شب قدر شبی است پنهان/شب استمداد از خداوند در بخشش گناهان ا

شبِ‏قدر، شبِ ارتباط است، شبی است که انسان در عروج معنوی خود، با عالم ناسوتِ وجود، به‏قدری فاصله می‌گیرد که می‌تواند به زلالِ وحیِ خداوندی دست‏یافته، و به اندازه ظرفیت وجودی خود، از آن بهره مند شوند.

 مقدمه:

اِنّااَنْزَلنْاهُ‏فی‏لَیْلَةِالقَدْر وَمَااَدْریکَ‏مَالَیْلَةُ‌‏القَدْر لَیْلَةُ‏‌القَدْرِخَیْرٌمِن‏اَلْفِ‏شَهْر تَنَزَّلُ‏‌المَلائِکَةُ‏وَ‏الرّوح‌فیها‌بِاِذْنِ‏رَبِّهِم‏مِنْ‌کُلِّ‌‏اَمر سَلامٌ هِیَ‏حَتّی‌‏مَطلَعِ‌‏الفَجر»[1]

 

«قدر از همه شبها مهمتر است. ما وحی خود را در شب قدر نازل کردیم. تو چه میدانی که شب قدر چه شبی است، در شب قدر ملائکه و روح بر انسان نازل می‌شوند و از کلّ عالم امر خبرمی‌دهند، سلام بر قدر تا وقتی که فجر طلوع کند.»

بدین معنی که شب‌قدر، درخارج از وجود انسان اتفاق نمی‏افتد و هرچه هست در درون صورت می‏گیرد و نتیجه و فرآیندِ یک سلسله اعمال و عباداتی است که سالک به انجام آنها مشغول بوده و به کمک آن اعمال و عبادات، به مرتبتی می‌رسد که افق‌های باطنی برایش گشوده می شود.

پس کلام این است که هرگاه، سالک مقدماتی را ادا کند که طی آن، درونش پالایش شده و لطافت درک محضر یار نصیب‌اش گردد، ابعاد ناسوتی وجود او نیز درهم شکسته شده و بُعد سومش که همان روح اوست گشوده می شود و در آن هنگام، درکی کیفی از آگاهی‌های الهی بر وجودش جاری خواهد شد.

 شب قدر و نزول کلام خدا

 

وقتی نزدیک شب‏قدر می‏شویم، پیشاپیش باید نسبت به بسیاری از مسائل توجه بیشتری بورزیم. حتی به لقمه‏ای که می‏خوریم باید توجه کنیم تا اگر قرار است حقیقتی بر ما نازل شود، حجابی وجود نداشته باشد.

همیشه این مقدمات است که نتیجه را می‏سازد، نتیجه بدون حضور مقدمات حاصل نمی‏شود. اگر در مقدمات، دقت لازم را به‏کارنگیریم، انتظار نتایج خوبی هم نباید داشته باشیم. بنابراین وقتی انسان در آستانه قدر قرار می‏گیرد، باید از بعضی اعمال اجتناب کرده باشد.

پیغمبر، سال ها قبل از اسلام آوردن نیز، تمرین داشتند. ایشان در آن دهه آداب مخصوصی را در نظرمی‏گرفتند که ما از آن آداب غافلیم و فقط تقویم را ورق می‏زنیم و منتظر23رمضان هستیم!

قرآن کلام وحی است و انسان در شب‏قدر حتماً باید با وحی در ارتباط باشد و روح معانی وحی در وجود او جریان یابد.

چنانکه اشاره شد در شب‏قدر قرآن، مفهوماً بر وجود محمد (ص) وارد گردید، به همین جهت مسلمانان هم در این شب، قرآن برسر می‏گیرند تا از مجرای آن، مفهوم قرآن برآنها هم نازل شود! درحقیقت امروزه، ما با پوسته شب‏قدر سر و کار داریم، قرآن در دست می‏گیریم بدون اینکه بدانیم که با مجموعه آیات خداوند سر و کار داریم.

لازم نیست کل قرآن بر کسی نازل شود، چرا که هر گاه یک آیه از مفاهیم وحی در وجود هر کسی بنشیند، او را دگرگون می کند.

لازمه های نزدیک شدن به شب قدر:

 

● مراقبت از لقمه
مخصوصاً در این سه شب باید از حیث طیب و طاهر بودن (پاکی ظاهر و باطن) به آن دقت شود.
● تهجد و پاسداشت شب
باید بیدار نشستن در شب را تمرین کرد. شب خصوصیاتی دارد که باید برای ارتباط با آن همت گماشت.
● گفتگو با هستی
گاه گاهی با هستی گفتگو کنیم. هستی در حال گویش با ما است، اگر زبان شب را نمی‏فهمیم به این دلیل است که تمرین نداشته‏ایم، اگر تمرین کنیم می‏توانیم بر خواب خود غلبه کرده و آنرا درک نماییم. شب، رازآلود است و خودِ شب بودنِ آن دارای اهمیت است.
● طمأنینه با اطرافیان
یکی از سخت‏ترین کارها همین است که غبارهائی که نسبت به دیگران بر دل نشسته به کناری بزنیم، این غبارها با باطن گره خورده است. حال ما با یک وجود منقبض و بسته می‏خواهیم با خدا معاشقه کنیم و انتظار دریافت نیز داریم. پس زدودن غبار دل، از اهم ملزوماتِ نزدیکی به قدر است.

