ارزيابى حادثه خونين كربلا و آثار و نتايج اين قيام پرشور و فداكارى بى نظير ، نيازمند مطالعه اى گسترده است اين حقيقتى است كه از مطالعه نوشته هاى دانشمندان به دست مى آيد . درسهايى كه قيام امام حسين ( عليه السلام ) به ما مى آموزد بسيار است كه به بعضى از آنها اشاره مى كنيم :

1 هدف اصلى مصلحان حقيقى و پاسداران حق ، تحكيم حق ، كوبيدن باطل ، احياى نام خداوند ، مواسات ، اعتلاى دين و آزادى و عدالت اجتماعى است تا در پرتو آن طبقات محروم و ستمديده بتوانند از حق خويش برخوردار شوند . امام حسين ( عليه السلام ) مى ديد كه ملّت اسلام در اثر تبليغات سوء دشمن ، فساد و ستم را پيشه كرده و عدالت ، حريّت و كمالات را به فراموشى سپرده و به تبهكارى و بندگى شهوات روى آورده است . امام حسين ( عليه السلام ) مى ديد كه قوانين الهى در حال فراموشى و نابودى اند و اسلام عزيز فداى هوسرانيهاى افراد نالايق و خواسته هاى شوم بلهوسان شده است پس قيام كرد و با نهضت خود اسلام را جانى تازه بخشيد . . 2 امام حسين ( عليه السلام ) به مردم فهماند كه ملّت اسلام و بلكه هر ملّتى بايد از زير بار ستم نجات يابد . . 3 با قيام امام حسين ( عليه السلام ) احكام اسلام و برنامه هاى عالى دينى و توحيدى پس از آنكه مدّت ها در حال فراموشى بود ، دوباره محور زندگى مردم قرار گرفت . . 4 قيام امام حسين ( عليه السلام ) اين بصيرت را به مسلمانان داد كه اسلام بالاتر از همه چيز است و براى برقرارى آن بايد از همه چيز گذشت و براى بزرگداشت احكام و سنن آن فداكارى كرد . . 5 نهضت عاشورا درس ديندارى و استقامت در برابر ظلم و كفر به مسلمانان و انسان ها داد و روح شهامت و شجاعت را در مسلمان ها زنده كرد . . 6 قيام كربلا احساسات و عواطف دينى مردم را برانگيخت تا همه بدانند در پيشگاه چه كسى بايد خضوع كرد . . 7 حادثه خونين كربلا موجب تأسيس مكتب عالى فضيلت و تعليم تربيت صحيح شد كه خود رمز بقاى مذهب تشيّع و اسلام است . . 8 اين قيام زمينه ساز محكوميت بنى اميّه در ذهن مسلمانان و ساير ملل جهان شد . به نقل از سايت تبيان بخش اول : چرايى فرهنگ عاشورا مقدمه : « مقصود از فرهنگ عاشورا مجموعه مفاهيم ، سخنان ، اهداف و انگيزه ها ، شيوه هاى عمل ، روحيات و اخلاقيات والايى است كه در نهضت كربلا گفته شده يا به آنها عمل شده يا در حوادث آن نهضت ، تجسم يافته است . اين ارزش ها و باورها هم در كلمات سيدالشهداء ( ع ) و اصحاب و فرزندان حضرت متجلى است . مجموعه آن باورها و ارزش ها و مفاهيم را مى توان در عنوان هاى زير خلاصه كرد : مقابله با تحريف دينى ، مبارزه با ستم طاغوت ها ، و جور حكومت ها ، عزت و شرافت انسان ، ترويج مرگ سرخ بر زندگى ذلت بار ، پيروزى خون بر شمشير و شهادت بر فاجعه ، شهادت بر فاجعه ، شهادت طلبى و آمادگى براى مرگ ، احياء فريضه امر به معروف و نهى از منكر و سنت هاى اسلامى ، فتوت و جوانمردى حتى در برخورد با دشمن ، نفى سازش با جوريا رضايت به ستم ، اصلاح طلبى در جامعه ، عمل به تكليف به خاطر رضاى خدا ، تكليف گرايى چه به صورت فتح يا كشته شدن ، جهاد و فداكارى همه جانبه ، قربانى كردن خود در راه احياء دين ، آميختن عرفان