سوال – عوامل موثر در پیدایش مقاومت میکروب ها در برابرداروها چیست ؟
پاسخ - مهمترین عامل موثر در پیدایش مقاومت دارویی یعنی مقاومت میکروب ها در برابر داروها استفاده ی بی رویه از داروها است . در عین حال که عوامل بیماری زا یعنی باکتری ها ، ویروس ها ، قارچ ها و انگل ها به تدریج در طی ده ها سال راه حلی پیدا می کنند که در مقابل اسلحه ی موجود خود را مقاوم کنند . این یک مسئله ی طبیعی است . به صورتی که بعد از هر داروی موثر که پیدا می شود بعد از گذشت ده یا بیست سال باید محققین به فکر باشند که یک داروی جانشین برای آن پیدا کنند . چون مسئله ی مقاومت در نهایت اتفاق می افتد . ولی بعد از بیست سال نه یک سال یا دو سال . به علت اشتباهاتی که انسان ها کرده اند این مقاومت دارویی تسریع شده است . این کار انسان ها را متأثر و میکروب ها را خوشحال کرده است . این اشتباه چیست ؟ اشتباه از چند طرف صورت می گیرد و چند گروه هستند که در این اشتباه شریک هستند . اول خانواده ها هستند . مادران ، نمی خواهیم بگوییم که مقصر هستند ولی در اشتباه شریک هستند . برای اینکه مادر فرزند خود را دوست دارد و از خصوصیات دوران کودکی این است که در فصل سرما بچه مرتباً سرما می خورد. تب می کند ، سرفه می کند ، گلودرد و آب ریزش از بینی دارد . همه می دانند که یک چنین حالتی در فصل پاییز و زمستان سرما خوردگی است که بیش از ده نوع ویروس دارد . بعضاً ممکن است به علت آنفولانزا باشد که آن هم ویروسی است . و هیچکدام از این عفونت های حاد دستگاه تنفسی فوقانی که سرماخوردگی و آنفولانزا معروف شده اند نیازی به آنتی بیوتیک ندارند . آنتی بیوتیک در این قبیل بیماران که اغلب تب هم دارند ، سرفه می کنند و ممکن است ناراحتی های دیگری هم داشته باشند ، نه تنها مفید و موثر نیست بلکه مضرهم است . به دلیل اینکه باعث مقاومت دارویی می شود و این یکی از مهمترین عامل پیدایش مقاومت میکروب ها در برابر آنتی بیوتیک ها است . استفاده ی خودسرانه و بی رویه از داروهای آنتی بیوتیک که ممکن است از مادران شروع شود . وقتی که ما می گوییم استفاده ی نامناسب یا غیر منطقی از آنتی بیوتیک ها منظور ما این است که آنتی بیوتیک برای این است که ازآن استفاده شود منتها مانند شمشیر دو دم است . اگر درست و بجا استفاده شود و طبق اصول بکاربرده شود باعث نجات جان بیمار می شود . در عین حالی که اشاره کردم در سرماخوردگی وآنفولانزا آنتی بیوتیک نباید استفاده شود چون لازم نیست . ولی در برخی از بیماری ها استفاده ی به موقع و سریع از آنتی بیوتیک جان بیمار را نجات می دهد . مثلاً در مورد مننژیت اگر در همان چند ساعت اول به بیمار آنتی بیوتیک داده نشود ممکن است مریض از بین برود . یا در مورد ذات الریه ای که براثر باکتری ها ایجاد می شود آنتی بیوتیک نقش حیاتی دارد . در حصبه و خیلی از بیماری های دیگر نیز به همین صورت است . این صحبت در خصوص استفاده ی نابجا و غیر منطقی است . استفاده ی نابجا باید توضیح داده شود و آن هم این است که وقتی مسئله ی استفاده از آنتی بیوتیک مطرح می شود باید تشخیص بیماری درست داده شود . بنابراین اینکه من گفتم سرما خوردگی و آنفولانزا به آنتی بیوتیک نیاز