فرهنگ عاشورا در طول تاريخ همواره براي جامعه اسلامي و مومنين الهام بخش بوده و به تعبير روايت ،حرارتي در دلهاي مومنين ايجاد كرده كه هرگز به سردي نمي گرايد.جلوه هاي اين الهام بخشي را در دوران اخير در پيروزي انقلاب اسلامي، حماسه آفريني هاي هشت سال دفاع مقدس، و پيروزي جنگ 33 روزه حزب الله لبنان در مصاف با اسراييل غاصب و... به وضوح مي توان مشاهده نمود. اما به رغم تمامي آثار ايجابي و خيرات و بركاتي كه فرهنگ عاشورا داشته است، در مقام عمل جهت پاسداشت و بزرگداشت حماسه هاي حسيني و عاشورايي از يك سو بعضي اعمال و آيين هايي كه در اين راستا توسط عزاداران اجرا مي گردد ما را از فرهنگ واقعي عاشورا دور كرده و خداي ناكرده موجب وهن اسلام مي شود از طرف ديگر دشمنان اسلام كه آثار و كاركرد والاي اين فرهنگ را ديده اند با تمامي وجود تلاش مي كنند تا از قدرت حقيقي و نقش سازنده مجالس و آيين هاي عزاداري بكاهند كه در اين رابطه بحث مهندسي فرهنگ عاشورا مي تواند مانعي بزرگ بر سر راه دشمنان قسم خورده اسلام باشد و توطئه هاي آنان را نيز خنثي نمايد. مقاله حاضر در مقام تبيين اين بحث برآمده و در پايان راهكارهاي برون رفت از آسيب ها و آفات اين فرهنگ را نيز ارائه مي دهد. با هم آن را از نظر مي گذرانيم.¤

مقدمه

عاشورا هم اوج حماسه است و هم اوج تراژدي، چشم تاريخ چنين حماسه شكوهبار و چنين تراژدي خونرنگي را، در سراسر حيات بشر، هرگز نديده است.عاشورا، حماسه است؛ از آن رو كه امام حسين(ع) يك تنه و بي سلاح، روياروي حكومتي سفاك ايستاد. به يزيد دست بيعت نداد و گفت: كسي مانند من، با كسي مانند يزيد، بيعت نخواهد كرد. در مقابل زور، گردن خم نكرد و تن به ذلت نداد و آشكارا گفت: مرگ با عزت بهتر است از زندگي با ذلت. ايستاد، جنگيد، زخم برداشت، كشته شد؛ اما همه زخمها در جلو بدنش بود. بدان رو كه به دشمن پشت نكرد .حركت امام حسين(ع) كه منجر به حادثه عاشورا گرديد، چيزي جز يك انقلاب اسلامي و تلاش در راستاي اصلاح جامعه اسلامي نبود. انقلاب ديني امام حسين(ع) به عنوان مهمترين عامل برقراري اسلام راستين و كوبنده تحريفات ديني، همواره در طول تاريخ مورد بغض دشمنان اسلام و ديانت بوده است. در كنار دشمنان خارجي، همواره دوستان نادان متن جامعه اسلامي و مسلمانان ناآگاه نيز، خواسته يا ناخواسته، ضربه هاي هولناكي به اين حادثه بزرگ وارد كرده اند.در روزگار پرفتنه رهزنان ايمان و هنگامه پرآشوب دشمنان قرآن، كه جامعه ديني و فرهنگ متعالي ما در معرض تهاجم خصم است، مراسم با بركت عزاداري حسيني نيز مانند هر پديده مردمي ديگر، دستخوش سوءاستفاده غرض ورزان و بدخواهان و قدرت هاي مخرب اعتقادي قرار گرفته و شيطان نيز با اهداف خاصي به ميدان آمده و در اين باره دخالت و تباه سازي دارد.استكبار جهاني و وهابيان كه از قدرت حقيقي مجالس عزاداري متين و نقش سازنده بزرگداشت خاندان نبي(ع) خبر دارند و راز بقا و ترقي و شهرت و شكوه و شوكت تشيع را در اين گونه مراسم و تعظيم و شعائر ديني يافته اند و اقامه عزاي حسيني را ستوني پولادين در برابر نفوذ فرهنگ بيگانه مي دانند، و از طرفي چون نمي توانند عاشورا را از فرهنگ شيعه حذف كنند يا مردم را از آن روي گردان نمايند، در پي مخدوش كردن چهره تابناك نهضت عاشورا كوشش هاي فراواني كرده اند. از جمله راهكارهاي آنها شبهه پراكني و مناقشه هاي سست پيرامون عزاداري و گريه براي امام حسين(ع) است. اگر بتوانند با افزودن خرافات و حركت هاي افراطي و تفريطي ضمن حفظ صورت آن، رسمش را دگرگون مي سازند و خاصيت تحرك بخشي آن را مي گيرند و با صرف هزينه هاي هنگفت مسير عزاداري صحيح را تغيير و سوگواري هاي عاطفي را برجسته و بعد معرفتي و حماسي آن را از بين مي برند تا ديگر مراسم سوگواري نتواند درس عزت و شهادت بدهد. از سوي ديگر برخي از دوستان امام حسين(ع) كه در ارادت آنان ترديدي نيست- با بي توجهي، اعمالي را انجام مي دهند كه موجب وهن اسلام بوده و دشمنان از آنها سوءاستفاده هاي فراواني مي كنند.