با حماسه و جهاد با گريه ، قيام خالصانه براى خدا ، نماز اول وقت ، شجاعت و شهامت در برابر دشمن ، صبر و مقاومت در راه هدف تا مرز جان ، ايثار ، وفا ، پيروزى گروه اندك ولى حق بر انبوه گروه باطل ، هوادارى از امام حق و برائت و بيزارى ازحكام جور ، حفظ كرامت امت اسلامى ، لبيك گويى به فرياد استغاثه مظلومان ، فدا شدن لبيك گويى به فرياد استغاثه مظلومان ، فدا شدن انسان ها در راه ارزش ها و . . » ( مزروعى ، عليرضا مهندسى فرهنگ عاشور ) اهميت فرهنگ عاشورا : نقش الگو در جهت دهى و سمت وسو دادن به زندگى انسانها همواره مورد توجه زيرا كه الگو تاثير عميق در رفتار و كردار افراد و حتى جوامع دارد . از اين رو فرهنگ عاشورا در طول تاريخ همواره براى جامعه اسلامى و مؤمنين الهام بخش بوده و به تعبير روايت ، حرارتى در دلهاى مؤمنين ايجاد كرده كه هرگز به سردى نمى گرايد . علاوه برآن فرهنگ عاشورا در زدودن خرافات و انحرافات واصلاح وبرقرارى ارزشهاى الهى ، آسمانى نقش به سزايى دارد . تأمل وتدبر در جوانب مختلف نهضت عاشورا اهميت هرچه بيشتر الگو بودن آن را اثبات مى كند . زيرا كه فرهنگ عاشورا ، فرهنگى برخاسته از متن قرآن كريم و سيره اهل بيت عصمت و طهارت ( ع ) است . اين فرهنگ قدرت و جاذبه فوق العاده و نيز زيبايى و درخشش منحصر به فرد داشته و در صورتى كه درست و بدون كم و زياد كردن اجزاء و تحريف معنوى و ظاهرى ارائه شود ، تحول آفرين و زندگى ساز است . وكوتاه سخن آنكه فرهنگ عاشورا همان زيربناى عقيدتى و فكرى است كه در امام حسين ( ع ) و شهداى كربلا و اسراى اهل بيت ( ع ) بود و سبب پيدايش آن حماسه و ماندگارى آن قيام شد . بخش دوم : الگوهاى كاربردى عاشورا در جامعه امروز : با توجه به آموزه هاى سياسى ، اخلاقى ، مديريتى ، مى توان الگوهاى كاربردى وبه عبارتى درسهاى آموزشى از نهضت عاشورا در جهان امروزى دريافت كرد . چرا كه فرهنگ عاشورا دائره‌المعارف ومملواز الگو ها ست . ودر روايتى ازامام حسين عليه السلام مى خوانيم « فلكم فى اسوه » من براى شما الگو هستم ( محمدى ، محمد على‌الگوهاى عاشورايى ، ص 275 ) ما به نمونه هايى از الگوهاى كاربردى اشاره مى كنيم . الف . الگوهاى كاربردى سياسى : . 1 الگوى كاربردى در باب ولايت مداربودن : درباب پيروى از ولايت فقيه وپذيرش حاكميت او ، امروزه افرادى هستند كه هنوز دچار اوهام غلط خود بوده وبيراهه مى انديشند . با مطالعه وآشنايى فرهنگ عاشورا والگوگير والگو سازى آن مى توان اين مشكل را برطرف نمود . حضرت امام حسين عليه السلام در جريان عاشورا هنگام اعزام به كوفه در منزلگاه بيضه در خطبه اى به اهل كوفه ، آنان را از عواقب تأسف بارپيمان شكنى برحذر داشت وفرمود : نامه هاى شما به دستم رسيد فرستاده هاى شما پى در پى آمدند كه شما با بيعت خود ما را تسليم دشمن نمى كنيد اگر بر بيعت خود ثابت بمانيد به رشد وكمال مى رسيد . آنگاه امام اين آيه شريفه را تلاوت نمود « فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّما يَنْكُثُ عَلى نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفى بِما عاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتيهِ أَجْراً