معنای لغوی ربا :
واژه "ربا" درزبان فارسی ، به معنای بیشی ،افزون شدن ، نشوونماکردن ، سودیاربحی که داین ازمدیون می ستاند ونسیه خریدن وفزون گرفتن آمده است. درعربی نیزبه معنای زیاد شدن ورشد کردن است .
کیفیت تشریع حرمت ربا :
 باتوجه به آیات سوره بقره (278 و 279 )
"یا ایُّهَا الَذینَ آمَنواْ اتَّقوا اللهَ وَ ذََروا مَا بَقِیَ مِنَ الرِّبَا إن کُنتُم مُؤمِنینَ ، فَإن لَّم تَفعَلُوا فَأذَ نُوا بِحَربٍ مِّنَ اللهِ وَرَسولِهِ وَإنْ تُبتُمْ فَلَکُم رُووسُ أموالِکُمْ لا تَظلِمونَ وَلا تُظلَمونَ "
 "ای کسانی که ایمان آوردید تقوای خدارا پیشه کنید وآنچه راازربا باقی مانده است ،رها کنید . اگرچنین نمی کنید ،بدانیدبه جنگ باخدا وفرستاده وی برخاسته اید. اگرتوبه کنید (اصل )سرمایه های شماازآن شماست ، نه ستم می کنید ونه برشما ستم واردمی شود . "
 قرآن نوع خاصی از زیادشدن مال رانفی می کند . نه تنها فزون شدن مال دراثرتجارت نهی نشده ،بلکه مورد تشویق شارع مقدس نیزقرارگرفته است . عرب ها پیش ازاسلام تفاوتی بین «ربا»- که نوع خاصی ازمعاملات رایج دربین آنان بود – وخریدوفروش قائل نبودند وآنهاراهمانندهم می دانستند . درزمان حاضرنیز بسیاری برهمین عقیده اند ، اما شریعت اسلام بین « بیع » و« ربا » تفاوت گذاشته است :
" وآن به این دلیل بودکه می گفتند : به راستی که بیع همچون رباست ، درحالی که خداوندبیع راحلال دانسته وربا راحرام کرده است ."
فخررازی می گوید : این آیه خطاب به اهل مکه است. آنان پیش ازاسلام ،رباخواری می کردند وچون بعدازفتح مکه - درسال هشتم هجرت – مسلمان شدند ، خداوندبافرستادن این آیه فرمان دادکه تنهااصل سرمایه هایشان را بستانند وبقیه طلب رانگیرند.
طبری می گوید : نقل است که این آیه درباره قومی که تازه مسلمان شده بودند ، نازل شد . آنان مالی را به رباداده بودندومقداری ازآن را گرفته بودند ومقداری باقی مانده بود . خداوندبا
فرستادن این آیات، بخشی را که گرفته بودند ، عفوکرد وگرفتن بقیه راتحریم نمود.
تفسیر
چندنکته درارتباط بااین آیه قابل توجه است :
ازظاهرآیه استنباط می گردد که بعضی از مسلمانان هنگام نزول این آیات هنوز ربا می گرفتند وطلب هایی ازربا داشتند. خداوندباسفارش به تقوا وترک معصیت، آنان رافرمان داد که بقیه طلب ربا رانگیرند.
دراین آیه ، خداوند افراد باایمان را مخاطب قرارمی دهد که اگرایمان دارند ،  باقی مانده مطالبات ربوی خودرا نستانند . نکته جالب این است که آیه باایمان به خداشروع می گردد وباایمان به خداختم می شود واین حقیقت رابه وضوح بیان می کند که رباخواری باروح ایمان سازگارنیست.این نکته تاییدی است برقول کسانی که می گفتند : رباخواری واصراربرآن کشف ازکفرباطنی شخص می کند ، اگرچه به زبان ودرظاهر ،اظهارکفر نکند.
طبری ازقتاده نقل می کند :«وقتی این آیه نازل شد ،افرادفقط حق داشتند اصل سرمایه هایشان رابگیرند وسودی دیگربرای آنان نبود وحق نداشتندچیززیادتری رامطالبه کنند .» طبق این آیه نشانه توبه ازرباخواری بسنده کردن به اصل سرمایه ونگرفتن هرنوع زیادی است.
آیه همچنین به صراحت دلالت می کند که گرفتن هرنوع زیادی – اگرچه نوع بهره اندک باشد – رباوظلم استواین دلیل دیگری است بربطلان قول کسانی که ادعا می کننداسلام تنها بهره های فاحش راتحریم نموده است!
شهیدمطهری می گوید : «ازجمله (لاتظلمون) فهمیده می شودکه رباظلم است ، یعنی تحریم ربابراساس لزوم احسان نیست که ملاک درقرض های مصرفی است ، بلکه براساس وجوب عدل وتحریم ظلم است ، یعنی ربا اکل مال غیراست.»
ولاتُظلِمونَ : معنای این جمله چنین است : حال که خداوند حکم کرداصل سرمایه هایتان رابدون هرگونه نقصانی ازبدهکاربستانید ، دیگرموردستم واقع نمی شوید ، همانطورکه بانگرفتن زیادی ، برکسی ستم نمی کنید.
قرطبی می گوید : بنابراین آیه طلبکارحق مطالبه وگرفتن مال رادارد ، اگرچه برهکاررضایت نداشته باشد . نیزآیه دلالت داردبراینکه اگربدهکارباوجود توانایی ازپرداخت بدهی امتناع ورزد ، ظالم خواهدبود ، زیراخداوند به صاحب مال اختیارداده است مالش رامطالبه کند ، پس بربدهکارهم لازم است قرض خودرا ادا نماید .رسول خدا (ص) فرمود :« مطل الغنی ظلم » به تاخیرانداختن ادای بدهی ازسوی فردبی نیازظلم است.
راه مبارزه با رباخوار:
مفسران می گویند : اگررباخوران گروه متشکلی بودندکه اصراربراین معصیت داشتند ، حاکم اسلامی وظیفه داردمسلمانان راعلیه آنان تجهیزکندوباآنان بجنگدوای پیکاررا تاموقعی که توبه نکرده اند وبه حکم خدابازنگشته اند ،ادامه دهد .
اگررباخواریک نفربوددرنحوه مقابله وکیفردادن وی اختلاف است. برخی می گویند :  حاکم اسلامی بایداورا تعزیرکند واگرتوبه نکردحبس کند وآنقدرنگه داردکه ازرباخواری تویه کند .
بسیاری ازمفسران می گویند: حاکم اسلامی بایداوراتوبه دهد ،اگرتوبه نکردکشته می شود.
شیخ طوسی می گوید : درمذهب شیعه رباخوارتاسه مرتبه تادیب می شود ، اگرتوبه نکردمرحله چهارم کشته می شود.
حضرت امام صادق (ع) فرمود: رباخواربعدازشهادت دادن شاهد تادیب می شودواگردوباره برگردد به رباخواری ،بازتادیب می شود .اگربرای مرتبه بعد رباخواری کرد ، کشته می شود.
کیفرمشخصی درشرع برای تادیب تعیین نشده است .جریمه ، شلاق ، تبعید وزندان از روش های تعزیری است که حاکم شرعی می تواند هرکدام رامناسب دیده برای تادیب به کارگیرد.