¤تعاريف واصطلاحات:1- آسيب شناسي:آسيب شناسي به مفهوم تبيين آفتها، آسيب ها و خطراتي كه ماهيت و هويت چيزي را تهديد مي كند در ابعاد مادي و معنوي در بسياري از علوم اجتماعي، فلسفي، كلامي و تجربي مطرح است.
آسيب شناسي در حوزه مادي فرهنگ پديده هاي محسوس و عيني كه قابل اندازه گيري با قوانين و معيارهاي كمي و آماري باشند مانند ابزارآلات، لباس و... محسوب شده و در حوزه معنوي فرهنگ شامل افكار، آراء و عقايد، باورها ونگرشها، ادبيات و... كه هرچند قابل اندازه گيري با موازين كمي و آماري نمي باشد مطرح مي گردد.

2- فرهنگ عاشورامقصود از فرهنگ عاشورا، مجموعه مفاهيم، سخنان، اهداف و انگيزه ها، شيوه هاي عمل، روحيات و اخلاقيات والايي است كه درنهضت كربلا گفته شده يا به آنها عمل شده و يا درحوادث آن نهضت، تجسم يافته است. اين ارزشها و باورها هم در كلمات سيدالشهداء(ع) و اصحاب و فرزندان حضرت متجلي است.فرهنگ عاشورا همان زيربناي عقيدتي و فكري است كه در امام حسين(ع) و شهداي كربلا و اسراي اهل بيت(ع) بود وسبب پيدايش آن حماسه و ماندگاري آن قيام شد.

مجموعه آن باورها و ارزشها و مفاهيم را مي توان در عنوان هاي زيرخلاصه كرد: مقابله با تحريف ديني، مبارزه با ستم طاغوتها، و جور حكومتها، عزت و شرافت انسان، ترويج مرگ سرخ بر زندگي ذلت بار، پيروزي خون بر شمشير و شهادت بر فاجعه، شهادت بر فاجعه، شهادت طلبي و آمادگي براي مرگ، احياء فريضه امر به معروف و نهي از منكر و سنتهاي اسلامي، فتوت و جوانمردي حتي در برخورد با دشمن، نفي سازش با جور يا رضايت به ستم، اصلاح طلبي درجامعه، عمل به تكليف به خاطر رضاي خدا، تكليف گرايي چه به صورت فتح يا كشته شدن، جهاد و فداكاري همه جانبه، قرباني كردن خود در راه احياء دين، آميختن عرفان با حماسه و جهاد با گريه، قيام خالصانه براي خدا، نماز اول وقت، شجاعت و شهامت در برابر دشمن، صبر و مقاومت در راه هدف تا مرز جان، ايثار، وفا، پيروزي گروه اندك ولي حق بر انبوه گروه باطل، هواداري از امام حق و برائت و بيزاري از حكام جور، حفظ كرامت امت اسلامي، لبيك گويي به فرياد استغاثه مظلومان، فداشدن لبيك گويي به فرياد استغاثه مظلومان، فداشدن انسان ها در راه ارزشها و...

3- تحريف هاي عاشورا(الف) معني تحريفتحريف از ماده (حرف) در زبان عربي است يعني متمايل كردن يك چيز از آن مسير اصلي و وضع اصلي كه داشته است يا بايد داشته باشد. به عبارت ديگر، تحريف نوعي تغيير و تبديل است. ولي تحريف مشتمل بر چيزي است كه كلمه (تغيير) و (تبديل) نيست.شما اگر كاري بكنيد كه يك جمله اي، يك ناله اي، يك شعري، يك عبارتي آن مقصودي را كه بايد بفهماند نفهماند، يك مقصود ديگري را بفهماند، اينجا مي گويند شما اين عبارت را تحريف كرده ايد.