عَظيما ( الفتح 10 ) خداوند در اين آيه به پيمان بستن وعواقب پيمان شكنى با پيامبر صلى الله عليه وآله اشاره كرده وفرموده است : اى رسول ما كسانى كه با تو بيعت مى كنند در حقيقت با خدا بيعت مى كنند . . . پس هر كس پيمان شكنى كند تنها به زيان خود پيمان شكسته . امام در واقع با استناد به اين آيه ، به اهل كوفه وهمه مسمانان فهماند كه پيمان بستن با پيامبر وامام معصوم عليه السلام در حقيقت پيمان با خداست وشكستن اين پيمان نقض عهد الهى است وعواقب وخيمى در پى دارد . ( پاك نيا ، عبدالكريم‌پيامهاى قرآنى عاشورا ، ص 88 ) بدون ترديد عهد وپيمان با ولى فقيه ، همانند عهدوپيمان با معصوم ( ع ) مى باشد ، زيرا كه در عصر غيبت ولى فقيه جانشين ونائب امام معصوم مى باشد . . 2 مبارزه با طاغوت واستعمار : از جمله مشكلات گريبانگير در جوامع مسلمين ، وجود استعمار نو اقتصادى ، سياسى وفرهنگى است ، كه هر آزاده اى را خون دل مى خوراند . با الگو گيرى از نهضت جاويد كربلا مى توان دست استعمار را از اين كشورها كوتاه كرد . همه مى دانيم كه يكى از اصول حركت امام حسين عليه السلام بيعت نكردن با يزيد ومبارزه عليه او بوده است امروز گرچه يزيدى در كار نيست ولى « در زمان ماهم هستند كسانى كه خط دين ستيزى را ادامه مى دهند ، با دين خدا در ستيزند ، نمى خواهند دين باشد ، حاكميت دينى باشد ، مثل همه قلدرهاى دنيا زورگويان زمان ما . حضرت امير مومنان على عليه السلام فرموده اند « من اراد ان يسئل عن امرنا وامر القوم فانا واشياعنا يوم خلق الله السماوات والارض على سنه موسى واشياعه وان عدونا واشياعه على سنه فرعون واشياعه » خط ما ودوستان ما خط موسى است وخط دشمنان ما خط فرعون ، است . . يزيد ويزيدى ادامه دارد ، بنى امى ادامه دارد . ( آيت الله استادى‌رضا عاشورا ومهدى باوران ، ص 72 ) امروزه جوامع اسلامى با الگوگيرى از اين خط ومشى مى توانند سايه استكبار واستعمار شوم را از جوامع خود برچينند . همانطوركه « جمله معروف « مهاتما گاندى » رهبر آزادى خواه هندوستان كه براى رهايى مردم اين كشور از يوق انگلستان در تاريخ ثبت شده است . او خطاب به مردم هندوستان چنين گفت : « من زندگى امام حسين ، آن شهيد بزرگ اسلام را به دقت خوانده ام وتوجه كافى به صفحات كربلا نموده ام‌برمن روشن شده است كه اگر هندوستان بخواهد يك كشور پيروز گردد ، بايد از سرمشق امام حسين پيروى كند . » ( بيات حجت الله عاشورا سرمشق انقلاب اسلامى ص 298 ) . 3 الگوى تشخيص خط ومشى قيامها واحزاب وجريانات : از جمله مسائل امروز جوامع تنوع وگوناگونى احزاب ( همانند لبنان وايران ) قيامها وفراخوانها ( همانند عراق ) ونيز تبليغات مسموم كذايى عرفانهاى كذايى وجريانات نوظهور در جوامع مى باشد . به نظر مى رسد از بحران زا ترين مشكلات اين جوامع مى باشد كه افراد را در تشخيص صحت وسقم مدعاى آنها با مشكل مواجه مى كند . با تأمل ودر سخنان ابا عبدالله عليه السلام مى توان در اين مورد نيز الگو گيرى كرد . زمانى كه امام به هنگام شروع حركت خود از مدينه مورد اعتراض عمرو بن سعيد حاكم مدينه قرار گرفت . امام با الهام از آيه شريفه « وَ مَنْ أَحْسَنُ قَوْلاً مِمَّنْ دَعا