماده نبود و کوچک نگه داشتن و عدم توسعه شهر جم به روستاهای اطراف اینک پاسخگوی تقاضای ترافیکی نیست و مشکلات ترافیکی زیادی در سطح شهر جم شاهد هستیم . اوايل حتي مسير هاي ورودي و خروجي و جاده هاي بين شهري نيز مناسب نبود و روزانه تصادفات زيان باري در اين مسيرها شاهد بوديم . در زمينه مهارت نيز آموزشگاههاي فني و حرفه اي كه بتواند نيروها را براي جذب در صنعت آموزش دهد وجود نداشت . و نهايتا با هجوم اقوام مختلف از ساير نقاط كشور بستر فرهنگي اجتماعي مناسبي فراهم نشد و اثرات آن از همان اول قابل مشاهده بود و بايد از دغدغه هاي مهم مسئولين استاني و صنعتي باشد . يكي ديگر از مهمترين مسائلي كه از همان اول بايد چاره انديشي مي شد موضوع آب و مصرف بي رويه آن بود . روزانه مقدار زيادي از سفره هاي زير زميني جم جهت صنايع گاز ، فضاي سبز شهركهاي مسكوني و مصرف خانگي كاركنان مي گردد تا جايي كه اينك خطر تبديل شدن اين شهرستان به منطقه ممنوعه همه را تهديد مي كند  .
اثرات اجتماعي و فرهنگي :
توسعه صنعت نفت و گاز در شهرستان جم در سالهای اخیر و سایر فعالیتهای زیر مجموعه آن منجر به توسعه اجتماعي منطقه نشده است . البته صنعت نفت و گاز به عنوان عامل اقتصادی مهمترین نقش را در جهت تغییرات اجتماعی ایفا کرده ، اما پی آمد بیشتر این تغییرات مشکلات و معضلات اجتماعی بوده است . مدیرت اجتماعی و فرهنگی مناسبی می طلبد تا رشد صنعت نفت و گاز همراه با رشد اجتماعی و فرهنگی صورت گیرد . امروزه مجموعه های نفت و گاز در استان بوشهر با سرعت گسترش مي يابند . برنامه‌ ريزان و مديران اجتماعي مي بايست خود را به گونه اي تکميل و به هنگام نمايند تا به راحتي پاسخگوي نيازها و تغييرات باشند . در اين زمينه مراکز دانشگاهي نیز نقش عمده اي مي توانند به عهده داشته باشند و فقدان دانشگاهای معتبر در سطح منطقه یکی ار نقاط ضعف می باشد .
پیش از ورود صنعت به منطقه آسیبهای اجتماعی از جمله اعتیاد ، فحشا ، دزدی ، نا امنی و بی بند و باری بسیار کم بود . پس از ورود صنعت شاهد گسترش مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی زیادی هستیم که کارگران و کارکنان مجموعه های نفت و گاز مصرف کننده آن هستند و این مشکلات به سطح شهرستان جم نیز سرایت کرده و بسیاری از جوانان نیز روزانه جذب می شوند . مصرف مشروبات الکلی ، روابط جنسی نامشروع از جمله موضوعاتی است که باید برای آن تدبیر جدی اندیشیده شود و به وسیله برنامه ها خاص فرهنگی جلو رشد آن و سرایت بیشتر آن در منطقه گرفته شود .
یکی دیگر از اثرات منفی نفت و گاز در شهرستان جم افزایش طبقاتی و رشد روز افزون آن می باشد . در سالهای اوایل انقلاب مردم در این شهرستان اکثرا در شرایط اقتصادی و مالی مساوی قرار داشتند اما بعد از ورود اقتصاد نفت و گاز فاصله طبقاتی ایجاد شد و قشرهای کارگری سرمایه داری به وجود آمد و این مورد بسیار نگران کننده است . توسعه صنعت نفت و گاز در شهرستان جم برای تمام اقشار جامعه به یک اندازه سودآوری نداشته است . به‌عبارتی ، برخی مردم سودی نبرده اند و حتی کسب کار قبلیشان را نیز از دست داده اند و برای عده ای این فعالیتها زیان نیز داشته است ، یا به اصطلاح عده ای بازندگان رشد صنعت شده اند . در پی این اتفاقات نابرابری اجتماعی ناشی از حضور کارکنانی با درآمدهای زیاد در بین قشرهای با درآمد های کم عوارض اجتماعی و نارضایتی گسترده ای در منطقه ایجاد کرده است و نابرابری و شکاف میان طبقات ، بی‌عدالتی و عدم تساوی را دامن می‌زند و انگیزه پیشرفت اجتماعی و فرهنگی را از بین می برد . نمونه ای از اعتراضات مردمی در اوایل ساخت شهرکها در جم اتفاق افتاد و در آن مردم منطقه به علت تغيير در وضعيت زندگي و كسب و كارشان و از طرف دیگر عدم برآورده شدن انتظاراتشان ، با اقدامات اعتراض آميز خود گوشه ای از این اعتراضات را نشان دادند .
