مقام معظم رهبری با نام گذاری امسال به عنوان « جهاد اقتصادی » ملت بزرگ ایران را به امری جهادگونه در عرصه ی اقتصادی فراخواندند ، جهادی که ریشه در قرآن و سیره ی اهل بیت علیهم السلام دارد و حضرت آیت الله خامنه ای با گوشزد کردن این نکته ، همه ی اقشار جامعه را به تلاشی مضاعف و خستگی ناپذیر دعوت کردند.

بدیهی است، دین مبین اسلام با سرلوحه قراردادن امور اقتصادی در ارکان اجتماعی و فردی مسلمین، راه را برای پیشرفت همه‌جانبه جامعه اسلامی هموار ساخته است، اینکه جهاد اقتصادی شامل چه مواردی می‌شود و چگونه می‌توان به این مهم دست یافت، به بررسی بیشتر این موضوع از منظر قرآن و روایات می‌پردازیم.

برای تحقق جهاد اقتصادی لازم است، پایه‌های اقتصاد اسلامی در جامعه نهادینه شود و مردم با آموزه‌های اصیل اقتصاد اسلامی آشنا شده و با به‌کارگیری آن در زندگی روزمره، نخستین قدم حرکت جهادگونه خویش را در جهاد اقتصادی بردارند. اسلام افراد جامعه را برای کسب روزی حلال به پرکاری و تلاشی مضاعف در امر اقتصادی توصیه می‌کند، ائمه معصومین به عنوان پرچمداران جهاد اقتصادی در این امر عبادی و خداپسندانه الگویی گویا برای مسلمانان هستند.



* به‌دست‌آوردن روزی حلال عبادت است



در روایت است، امام صادق علیه‌السلام روزی به شدت مشغول فعالیت کشاورزی بودند و سخت عرق می‌ریختند، از این بابت فردی به حضرت اشکال گرفت. ایشان فرمودند «سخت کوشی انسان، او را شامل یک رحمت ویژه از سوی پروردگار خواهد کرد که من نیز به این نگاه ویژه و به این رحمت خداوند نیازمند هستم».

رسول اکرم صلی‌الله‌ علیه و‌آله ‌و‌سلم دست کارگرى را که بر اثر کار و فعالیت ورم کرده بود، بلند کرد و فرمودند: «این دستى است که هیچگاه آتش جهنم آن را نمى سوزاند؛ این دستى است که خدا و رسولش آن را دوست مى دارد، کسى که از دسترنج خود روزى‌اش را فراهم کند، خداوند با نظر رحمت به او مى‌نگرد».

امیرالمؤمنین علیه‌السلام در خصوص اهمیت کار نزد خداوند می‌فرماید: «همانا خداوند بنده پیشه‌ور امین را دوست دارد».

اهمیت دنبال روزی حلال رفتن تا آنجایی است که حضرت محمدبن‌عبدالله صلی‌الله ‌علیه‌ و‌آله‌ وسلم می‌فرماید: «عبادت 10 جزء است که دنبال روزی حلال رفتن معادل 9 جزء آن است» و «شخصی که برای انجام رزق حلال تلاش می‏کند، مانند مجاهدی است که در راه خدا زحمت می‌کشد».



* مدیریت متعادل مالی، خواسته اسلام است



برای نهادینه شدن پایه‌های جهاد اقتصادی در جامعه لازم است که برخی از عادت‌ها ناپسند از جامعه رنگ باخته تا شرایط برای حرکت روبه سریع جهاد اقتصادی فراهم شود، قرآن کریم در این راستا اولین قدم را جلوگیری از اسراف بیان می‌کند و می‌فرماید: «وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ»؛ زیاده‏روى مکنید که او اسرافکاران را دوست ندارد. (انعام ، 141) و ضمن آنکه اسراف را در هزینه‏ها ممنوع می‏داند، مصرف تفریطی و زهد افراطی را نیز مردود می‌شمارد و مسرفین را برادران شیطان می‌نامد «إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کَانُواْ إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ». (اسراء، 27)

لذا توجه به اسراف در همه زمینه‌ها و ابعاد زندگی و کاری انسان ضروری است، چرا که سرمنشأ بسیاری از هدر رفتن منابع ملی می‌شود و اقتصاد جامعه اسلامی را متزلزل می‌نماید، به طور مثال در زندگی فردی هرگاه وسیله‌ای به نظر می‌رسد، کارایی ندارد به دور انداخته می‌شود، اما غافل از اینکه شاید برای افراد دیگری قابل مصرف باشد، یا چشم هم چشمی‌ها و علاقه زیاد به مد اعم از منسوجات و وسایل صوتی و تصویری جامعه را به سوی مصرف‌گرایی بیشتر سوق می‌دهد، در مورد نکوهش تبذیر و منع اسراف، صحف آسمانی چه شیوا بیان می‌کند «وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَلاَ تُبَذِّرْ تَبْذِیرًا»؛ و حق خویشاوند را به او بده و مستمند و در راه‏مانده را [دستگیرى کن] و ولخرجى و اسراف مکن. (اسراء، 26)