إِلَى اللَّهِ وَ عَمِلَ صالِحاً وَ قالَ إِنَّنى مِنَ الْمُسْلِمين » گفته چه كس نيكوتر از گفته كسى است كه مردمان را به خدا فراخواند ، و خود عمل صالح كرد ، و گفت كه من نيز از مؤمنان به اسلامم ( فصلت 33 ) پاسخ داد . فانه لم يشاقق الله ورسوله من دعا الى الله عزوجل وعمل صالحا ، قال اننى من المسلمين . امام در اينجا « به صراحت سه ويژگى با ارزش را در حركت خود مشخص كرد از جمله دعوت به الله ، عمل صالح ، تسليم در برابر حق . آن حضرت در حقيقت ضمن بيان معيار حركتهاى توحيدى ، به آيندگان مى آموزاند كه انقلابهاى ارزشى را از غير آن بشناسند وبدانند هرگروه وشخص كه در برنامه خود دعوت به سوى خدا ، عمل صالح وتسليم در مقابل حق را گنجانده ، آن قيام الهى است وگرنه ارزشى ندارد . ( اقتباس از پاك نيا ، عبدالكريم‌همان ، ص 82 ) . ب . الگوى مديريتى : از نهضت عاشورا مى توان در مباحث مديريتى واداره جامعه نيزالگوبردارى كرد . « برخورد امام با « عبيد الله بن حر جعفى » از سرشناسان كوفه ودعوت از او براى همراهى از حماسه عاشوراى امام وپاسخ منفى او بر يارى امام عبيداله بن حر جعفى گفت من از نظر مالى ياريتان مى كنم ( دادن اسب تند رو وشمشير ) امام فرمود » ما براى شمشير واسب تو نيامده ايم ، ما يارى كردن شخص تو را مى خواهيم اگر توجان خود را از ما دريغ مى دارى ما نيازى به مال شما نداريم . سپس امام حسين عليه السلام آيه شريفه « وما كنت متخذا المضلين عضدا » تلاوت نمود وبا آن به ما آموخت كه در مكتبهاى توحيدى كارگزاران امين وجان بركف لازم است وافراد ترسو ضعيف النفس وضعيف الايمان ، هرگز نمى توانند دين حق را يارى كنند واز ارزشهاى الهى پاسدارى نمايند ، منحرفان سياسى كه استقلال فكرى ، سياسى واقتصادى دارند ، نمى توانند تا پايان مقاومت كنند ودر يك كلام افرادگمراه وعاجز وناتوان درحركتهاى هدايت آفرينى افراد را بايد در گردنه هاى سخت آزمايش كرد ونيروهاى مخلص وتمام عيار را انتخاب نمود . » ( اقتباس از پاك نيا ، عبدالكريم‌همان ، ص 88 ) ج . الگوى اخلاقى وعرفانى : از الگوهاى كابردى واقعه عاشورا ، مى توان به جنبه هاى اخلاقى آن اشاره كرد . يكى از اين آموزه هاى اخلاقى ، تكرار مكررآيه استرجاع ( انا لله وانا اليه راجعون ) از جانب حضرت ابا عبدالله الحسين عليه السلام ، مى باشد . امام پيش از شروع جنگ وهنگام اعزام به كربلا وهمچنين هنگام دريافت خبرشهادت ومشاهده ياران خود بارها اين آيه را تلاوت مى فرمودنداين آيه واضح ترين شعار حق جويان وسالكان وادى عرفان مى باشد كه در هنگام برخورد با مشكلات ومشقات وكمبودها ومصائب از عمق جان به درياى بى كران فضل ورحمت الهى پناهنده شوند . اين شيوه برخورد با شدائد ومصائب زندگى در دنياى امروزى فاقد معنويات ويا حداقل با معنويات كم نورمى تواند الگويى خوبى براى تغيير نگرش افراد به ماديات ورقابت سخت آنان در بعد مادى باشد . وبه عبارت واضح تر به انسانها جهانبينى دهد كه دنيا سراى ماندگار نيست . وخلاصه آنكه اين رفتار امام در تصحيح وتعديل وتقويت ايمان ما ونحوه برخورد بادنيا نقش به سزايى دارد ( اقتباس از همان ) . د . الگوگيرى جامعه شناختى : ازآنجا كه اصلاح