ندارد به این علت است که این بیماری ها ظرف دو یا سه روز خود بخود خوب می شوند . و کافی است که فقط مادر سه روز صبر کند و با یک تب مختصر و علائم سرماخوردگی فوری به پزشک مراجعه نکند . اگر بعد از سه یا چهار روز حال او بد تر شد یا علائم جدید پیدا شد مراجعه کند . ولی به هرحال استفاده از آنتی بیوتیک ها در برخی موارد ضرورت دارد . استفاده ی غیر منطقی یکی این است که بیماری تشخیص داده نشده باشد . اگر بیمار را پزشک ندیده باشد و افراد خوددرمانی کنند به این معنا است که آنتی بیوتیک از داروخانه گرفته اند و به مریضی می دهند که بیماری او را نمی دانند . بنابراین اولین اشتباه این است . و آن استفاده از داروی نابجا است . ممکن است که عوامل بیماری زایی که در مقابل آن این آنتی بیوتیک تجویز میشود که در اینصورت مادر بصورت سرخود می دهد و از داروخانه می گیرد. تکرار این کارها باعث می شود که میکروب ها در مقابل آنتی بیوتیک مقاوم شوند چون مناسب نیست . آن آنتی بیوتیک نمی تواند این میکروب را از بین ببرد چون برای آن ساخته نشده است . پس یکی اینکه دارو و آنتی بیوتیکی که داده می شود برای آن بیماری که در اثر فلان میکروب ایجاد شده است موثر نیست . پس نوع آنتی بیوتیک هم خیلی موثر است . هر میکروبی به یک نوع از آنتی بیوتیک حساس است . نوع دیگری از آنتی بیوتیک که برای میکروب دیگری خوب است برای این میکروب موثر نیست . چون موثر نیست میکروب علی رغم دادن آنتی بیوتیک مقاومت می کند . بیماری طولانی می شود و بعد یواش یواش میکروب ها مقاوم می شوند . مشکل این مقاومت این است که وقتی یک میکروب نسبت به آنتی بیوتیک مقاوم شد تکثیر پیدا می کند . تعداد میکروب هایی که مقاوم هستند زیاد می شوند . و میکروب مقاوم در سطح جامعه انتشار پیدا می کند . اولاً بین دو نفر است بعد در بین خانواده و بعد در داخل جامعه . بعداً از طریق مسافرت های بین المللی این عامل مقاوم به کل دنیا می رسد . بعضی اوقات مادر برای کسالت خود یا فرزند خود به پزشک مراجعه می کند ، پزشک تشخیص درست می دهد و داروی مناسب هم تجویز می کند . ولی در اینجا بازهم کافی نیست علاوه بر اینکه بیماری باید درست تشخیص داده شود و داروی مناسب باید داده شود . باید کیفیت دارو خوب باشد که این مسئله جدا از مسئولیت مردم و مریض است. مسئولین وزارت بهداشت کشورها مسئول هستند که مطمئن شوند که داروو آنتی بیوتیک کیفیت عالی دارد . بعد از اینکه با یک تشخیص خوب، یک داروی خوب برای میکروبی که شناخته شده یا حدث زده شده داده شد باید دوز دارو توسط مادر نه کمتر و نه زیاد تر داده شود و دوره ی درمان هم باید همین اندازه ای باشد که پزشک تجویز می کند . سرساعت و به موقع دارو داده شود . این مسئله ی سرساعت بودن درخصوص آنتی بیوتیک ها خیلی هم است . برای اینکه سطح آنتی بیوتیک در خون از یک حدی نباید پایین تر بیاید . معمولاً اگر یک تا دو ساعت اتفاق بیفتد که فراموش شود مشکل ایجاد نمی کند . اما بهتر این است که وقتی می گویند یک دارویی شش ساعت ، دوازده ساعت یا بیست و چهار ساعت یک بار باشد این کار رعایت شود که سطح آنتی بیوتیک در خون پایین نیاید . و میکروب فرصت پیدا نکند که تجدید قوا کند .