البته نباید به بهانه اسراف از درست مصرف کردن دست شست، خداوند خطاب به رسولش در خصوص دستور‌العمل اسلامی در تنظیم امور معیشت می‌فرماید: «وَلاَ تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِکَ وَلاَ تَبْسُطْهَا کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَّحْسُورًا»؛ و دستت را به گردنت زنجیر مکن و بسیار [هم] گشاده‏دستى منما تا ملامت‏شده و حسرت‏زده بر جاى مانى. (اسراء، 29)، به گونه‌ای که انسان نه آنقدر عرصه را برخورد تنگ بگیرد و نه چنان ولخرجی کند که دیگر آهی در بساط نداشته باشد، بلکه با رعایت جانب اعتدال در مسایل اقتصادی با خیالی راحت زندگی خود را اداره نماید.



* دست نااهلان از فعالیت‌های اقتصادی باید کوتاه شود



از اقدامات دیگر می‌توان به بازداشتن غیر متخصصان از تصرف در اموال و دخالت در برنامه‏های اقتصادی نام برد، «وَلاَ تُؤْتُواْ السُّفَهَاء أَمْوَالَکُمُ الَّتِی جَعَلَ اللّهُ لَکُمْ قِیَامًا وَارْزُقُوهُمْ فِیهَا وَاکْسُوهُمْ وَقُولُواْ لَهُمْ قَوْلًا مَّعْرُوفًا»؛ و اموال خود را که خداوند آن را وسیله قوام [زندگى] شما قرار داده به سفیهان مدهید و[لى] از [عواید] آن به ایشان بخورانید و آنان را پوشاک دهید و با آنان سخنى پسندیده بگویید. (نساء، 5)



* حذف کامل رشوه و ربا از جامعه، جهادی اقتصادگونه می‌طلبد



همچنین جلوگیری از پرداخت رشوه باید در صدر کارهای جهاد اقتصادی قرار گیرد و مسئولین با سازماندهی بازرسین و تلاش جدی در خنثی‌سازی و محو کامل آن در سازمان‌های حکومتی همت گمارند: «وَلاَ تَأْکُلُواْ أَمْوَالَکُم بَیْنَکُم بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُواْ بِهَا إِلَى الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُواْ فَرِیقًا مِّنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالإِثْمِ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ»؛ و اموالتان را میان خودتان به ناروا مخورید و [به عنوان رشوه قسمتى از] آن را به قضات مدهید تا بخشى از اموال مردم را به گناه بخورید در حالى که خودتان [هم خوب] مى‏دانید. (بقره، 88)



* پرداخت زکات به برکت مال در نظام اسلامی منجر می‌شود



نهادینه کردن فرهنگ زکات در جامعه توسط نهادهای دینی نظام و بیان اینکه زکات همطراز نماز است، زکات را بیش از بیش در جامعه تسری دهند، «وَأَقِیمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّکَاةَ وَارْکَعُواْ مَعَ الرَّاکِعِینَ»؛ و نماز را بر پا دارید و زکات را بدهید و با رکوع‏کنندگان رکوع کنید. (بقره،43)

امام علی علیه‏السلام درباره اهمیت زکات می‌فرماید: ای کمیل! برکت در مال کسی است که زکات دهد و بخشی از مال خویش را به مؤمنان دیگر بخشد و (با امکاناتی که دارد) به زندگی خویشاوندان برسد.



* انفاق‌کننده، نایب خداوند در زمین است



گاهی برخی از مسائل بنیادی اسلام به ورطه فراموشی سپرده می‌شود مانند انفاق، اما شاید ذکر این مورد خالی از لطف نباشد که قرآن کریم انفاق را در ردیف ایمان به خدای متعال قرار داده‌است و آن را عملی نیابی به شمار می‌آورد، یعنی کسی که انفاق می‏کند، چیزی از مال خود نمی‏دهد، بلکه به عنوان نایب از مالک اصلی (خداوند متعال) آن را می‏بخشد: «آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَأَنفِقُوا مِمَّا جَعَلَکُم مُّسْتَخْلَفِینَ فِیهِ فَالَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَأَنفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ کَبِیر»؛ به خدا و پیامبر او ایمان آورید و از آنچه شما را در [استفاده از] آن جانشین [دیگران] کرده انفاق کنید، پس کسانى از شما که ایمان آورده و انفاق کرده باشند، پاداش بزرگى خواهند داشت. (حدید، 7)

پیامبر صلی‏الله‏ علیه‏ و‏آله وسلم به روایت امام صادق علیه‏السلام فرمودند: «ما پیامبران برای جمع آوری مال انگیخته نشدیم، بلکه برای انفاق کردن آن انگیخته شدیم.

