جهاد اقتصادي در حقيقت بخشي از جهاد با دشمن است و ريشه در قرآن و سنت دارد و در آيات و روايات به اين تعبير به كرات اشاره شده است. قرآن ‘جهاد اقتصادي’ را جمال جامعه اسلامي مي‌نامد همان طور كه ‘جهاد نظامي’ جلال جامعه اسلامي است و در مقابل بيگانگان حالت تدافعي دارد.
جهاد اقتصادي عامل استقلال و عزت جامعه است و زيبايي‌هاي يك جامعه اسلامي را در برابر بيگانگان به نمايش مي‌گذارد.الگوهاي اقتصادي از آن جا كه به شدت تابع شرايط زماني و مكاني هستند، قابل تجويز و ارايه به طور كلي از سوي مكتب اسلام نبوده است اما قوانين ثابت و هميشگي حاكم بر آنها، در منابع اسلامي بيان شده ‌است.
*نظر قرآن راجع به ثروت
قرآن مال و ثروت را تحقير نكرده، اما با اين مساله كه انسان پول را به خاطر خود پول و براي ذخيره كردن بخواهد مخالف است از جمله در آيه 34 سوره توبه مي‌فرمايد: ‘اي كساني كه ايمان آورده‏ايد! بسياري از دانشمندان (اهل كتاب) و راهبان، اموال مردم را بباطل مي‏خورند، و (آنان را) از راه خدا بازمي‏دارند! و كساني كه طلا و نقره را گنجينه (و ذخيره و پنهان) مي‏سازند، و در راه خدا انفاق نمي‏كنند، به مجازات دردناكي بشارت ده!’
آياتي وجود دارند كه نقش پول را در فاسد كردن شخصيت انساني بيان مي‌كنند چنانكه در آيه ششم سوره علق آمده است: چنين نيست (كه شما مي‏پنداريد) به يقين انسان طغيان مي‏كند.
همچنين در آيات 10 تا 15 سوره قلم مي‌فرمايد: ‘و از كسي كه بسيار سوگند ياد مي‏كند و پست است اطاعت مكن، كسي كه بسيار عيب جوست و به سخن چيني آمد و شد مي‏كند، و بسيار مانع كار خير، و متجاوز و گناهكار است، علاوه بر اينها كينه توز و پرخور و خشن و بدنام است! مبادا بخاطر اينكه صاحب مال و فرزندان فراوان است (از او پيروي كني)! هنگامي كه آيات ما بر او خوانده مي‏شود مي‏گويد: اينها افسانه‏هاي خرافي پيشينيان است!’
قرآن كريم همچنين در آيه 14 سوره آل عمران مي‌فرمايد: ‘محبت امور مادي، از زنان و فرزندان و اموال هنگفت از طلا و نقره و اسب‌هاي ممتاز و چهارپايان و زراعت، در نظر مردم جلوه داده شده است (تا در پرتو آن، آزمايش و تربيت شوند ولي) اينها (در صورتي كه هدف نهايي آدمي را تشكيل دهند،) سرمايه زندگي پست (مادي) است و سرانجام نيك (و زندگي والا و جاويدان)، نزد خداست.
اما قرآن كريم خود ثروت را در كمال صراحت به عنوان ‘خير’ ناميده است به گونه اي كه در آيه 180 سوره بقره مي‌فرمايد: ‘بر شما نوشته شده هنگامي كه يكي از شما را مرگ فرا رسد، اگر چيز خوبي ( مالي) از خود به جاي گذارده، براي پدر و مادر و نزديكان، به طور شايسته وصيت كند! اين حقي است بر پرهيزكاران!’
اين كتاب آسماني همچنين دفاع از مال را در حكم جهاد و كشته شدن در اين راه و شهيد تلقي كرده است و مي‌فرمايد: ‘الَمْقَتُولْ دُونَ اَهْلِهِ وَ مالِهِ …… و براي مال بر انسان حقوقي تامل شده است.’آشنا شدن با فهم كلام الهي از اهميت والايي برخوردار است و اين امر،‌ جز با درك درست كيفيت مطلوب زندگي انساني از ديدگاه قرآن و سنت ميسر نخواهد بود و از آنجا كه در اقتصاد نيز از چهار موضوع عمده يعني توليد،‌ توزيع، مصرف و رشد بحث مي‌شود،لذا آيات قرآني مربوط به علم اقتصاد نيز بر چنين مبنايي طبقه‌بندي شده است.