همچنین از جمله اثرات حضور صنایع نفت و گاز در شهرستان جم افزایش چشم گیر قیمت زمین و مسکن می باشد . بخصوص برای جوانانی که در سنین ازدواج قرار داشتند و دارند با سطح درآمدی کم به دلیل وجود تقاضای شدید و افزایش قیمت ها فقط افراد با درآمد بالا و شرکتی ها توانایی خرید زمین و مسکن در این شهرستان را دارند و مشکلاتی را بر سر راه رفع مسائل اقتصادی جوانان قرار داده است .
در زمینه اشتغال بومیان نیز سالهاست با وجود اعتراضات مردمی ، تذکر های نمایندگان مجلس و مسئولین محلی اقدامات مناسبی انجام نگرفته است . بومیان به ازای پرداخت انواع هزینه های اجتماعی و زیست محیطی توقع دارند در اولویت های استخدام باشند اما متاسفانه آمار بیکاری در استان و منطقه نشان از عدم رسیدگی می دهد و کسانی هم که جذب شده اند بیشتر در قسمت های خدماتی و رده پایین شاغل هستند . همچنین تعارضات بین مدیران استان و مدیران نفت و گاز از جمله مواردی است که تعاملات را با مشکل مواجه کرده است . قدرت صنعت تک قطبی ما به دلیل وابستگی کشور به آن ، باعث این تعارضات شده است و در بسیاری از موراد در سطح شهرستان جم در مسائل مختلف اختلافهایی اساسی بین مسئولین محلی و مدیران شرکت گاز وجود دارد .
نتيجه گيري و پيشنهاد  :
هر چند در این مقاله سعی شد اثرات منفی صنعت نفت و گاز و پتروشیمی را در استان بوشهر و شهرستان جم مورد بررسی قرار گیرد ، اما واقعیت های موجود این است که عمده ترین و اصلی ترین منبع قابل اعتماد و اتکا در توسعه اقتصادی و صنعتی منابع غنی نفت و گاز است . صنعت نفت از مرحله اکتشاف تا استخراج ، حمل و نقل وفروش آن ایجاد اشتغال برای نه تنها این استان بلکه برای تمام نقاط کشور بوده است . اما می بایست این مجموعه ها نقش حمایتی خود را در توسعه پایدار و مهندسی اجتماعی در کنار تولید به خوبی بشناسند و اجرا نمایند ،تا فرصتهای بوجود آمده از دست نروند .
 کمیته هایی جهت بررسی بسیاری از فرصت هایی که در زمینه های تولید غیر نفتی از دست داده ایم تشکیل شده و با بررسی موضوع راهکارهای اجرایی مناسب تدوین گردد .
برای بهداشت و مقابله با آلودگی زیست محیطی که بر اثر فرایند ها در منطقه بوجود آمده است تدبیر مناسبی اندیشیده شود تا مردم در آسایش بهتری زندگی کنند . چاره اندیشی برای این موارد پیش زمینه ای برای جذب نخبگان به منطقه و انگیزش کارکنان موجود در این صنعت می باشد زیرا اولين‌ افرادی که در معرض خطر آلودگی قرار دارند ،‌ کارکنان شاغل در عسلویه و جم می باشند.  در بسیاری موارد کمبود امکانات مانع از حضور بسیاری از نخبگان و فرار بسیاری از کارکنان شده است.
 در کنار تولید نفتی زمینه سرمایه گزاری در سایر بخشها فراهم گردد . درآمد حاصل از نفت را در مسیر سرمایه گذاری های زیر بنایی ، افزایش امنیت ، رشد صنایع دیگر ، رشد فرهنگی و اجتماعی ، آموزش و توسعه نیروی انسانی و ... صرف نمایند تا زمینه برای توسعه پایدار فراهم گردد .
علاوه بر نظرات کارشناسان ، دیدگاههای مردم نیز در فعالیتهای صنعتی منطقه و اجرای برنامه ها وارد شود تا هم رضایت عمومی و هم همسویی اجتماعی به پیشرفت هر چه بهتر صنعت کمک نماید . زیرا موفقیت هر چه بیشتر پروژه های نفت ، گاز و پتروشیمی در سطح منطقه به مشارکت بهتر مردم نیاز دارد .
با کمک های مالی به آموزش و پرورش ، ساخت دانشگاه ، بیمارستان عمومی ، مراکز فنی جهت آموزش فنی بومی ها و جذب آنان در شرکتهای موجود در سطح منطقه .
 

منبع: فوری نیوز