شب قدر و شرگت در اجتماعات
 در حقیقت آن شب‏قدری که خداوند می‏خواهد رگه‏ای از سلطنتش را بر آدم خاکی عرضه کند در هیاهو اتفاق نمی‏افتد. گفتۀ صریح قرآن است که:
« وَاذْکُر رَّبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعاً »[4]
« و خدا را در دل بخوانید نه با صدای بلند »
چون نیایش با صدای بلند، پِر از انرژی است. هرکس به آنچه که دست یافته، از خلوت بوده است و فروتنی.

 

تقارن شبهای قدر با شهادت علی علیه‏السّلام
 

این سه‏شب علاوه بر اینکه در تشیع به‏عنوان شب های قدر مورد توجه خاصی قراردارند، از جهت دیگری نیز دارای اهمیت می‏باشند و آن‏هم تقارن این شب‏ها با واقعۀ شهادت علی علیه‏السّلام است.

اتفـاقی که در ایـن شب‏ها افتـاد، ارزش‏های تـاریـخ ‏شیعـه را رقـم ‏زده و مسئولیت هایی را نیز بر دوش شیعیان قرار داده است. ما نباید این اوقات را صرفاً شب های ضربت و شهادت بدانیم، بلکه شاید بهتر باشد که آنها را شب حمله به عدالت و قربانی کردن آن بدانیم! یک جریان عدالت‏کش که ابن‏ملجم نمایندۀ تاریخی همیشه زندۀ آن است، جریانی که نه با ابن‏ملجم شروع شده است و نه با او به اتمام می‏رسد. هرچه تاریخ پربارتر می‏شود، شاخص‏هائی مثل ابن‏ملجم نمایان‏تر می‏گردند. انسانی که متکی به عقاید و دریافت های مذهبی خود بود و امکاناتی نیز فراهم داشت و با آن امکانات، مظهر عدالت را به شهادت رساند.
 

شب قدر در بین ادیان

حقیقت این است که شب‏قدر در ادیان دیگر نیامده و گزارشی هم نشده‏است که پیامبران دیگر ادیان به چنین شبی معتقد باشند. البته وقتی صحبت از اسلام می‏کنیم منظور، قرآن و سنت است، یعنی آنچه در کتاب یا در سیرۀ عملی پیغمبر آمده است که به آن « سیرۀ نبوی » گفته می‏شود و شب‏قدر در این فضا در نظر گرفته می‌شود. گفتیم که شب‏قدر مخصوص اسلام است، البته روایت بسیار ضعیف و منحصر به فردی هم دلالت می‏کند که پیغمبر فرموده‏است: برادر من، آدم هم شب‏قدر داشته است. در اسلام بین شیعیان و اهل سنت، تفاوت‏هایی در قبول داشت شب‏قدر وجود دارد و این تفاوت‏ها در این‏مورد است که: آیا شب‏قدر مخصوص پیامبر بوده یا شامل امت او نیز می‏شود؟ و مورد بعدی اینکه: آیا شب‏قدر مخصوص دهۀ سوم رمضان است یا خیر؟

عامه اهل سنت براین اعتقاد هستند که شب‏قدر در همه طول سال پنهان می‏باشد و اختصاص به دهه سوم رمضان ندارد، اما شیعیان معتقدند که در دهه سوم ماه رمضان است و خارج از آن نیست.

اما سوال این است که درکدام شب از این دهه قرار می‏گیرد؟ پاسخ آن برمی‏گردد به گفتگوهایی که با پیامبر صورت گرفته است.

صراحتاً چندین بار از ایشان درباره اینکه شب‏قدر به طور مشخص چه شبی است سؤال شده، که ایشان به اشاراتی نظری و عملی آن‏را معطوف به شب 23 رمضان کرده‏اند.

به‏عنـوان مثـال، توجـه ایشـان در دهه پایانی رمضـان بیشتـر می‏شـد. به همسرانشان نزدیک نمی‏شدند و از این قبیل امور که این موارد دلالت برآن دارد که احتمال وقوع شب‏قدر در دهه سوم، نزد ایشان بیشتر بوده است.

ولی عامه اهل سنت معتقدند که شب‏قدر، مخصوص محمد(ص) است و ما خود، قادر نیستیم پیام های خداوند را به طور مستقیم دریافت کنیم. بنابراین، فضای کلی این بحث، میان مسلمانان است.

اما اعتقاد عارفان، چه در شیعه و چه در سنت، براین است که شب‏قدر شبی است پنهان در بین دیگر شب ها و برخورداری از آن بر همگان مجاز شمرده شده است و اختصاص به وجود پیغمبر و یا دوره خاصی ندارد.

بنابراین در این بیان که « شب‏قدر شبی است پنهان » عمدی، لحاظ گردیده نه اینکه سهواً این بیان صورت گرفته باشد! به دلیل اینکه مردم فقط در یک شب، پرهیزکار نباشند. مانند کشور ما که مردم به صورت اعتباری، آداب مخصوصی را در این سه شب انجام می‏دهند و به گمان آنکه حاضر شدن در این شب ها، به معنای بهره‏مندی از آن نیز می‏باشد، اغلب به پوسته‏ای از شب‏قدر می‌پردازند، مثل رعایت آداب ظاهری، تجمع، خواندن اذکار قدسیه به صورت سرود و برسرگذاشتن قرآن، به استعاره از اینکه در یکی از این شبها، مفهوم قرآن بر پیغمبر نازل شده است.

 البته این امر، محل مناقشات فراوانی است، چنانکه گفته شد برخی از مفسران معتقدند که مجموعه قرآن تماماً در یک شب بر محمد نازل شده است و برخی نیز اعتقاد به نزول تدریجی آن دارند.