 

ب) انواع تحريف:

تحريف انواعي دارد و از همه مهمتر اين است كه تحريف يا لفظي است و يا معنوي. تحريف لفظي اين است كه ظاهر يك چيزي را عوض كنند. مثلا شخصي سخني به شما گفته است، شما يك چيزي از گفته او كم كنيد، يك چيزي روي گفته او بگذاريد، يا جمله هاي او را پس و پيش كنيد كه معني اش فرق كند. بالاخره در ظاهر و در لفظ سخن او تصرف كنيد، اين را مي گويند «تحريف لفظي» اما تحريف معنوي اين است كه شما در لفظ تصرف نمي كنيد، لفظ همين است كه هست، ولي اين لفظ را طوري مي شود معني كرد كه همان معني صاف و راست و مستقيم آن است. مقصود گوينده هم همين بوده است، و طور ديگري مي توان معني كرد كه خلاف مقصد و مقصود گوينده است. وقتي كه مي خواهيد اين كلام را براي او شرح بدهيد آن را طوري معني مي كنيد كه مطابق مقصود خود شما باشد نه مطابق مقصود اصلي گوينده. اين را مي گويند تحريف معنوي.» تحريف هاي عاشورا، برخي به «محتوا» برمي گردد، برخي به «شكل» و برخي به «افراد».كتابهايي كه عنوان مقتل نوشته شد و روضه هايي كه براي عاشورا گفته و خوانده شد، گاهي چون با انگيزه گرياندن مستمعين بود، آميخته به مطالب ضعيف، غيرمستند و احيانا دروغ گشت. علاقه اي كه به چهره هاي عاشورايي وجود داشت، سبب شد در حوادث آن حماسه، غلوها و مبالغه هايي نقل شود كه غيرعقلي و باورنكردني است. آمار و ارقام كشته ها و برخي حوادثي كه بظاهر غم انگيز و سوزناك بود، براصل واقعه افزوده شد.انگيزه آن حماسه اجتماعي و خونين نيز،گاهي تا حد «كشته شدن براي شفاعت از گناهكاران امت» تنزل يافت. نوع برخوردهاي امام حسين(ع) زينب و امام سجاد(ع) و كودكان و اهل بيت، گاهي به صورت عجز و لابه و ذلت و حقارت در برابر فاسقاني چون يزيد و عمرسعد و ابن زياد و شمر و... درآمد و خواسته بزرگ امام دراين ميدان حماسه، كه در بيعت با حكومت جور بود، به درخواست جرعه اي آب براي لب عطشان خويش يا گلوي خشك علي اصغر درآمد.در روضه هايي كه خوانده مي شد و تعزيه هايي كه برپا مي گشت و شعرها و نوحه هايي كه سروده و اجرا مي شد، از زينب و امام سجاد و مسلم بن عقيل و سكينه و... چهره هايي ارائه گشت كه با روح بلند و عزتمند و بزرگوار آن خاندان شرف و كرامت، ناسازگار بود.حتي خصومت ديرين امويان با اساس ديني و وحي و نبوت، به دشمني شخصي حسين(ع) و يزيد تبديل شد. رسالت ياري رساندن به جبهه گسترده حسين(ع) در طول تاريخ، تنها به سطح گريستن بر تشنگي ومظلوميت آل عبا پايين آمد و بيش از روضه فكر امام حسين(ع)، روضه جسم پاره پاره او و بيش از پيام خونين سيدالشهداء، حلقوم بريده اباعبدالله مطرح شد».تحريف در يك حادثه تاريخي كه اين حادثه از نظر اجتماع يك سند است، سند اجتماعي است، پشتوانه اخلاقي است، پشتوانه تربيت است، اين ديگر چقدر اهميت دارد! واي به حال آنكه تحريفات، چه تعريف لفظي و چه تعريف معنوي، در موضوعاتي صورت بگيرد كه آن موضوعات موضوع عادي نيست.حال بحث اين است كه در نقل و بازگو كردن حادثه عاشورا ما هزاران تحريف وارد كرديم، هم تحريفهاي لفظي- يعني شكلي و ظاهري- راجع به اصل قضايا، مقدمات قضايا، متن وحواشي مطلب، و هم (تحريفهاي معنوي كه) در تفسير اين حادثه ما تحريف كرده ايم با كمال تاسف اين حادثه، هم دچار تحريفهاي لفظي است و هم دچار تحريفهاي معنوي.
¤پيشينه موضوع:دو تن از عالمان بزرگ شيعه درصد سال پيش ضرورت اصلاح روضه خواني و عزاداري از خرافات و تحريفات و بدعتها مطرح نمودند، كه عبارتند از: ميرزا حسين نوري طبرسي، صاحب كتاب مستدرك الوسائل، در سال 1391 قمري، با تاليف كتاب لولو و مرجان در شرط پله اول و دوم منبر روضه خوانان، عهده دار پاكسازي روضه خواني شد و «اخلاص» و «صدق» را پله اول و دوم روضه خواني خواند و پرده از چهره ريا و دروغ برداشت همچنين علامه سيدمحسن امين عاملي، صاحب كتاب اعيان الشيعه، در سال 1346 با تاليف كتاب التنزيه في اعمال الشبيه، عهده دار پاكسازي عزاداري شد و قمه زني و شبيه خواني را تحريم كرد.
التنزيه، به لحاظ خرافه زدايي، مانند كتاب لولو و مرجان است. همان گونه كه ميرزا حسين نوري در لولو و مرجان عهده دار خرافه زدايي از روضه خواني و پاكسازي آن شده است با اين تفاوت كه اولا فضل تقدم در خرافه زدايي از آن نويسنده لولو و مرجان است. ثانيا لولو و مرجان تقريبا مقبول واقع شد، اما التنزيه مورد مناقشه قرار گرفت و بر آن رديه هاي متعددي نوشته شد.
در عصر معاصر متفكر شهيد استاد مرتضي مطهري(ره) در كتاب حماسه حسيني و تحريفات عاشورا بسيار نقادانه و عميق پيرامون موضوع پرداخته اند.مقام معظم رهبري حضرت آيت الله خامنه اي طي سالهاي اخير بطور جامع و مبسوط در بيانات خود به تحليل موضوع تحريفات و بدعتهاي عاشورا و ضرورت پرهيز از شبهات و بدعتها و تحريفات پرداخته اند، كه اخيرا دفتر نشر فرهنگ اسلامي تحت عنوان «نسيم مبارك عاشورا مروري بر نهضت خونين محرم» مجموعه بيانات و رهنمودهاي مقام معظم رهبري را در اين خصوص به چاپ رسانده است.