فرد وجوامع از كژى ها وانحرافات ، وخواسته باطنى هر انسان آزاده وكمال جويى است ، با نگاه ورويكرد جامعه شناختى به نهضت وفرهنگ عاشورا ، مى توان احياى ارزشهاى اجتماعى دوباره احيا كرد . زيرا كه ارزشها از جمله نيازهاى كليدى هر جامعه اند كه به تعبير جامعه شناسان « قوام جامعه » به آنهاست . . . . از اين رو وجود چنين ارزشهايى در جامعه انسانى امرى حياتى وضروى بوده ، احياى آنها بالندگى ، نشاط ، كرامت ، معنويت وانسانيت را براى جامع به ارمغان مى آورد . ( اقتباس ازمريجى ، شمس الله‌نقش نهضت حسينى در احياى ارزشهاى اجتماعى ، ص 92 ) اين نكته را مى توان ازكلام نورانى امام حسين عليه السلام دراين مورد برداشت كرد : « إِنمَا خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإِصْلَاحِ فِى أُمَّهِ جَدِّى ص أُرِيدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أَسِيرَ بِسِيرَهِ جَدِّى وَ أَبِى » ( بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار ج 44 ص : 330 ، باب 37 ) من نه به انگيزه خودخواهى و راحت‌طلبى قيام كرده‌ام و نه خوشگذرانى و نه براى تباهى و بيداد ، بلكه در اين انديشه‌ام كه امور جامعه و امت نياى گرانقدرم را اصلاح كنم و آفت‌هاى سعادت سوز را از خرمن هستى آنان بزدايم . . . . مى‌خواهم جامعه و امت را از نگونسارى و اسارت نجات دهم و به خواست خدا كارش را به سامان آورم و اصلاح كنم مى‌خواهم زورمداران را به قانون‌گرايى و عمل به قانون دعوت كنم و از ستم و بيداد و تجاوز به حقوق مردم هشدار دهم . ( كرمى ، على در سوگ امير آزادى - گوياترين تاريخ كربلا صص 29 - 27 ) نتجه گيرى كلى : فرهنگ عاشورا قوت الگوسازى والگو دهى در همه زمانها ومكانها ودر ابعاد وجوانب مختلف اخلاقى عرفانى ، اجتماعى ، مديرتى ، سياسى و . . . دارد كه ما به نمونه هايى اشاره كرديم . به گفته امام راحل ما هرچه داريم از محرم وصفرداريم . چرا كه عاشورا ، عاليترين راه ورسم زندگى را براى جهانيان ترسيم مى نمايد واين حركت مقدس درس درست زيستن ، رسيدن به حيات معنوى ، كسب مقامات عالى عرفانى واصلاح امور جوامع و . . . را مى آموزاند . منابع : . 1 آيت الله استادى‌رضا عاشورا ومهدى باوران ، ره توشه راهيان نوردفترتبليغات اسلامى حوزه‌نشرآيه حيات ، چاپ اول ، سال 1386 . 2 بيات حجت الله عاشورا سرمشق انقلاب اسلامى ، ره توشه راهيان نوردفترتبليغات اسلامى حوزه‌نشرآيه حيات ، چاپ اول ، سال 1386 . 3 پاك نيا ، عبدالكريم‌پيامهاى قرآنى عاشورا ، ره توشه راهيان نوردفترتبليغات اسلامى حوزه‌نشرآيه حيات ، چاپ اول ، سال 1386 . 4 علامه مجلسى ، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار ، ، اسلاميه - تهران ، چاپ : مكرر ، مختلف . . 5 مريجى ، شمس الله‌نقش نهضت حسينى در احياى ارزشهاى اجتماعى ره توشه راهيان نورسال 83 . 6 مزروعى ، عليرضا مهندسى فرهنگ عاشورسايت سازمان تبليغات اسلامى . 7 محمدى ، محمد على‌الگوهاى عاشورايى ، ره توشه راهيان نوردفترتبليغات اسلامى حوزه‌نشرآيه حيات ، چاپ اول ، سال 1386 . 8 كرمى ، على ، در سوگ امير آزادى - گوياترين تاريخ كربلا ، ، نشر حاذق - قم ، چاپ : اول ، 1380 ش .