حماسه عاشورا و قیام امام حسین (ع) به حدّی عظیم و مقدس بود که با گذشت حدود چهارده قرن از این حادثه، هنوز مردم با عزاداری در این ماه و زنده نگه‌ داشتن یاد امام تلاش می نمایند تا عظمت و ارزش حرکت انقلابی عاشورا را پاس دارند و از این حماسه بزرگ در حیات فردی و اجتماعی خود بهره برند. تأثیرات سیاسی، اخلاقی، اعتقادی و فرهنگی ماه محرم توانسته است، آرمان‌ها و اهداف دینی را در طول تاریخ زنده نگه‌ دارد. در تحلیل قیام عاشورا می توان مسائل و آموزه ‌های متعددی چون ظلم ‌ستیزی، نفی استبداد، حفظ اصول و احکام دینی، خردمداری و انسان دوستی، آزادگی و حریت، عزت و کرامت انسانی و در نهایت از خودگذشتگی در مسیر عشق الهی را بررسی نمود. اما یکی از جنبه ‌های مهم قیام امام حسین (ع) در باب اخلاق سیاسی می باشد که همواره الگویی برای فعالیت‌ های اجتماعی و بُعد سیاسی جامعه بوده است

اصول و موازین اخلاقی که در بطن حرکت سیاسی امام (ع) وجود دارد، به احکام و قواعد سیاسی و اخلاقی تعالیم اسلام مربوط می شود، آرمان ‌هایی چون عدالتخواهی و ظلم ‌ستیزی، جمع میان سیاست و معنویت، امر به معروف و نهی از منکر، پاسداری از مقدّسات اسلامی، مبارزه با عامل جور و ستم، حیات با عزت و سعادتمندانه و شهادت در مسیر حق از مهم ترین درس‌ های مهم در عرصه رفتار سیاسی رویداد عاشوراست. یکی از اهداف اصلی امام مبارزه با حکومت ظالم و تلاش برای حمایت از حکومت دینی در برابر ظلم‌ها و بی‌عدالتی ‌های حاکم وقت بود. این امر بیانگر آن است که می باید در مسیر برپایی حکومت اسلامی و حمایت از جامعه مسلمانان به مبارزه و قیام برخاست و برای تحقق این امر از جان و خانواده‌ خود گذشت، یعنی نباید تعلقات مادی و معنوی، انسان را از مسیر الهی و جهاد جدا سازد. یک مسلمان واقعی باید در عرصه زندگی خود به جهاد نظامی و جسمانی با عوامل شیطانی بپردازد.

در مبحث اخلاق سیاسی نظام اسلام، می توان دو حوزه «فضایل اخلاقی» و «رذایل اخلاقی» را مورد تحلیل قرار داد. تلاش و جهاد برای بسط ارزش های اخلاقی و مبارزه در جهت نفی رذایل اخلاقی دو بخش مهم در اخلاق سیاسی دینی هستند. آموزه‌ها و فضایل اخلاقی احکام و قواعدی هستند که در بطن تعالیم دینی قرار دارند. آموزه ‌هایی که می توان در زمینه اخلاق سیاسی از عاشورا کسب کرد، بسیار وسیع و گسترده می باشد که به برخی از آنها اشاره می گردد؛ برپایی قسط و عدالت اجتماعی، دفاع از امامت و ولایت، شهادت و شجاعت، بسط راستگویی و دینداری، تقوا و پرهیزگاری، صداقت و وفاداری، صبر و استقامت، تعهد و مسئولیت، تولی و تبری، ترویج فرهنگ نماز، حمایت از سعادت معنوی و مادی جامعه و حمایت از حقوق مسلمانان در برابر عوامل جور از جمله فضیلت‌ها محسوب می شود.

