یک وقت ما از اول شب تا آخر شب را حساب می کنیم می گوییم از اول غروب تا اول طلوع صبح. بعد بگوییم کم یا زیاد؟ 

اگر از نصف کمتر باشد کم است، اگر نصف باشد برابر است و اگر بیشتر باشد، دیگر قلیل هم نمی شود گفت، باید گفت کثیر. و یک وقت نسبت به زمان خوابیدن در نظر می گیریم، به حسب آنچه که معمولا مردم می خوابند. چون معمولا مردم مثلا هفت ساعت در شب می خوابند اگر کسی پنج ساعت بخوابد می گویند شب کم خوابید، یعنی نسبت به آنچه که دیگران می خوابند او کم خوابید.

مقدار شب خیزی:
آیه بعد موضوع را توضیح می دهد که ''قم اللیل الا قلیلا'' یعنی چه؟ می فرماید: نصفه یعنی منظور از این دستور که «شب را بپاخیز مگر کمی از شب را» این است که نیمی از شب را بپاخیز. ''او انقص منه قلیلا'' یعنی این مقدار یک حد مشخص و معینی که به اصطلاح معروف مو لای درزش نرود نیست، مقصود آن حدود است: ''نصفه او انقص منه قلیلا'' نصف آن یا چیزی از نصف کمتر. او زد ''علیه''؛ یا چیزی از نصف بیشتر. پس کأنه این جور می شود که در حدود نیمی از شب را بپاخیز و نخواب. ''قم اللیل الا قلیلا ''که توضیحش آیه بعد است: نصفه او انقص منه قلیلا او زد علیه نیمی از آن یا از نیم چیزی کمتر یا چیزی بیشتر.

شب زنده داری و تهجد رسول اکرم

 روایاتی است که راجع به شخص پیامبر اکرم است که خود ایشان چگونه عمل تهجد را به جا می آوردند. درباره ایشان نوشته اند که این طور نبود که مقداری که باید بخوابند یکسره بخوابند و مقداری که باید بیدار باشند یکسره بیدار باشند. سر شب می خوابیدند، مقداری که از شب می گذشت حرکت می کردند، وضو می ساختند، مسواک می کردند، فقط چهار رکعت از رکعات نماز شب را می خواندند، بعد دومرتبه یک مقدار کمی استراحت می کردند، بعد باز برمی خاستند چهار رکعت دیگر را می خواندند. باز هم کمی استراحت می کردند. دومرتبه برمی خاستند آن دو رکعت شفع و یک رکعت وتر را می خواندند. 

از خواب حرکت کردن و بلند شدن است که بر انسان سخت می گیرد و کار دشواری است. انسان ابتدا که حرکت می کند، خوابش می آید و ناراحت است. همین قدر که صورتش را می شوید و وضویی می گیرد، خواب از سرش می رود. ولی انسان اگر بخواهد نفس خودش را صد درصد رام و مطیع خودش کند، بالخصوص برخلاف تمایلات نفس خودش عمل می کند؛ مثلا مقداری که خوابید بلند شود، وضو بگیرد، مسواک کند، خودش را برای نماز آماده کند، دومرتبه بخوابد. 
باز وقتی می خواهد بلند شود برایش اندکی سخت است، باز هم بلند می شود. پیغمبر شبی سه بار این ریاضت را به خود می داد و از پیغمبر اکرم هرگز ترک نمی شد بلکه مطابق بعضی روایات آنچه برای دیگران سنت است برایشان واجب بود.