* توليد
آياتي چند از قرآن كريم گوياي آن است كه خداوند در زمين، آنچه را انسان نياز داشته، براي وي فراهم كرده است و در آيه 34 سوره ابراهيم مي‌فرمايد: ‘و هر چه از او خواسته‌ايد به شما ارزاني داشته است.’
بنابراين از ديدگاه قرآن كريم، در زمين آنچه مورد نياز انسان براي ادامه زندگي لازم است، مهياست اما اين امر به معناي آن نيست كه تمامي نيازمندي‌هاي انساني بالفعل و بدون كار و تلاش در اختيار اوست،بلكه بدين معناست كه انسان بايد با به كارگيري روحيه عمران و آباداني و در ساير خلاقيت، ابتكار و تلاش رزق و روزي خويش را از منابع طبيعت به دست آورد و آنها را براي استفاده تغييرات ضروري دهد.
اگر در مواردي مشاهده مي‌شود كه قرآن كريم صرف ايمان و تقوا را مايه نزول بركات الهي و رونق اقتصادي دانسته است از جمله در آيه 96 سوره اعراف كه مي‌فرمايد: ‘و اگر اهل شهرها و آباديها،ايمان مي‏آوردند و تقوا پيشه مي‏كردند، بركات آسمان و زمين را بر آنها مي‏گشوديم ولي (آنها حق را) تكذيب كردند ما هم آنان را به كيفر اعمالشان مجازات كرديم.’ مراد اين آيه شريفه اين نيست كه فقط ايمان و تقوا، ‌يعني پرهيز از گناه و اسراف موجب نزول بركات مي‌شود، بلكه جنبه اثباتي آن دو نيز كه سعي و تلاش براي بهره‌وري مطلوب از منابع طبيعت باشد، منظور خواهد بود.
*توزيع
در آيه زير كه يكي از آيات مورد بحث و تحقيق در فقه معاملاتي است روابط انساني را بر اساس مبادلات تجاري بيان مي‌كند. خداوند در آيه 29 سوره نسا مي‌فرمايد: ‘اي كساني كه ايمان آورده‌ايد اموال يكديگر را به ناحق نخوريد مگر آنكه تجارتي باشد كه هر دو طرف به آن رضايت داده باشيد.’همچنين در آيه‌اي از قرآن در مورد اينكه نبايد در امور زندگي و در مسايل مصرفي افراط و تفريط كرد، آمده است: ‘آنان كه چون هزينه مي‌كنند اسراف نمي‌كنند و خست نمي‌ورزند، بلكه ميان اين دو راه اعتدال را مي‌گيرند.’
* مصرف
خوردن مال يتيم و مصرف كردن دارايي او به هر شكلي حرام است. مگر در مواردي كه حالت سوددهي داشته باشد و به اصطلاح اموال او افزايش يابد در اين رابطه در قرآن كريم آمده است: ‘مال يتيمان را به يتيمان بدهيد و حرام را با باطل مبادله مكنيد و اموال آنها را همراه با اموال خويش مخوريد كه اين گناه بزرگي است.’اما قرآن كريم در خصوص عوامل انحراف از عدالت نيز به مواردي اشاره كرده و در آيه 135 سوره نسا مي‌فرمايد: ‘اي كساني كه ايمان آورده‌ايد كاملا به عدالت قيام كنيد و گواهي‌هاي شما فقط براي خدا باشد گرچه به زيان خود شما يا والدين و بستگان تمام شود و مساله فقير بودن يا غني بودن در گواهي دادن شما اثر نكند، زيرا خدا سزاوارتر است به اينكه از آنها حمايت كند.’
مساله ديگري كه قرآن به آن اشاره دارد ناراحتي‌هايي است كه انسان از فردي و يا گروهي مي‌بيند به گونه اي كه در آيه هشتم سوره مائده آمده است: ‘اي كساني كه ايمان آورده‌ايد برنامه شما قيام خالصانه و شهادت عادلانه باشد، دشمني قوي سبب انحراف شما از مرز عدالت نشود و خرده حساب‌هاي سابق را تصفيه نكنيد و مكررا فرمان مي‌دهد كه به عدالت رفتار كنيد كه به تقوي نزديكتر است.’