ستیز با ستم و ستمگران، مبارزه با فساد و مفسدان، ریشه‌کنی فقر و محرومیت‌ها، نفی بدی‌ها و زشتی‌ها، نهراسیدن از قدرت مادی دشمنان، دوری از ترس در برابر تجاوز به ارزش‌ های دینی، افشای برنامه‌ها و دسیسه‌ های دشمنان اسلام، رفع نابرابری و تبعیض، پرهیز از نژادپرستی، نفی ظلم و استبداد نیز از جمله اقدامات در باب نفی رذیلت‌ها به حساب می آید که می توان از این اصول در اخلاق سیاسی جامعه بهره برد.احیای مبانی توحیدی و اجرای عدالت از دیگر اهداف امام حسین (ع) از مبارزه با حکومت جور بود. اصل توحید مهم ترین مبانی اعتقادی مکتب اسلام را تشکیل می دهد که با قبول این اصل دیگر قواعد دینی مطرح می شود. با توجه به نابرابری و تبعیض ‌های موجود در جامعه اسلامی که به دلیل حاکمیت عامل جور و ستم رواج داشت، برپایی قسط و عدالت اجتماعی و اقتصادی در جامعه و حمایت از حقوق طبقات محرومان و مستضعفان، هدفی دیگری بود که امام (ع) در جهت تحقق آن مبارزه می نمود.

پیام عاشورا پاسخ نه گفتن به خواسته‌های قدرت‌های استکباری است

انسان در متن خلقت و آفرینش خود دارای دو نوع عاطفه و احساسات است. که یکی از این عواطف، عواطف عالی انسانی است و نوع دیگر آن عواطف حیوانی است. صداقت و راستی، تقوا، فداکاری و ایثار، خدمتگزاری به دیگر انسان‌ها، آزادی از اسارت‌های تمایلات انسانی و گسترش معروف و منکر‌زدایی را از جمله عواطف عالی انسانی است. جمع‌آوری ثروت و ذخیره‌ کردن آن لذت‌طلبی و تن‌پروری عیاشی و شهرت‌طلبی، جاه‌طلبی و اشرافی‌گری را از جمله عواطف حیوانی انسان است.پیامبر عظیم‌الشأن اسلام 23 سال پس از بعثت تا رحلت را با استفاده از وحی و عقل توانست عواطف عالی انسانی را در میان امت اسلامی تقویت کند.

به گونه‌ای که هر جا امت اسلامی پیامبر را نگاه می‌کردیم عواطف عالی انسانی در میان امت اسلام نمود داد. پس از رحلت پیامبر اسلام امت اسلامی از عواطف عالی انسانی فاصله گرفت و به عواطف حیوانی نزدیک شد که این امر در دوران زعامت حضرت علی(ع) سبب بروز سه جنگ داخلی در این دوران شد. بروز سه جنگ داخلی در دوران حکومت حضرت علی را تبلوری از عواطف حیوانی قدرت‌طلبی، جاه‌طلبی و جهل امت اسلامی در آن دوران است. پس از رحلت پیامبر اکرم(ص)و در دوران حکومت حضرت علی(ع) جنگ نخجوان شکل گرفت که این جنگ مصداقی از جهل امت اسلامی در آن دوران بود. همچنین جنگ صفین نشانه‌ایی از ظلم و نفاق امت اسلامی و جنگ جمل نیز مصداق اشرافی‌گری‌ها، زر‌اندوزی‌ها و عشق به ثروت بود. قیام امام حسین(ع) و روز عاشورا برای امروز دارای 7 پیام مهم و اساسی است.

نخست حس دین و قرآن با فداکاری و گذشتن از همه آنچه که انسان به آن علاقه دارد. دوم در مقابل فشارها و خواسته‌های ظالمانه استکبار باید مقاومت کرد و به هیچ خواسته آنان پاسخ مثبت نداد. دست ذلت و دوستی ندادن به دشمن و نیز ترس از مقابله با دشمن را از دیگر پیام‌‌های قیام امام حسین(ع) است. یکی از پیام‌های روز عاشورا نبرد حق و باطل همه افراد امت اسلامی است. به گونه‌ای که زن و مرد، پیر و جوان، وزیر و امام، همه در یک صف و در مقابل استکبار ایستادند و در این راه هیچ کس استثناء نیست.