¤ تهديدات دشمنان1-نشر فرهنگ تحريفات و بدعتها و شبهات.2- تحريف فرهنگ حماسه عاشورا.
3- جابه جايي فرهنگ الگوها.4- وهن شعائر ديني.5- تبليغات منفي و القاء شبهات دشمنان در ناكارآمد جلوه دادن فرهنگ عاشورا.
¤ لزوم اصلاحات بر محور ديندر هر صورت يكي از وظايف بزرگ مصلحان ديني مبارزه با افت ها و انحرافات معنوي و تاريخي حادثه عاشورا است، چرا كه بدون ترديد با انحراف در اين جريان ديني، حادثه عاشورا تحول سازي و عبرت انگيز بودن خود را از دست داده و تنها به عنوان چيزي از تاريخي كه گذشت، محسوب مي شود؛ در حالي كه مهمترين هدف عاشورا اصلاح ديني در طول تاريخ اسلام است.همان گونه كه امام حسين(ع) از آغاز حركت خويش از مدينه تا روز حماسه عاشورا، همواره به آفتها و صدماتي كه به دين وارد شده، اشاره كرده و هدف از قيام خود را اصلاح اين آسيب ها معرفي نموده است.امام در بخش هاي مختلفي به اين نكته تصريح كرده كه چند نمونه از فرمايشات حضرت نقل مي شود:1- الا ترون ان الحق لايعمل به و ان الباطل لايتناهي عنه.آيا نمي بينيد كه به حق عمل نمي شود و از باطل جلوگيري نمي گردد.2- انما خرجت لطلب الا صلاح في امه جدي اريد ان امر بالمعروف و انهي عن المنكر و اسير بسيره جدي و ابي علي بن ابي طالب.قصد من از خروج، فقط اصلاح امت جدم است. مي خواهم امر به معروف و نهي از منكر كنم و به سيره جدم و پدرم حضرت اميرالمومنين عمل كنم.بي ترديد قيام عاشورا يك انقلاب ديني بود. انقلاب بر محور ديني اسلام و ناشي از آسيب هايي كه بعد از رسول اكرم (ص) تا آن زمان به مرور زمان بر دين تحميل گشت. هدف حضرت اصلاح و درمان آن آسيب ها بود.

برگرفته ازسایت نهادرهبری