امام علی با پسندیده‌ دانستن انفاق می‌فرماید: انفاق مال دنیا، پس‏انداز کردن است که برای انفاق کننده می‏ماند و نگاه داشتن آن (و بخل ورزیدن) اندوه است و گرفتاری.



* انباشت کردن مال در صدر برنامه‌های انسان مومن قرار ندارد



در جامعه ایمانی انباشت ثروت و استفاده نکردن آن در جامعه اسلامی و به حرکت در نیاوردن آن در چرخه اسلامی امری مذموم شمرده شده است و قرآن مجید، مال را فتنه‌ای می‌داند که مایه گرفتاری و آزمون بشر است و انسان موحّد و متعهد به دین، نباید آن را قطب زندگی و فعالیّت‌های خویش قرار دهد «وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أَمْوَالُکُمْ وَأَوْلاَدُکُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ»؛ و بدانید که اموال و فرزندان شما [وسیله] آزمایش [شما] هستند و خداست که نزد او پاداشى بزرگ است. (انفال، 28)

لذا سرمایه‌داران و ثروتمندان جامعه با توجه به این موضوع، سعی کنند که طبق فرمایش رهبری معظم با استفاده صحیح از این نعمت الهی ، در پیشرفت اقتصادی جامعه سهیم باشند و متوجه باشند که همه اموال از آن خداست و زندگی دنیایی به زودی پایان خواهد پذیرفت و در درگاه خداوند باید پاسخگو باشند، «اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِینَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَتَکَاثُرٌ فِی الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ کَمَثَلِ غَیْثٍ أَعْجَبَ الْکُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ یَهِیجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ یَکُونُ حُطَامًا وَفِی الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِیدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ وَمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُور»؛ بدانید که زندگى دنیا در حقیقت بازى و سرگرمى و آرایش و فخرفروشى شما به یکدیگر و فزون‏جویى در اموال و فرزندان است، چون مثل بارانى است که کشاورزان را رستنى آن [باران] به شگفتى اندازد، سپس [آن کشت] خشک شود و آن را زرد بینى آنگاه خاشاک شود و در آخرت [دنیا پرستان را] عذابى سخت است و [مؤمنان را] از جانب خدا آمرزش و خشنودى است و زندگانى دنیا جز کالاى فریبنده نیست. (حدید، 20)

امام علی علیه‏السلام درباره مذمت انباشت کردن مال می‏فرماید: بدانید که فزونی مال، مایه تباهی دین و قساوت دل است.

پس از گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی یکی از معضلاتی که ممکن است در آینده گریبانگیر جامعه اسلامی ما باشد، خوی‌‌اشرافی‌گری و تجمل‌گرایی است، لذا امام خامنه‌ای با درک این موضوع با نامیدن امسال به نام جهاد اقتصادی، این مهم را گوشزد کردند، چرا که در اثر آن جامعه مصرف‌گرا خواهد شد و از تولیدات باز خواهد ماند، قانون اساسی اسلام در این خصوص می‌فرماید: «وَإِذَا أَرَدْنَا أَن نُّهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا فَفَسَقُواْ فِیهَا فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِیرًا»؛ و چون بخواهیم شهرى را هلاک کنیم، خوشگذرانانش را وا مى‏داریم تا در آن به انحراف [و فساد] بپردازند و در نتیجه عذاب بر آن [شهر] لازم شود، پس آن را [یکسره] زیر و زبر کنیم. (اسراء، 16)

بنابراین تحقق جهاد اقتصادی در همه امور نیازمند همکاری همه جانبه اقشار مختلف جامه اعم از پیر و جوان، مرد و زن در همه سطوح فعالیت اجتماعی مانند دانشگاهی، حوزوی، دولتی، خصوصی و حتی بازاری است، به طوری که جوان با بکارگیری از نیرو و استعداد جوانی خویش در امر تهذیب و تعلیم کوشا باشد، دانشگاهی با تولید علم و دانش و حرکتی جهادگونه به ارتقای علمی ایران اسلامی در جهان کمک نماید، حوزویان با بیان مبانی اقتصاد اسلامی و فروعات آن چراغ هدایت جامعه باشند، بازاری با دادن اطلاعات درست به خریدار و فروشنده، جلوگیری از احتکار و انحصار، تشویق رقابت و بطور کلی شفاف سازی در بازار به بالابردن کارآیی اقتصاد کشور کمک کنند تا ایران بتواند در پس تحریم‌های بین‌المللی که از اول انقلاب تا کنون ادامه دارد به بالاترین حد شکوفایی و پیشرفت برسد و به الگویی بی‌نظیر برای دیگر کشورهای مسلمان تبدیل شود.