ادبیات ملل , با مواد تاریخی می آمیزند و تاریخهای گوناگون ,ادبیات و سبک متفاوت را می آفرینند. تاریخ سکون و عشرت , تخیلات لهو آلود را پدید می آورد. و واژه ها در بستر رخوت می غلطندو...اماادبیات شیعی , ازاقیانوس عواطف و حماسه عاشورا, بهره وری می گردد و به آن وامدار می شود.

ازابتدای واقعه , شاعران شیعی از آن حادثه مدد گرفتند و عناصر تخیل را به آن رویداد مظلومانه , آمیخته و سرشک دیده را با خونهای مطهر, عجین کردند واز شعر شیعی , سلاح بران ساختند.

کمیت اسدی , چکامه های زیبایی دراحیای آن حماسه سرود واز آن , در قصائد خود یاد کرد. قصیده میمه خویش گفته بود:

وقتیل بالطف غودرعنه

بین غوغاءامه وطغام 29

و شهیدی به طف رها شده بود

میان گروهی فرومایه واحمق واوباش

او جبهه معارض حسینی راافشا کرد و نشان داد که چگونه سفلگان و بی هنران , مرکب اهداف زورمداران شدند. پس ازاین سروده بود که امام سجاد(ع) فرمود: ماازادای پاداش تو ناتوانیم , خداوند به تو پاداش دهد.

در روزگاران شهادت زید,ابوثمیله اتار, در رثاءاو گفته بود:

والناس قدامنوا و آل محمد

من بین مقتول و بین مشرد

ما حجه المستبشرین بقتله

بالامس اوماعذراهل المسجد 30

مردم راامنیت بسر برند واهل بیت پیامبر

یا در خون تپیده اند و یا آواره

عذر شادمانان دیروز شهادت او (زید)

و بهانه مسجدیان (در سکوت ) چیست ؟

ابو ثملیه , بااین سروده ,اشاره ای آشکار, به واقعه عاشورا داشت و آن حادثه را در خاطره ها, به یاد می آورد.

در روزگارامام صادق[ ع] بهره وری از حادثه عاشورا در شعر شیعی نمایان تر شد و آن امام همام , به این حضور, عنایت ویژه داشتند. گفته اند: جعفرین بن عفان , به محضرامام آمد و حضرت صادق[ ع] شعر می گویی و نیک می سرایی , لذا برای من برخی ازاشعارت را بخوان واو چنین خواند:

لبیک علی الاسلام من کان باکیا

فقد ضیعت احکامه واستحلت

غداه حسین للرماح دریئه

وقد نهلت منه السیوف و علت

و غودر فی الصحراء لحما مبددا

احکام الهی , ضایع و محرمات او, حلال شده است

بامدادان حسین هدف نیزه های نوآموزان بود

شمشیرهاازاو سیراب شد و بالا رفت

او رها شد در صحرا چون گوشت پراکنده

که بر آن مرغان شکاری صبح و شام سپری کردند

همچنین از آن امام[ ع] نقل شده است که : به عماره فرمودند:

درباره حسین[ ع] شعری بخوان واو می گوید: من شعری را خواندم و حضرت گریست . شعری دیگری را طلب کرد و دو مرتبه اشک ریخت و همچنان من شعر خواندم واو گریه کرد تا نوای گریه رااز تمام خانه شنیدم 32 .

این وقایع , نشان می دهد که چگونه ائمه[ ع] اهتمام داشتند که عاشورا را در صحنه ادبیات شیعی , زنده نگاه دارند واز طریق ذوق و هنر,ذائقه انسان را با خود و عطر عاشورا آشنا کنند.

از شاعران دیگر آن دوره , سید حمیری است که در خدمت امام صادق[ ع] چنین سرود:

امرر علی جدث الحسین

فقل لاعظمه الزکیه

در پایان این قصیده بود که صدای گریه و ناله از بیت امام[ ع] برخاست .این همنوایی حکایتی بوداز تاثیر شعر شیعی و تشویق بیت معصومین[ ع] از شاعرانی که استعداد خویش را, در خدمت حماسه عاشورا قرار دادند.

منصور نمری ,از شاعران دیگراین دوره , سروده بود:

تقتل ذریه النبی ویر

جون جنان الخلود للقائل

ویلک یا قاتل الحسین لقد

بوت بحمل ینو بالحامل

ما لشک عندی فی کفر قاتله

لکننی قداشک فی الخاذل 34

وای بر شما! نواده های پیامبر کشته می شوند

آنگاه برای قاتلانشان بهشت جاویدان آرزو می کنند

بدا به حال توای قاتل حسین !

بار گناهی که بدوش می کشی , گران و تحمل ناپذیراست

من در کفر قاتل او شک ندارم

تردیدم در کفر آنان است که او را در صحنه نبرد, تنها گذاردند.

بدینگونه شاعر شیعی , تفکر ترویج یافته را با تردید و نفی مواجه می نماید.او, حکایت از جو فتنه آلودی می کند که قاتلان و کشتار کنندگان , تطهیر شده اند و حاکمیت ,اذهان ساه و بسیط را ربوده است . در این مقام , شعر شیعی است که نه تنها جبهه معارض حسینی , که صحنه عریض و طویل قافله سکوت را نیز با سوال مواجه می کند.

دعبل , شاعر شهید شیعه , نیز, بااین برداشتها, حادثه عاشورا را عنصراصلی شعر حماسی می سازد. در قصیده تائیه سرود:

مدارس آیات خلت من تلاوه

و منزل الوحی مقفرالعرصات

افاطم لوخلت الحسین مجدلا

وقدمات عطشانا بشط فرات

اذن للطمت الخذ فاطم عنده

واجریت دمع العین فی الوجنات

افاطم قومی یا بنه الخیروا ندبی

نجوم سماوات بارض فلاه

دیار رسول الله اصبحن بلقعا

و آل زیاد تسکن الحجرات 35

مدارس آیات الهی از تلاوت کننده خالی گشته اند

و جایگاه وحی الهی به دیار خشک و تهی مبدل شده است .

ای فاطمه !اگر با حسین بر زمین افتاده تنها شدی

در حالی که تشنه در کنار شط فرات بدرود گفت

در آنگاه ای فاطمه ! بر چهره جنگ می زدی واشک دیده را بر گونه ها فرو می ریختی .

ای فاطمه !ای دختر نیکی ! برخیز و گریه و ناله کن

ستارگان آسمان برزمین .

سرزمین رسول خدا کویرگون است

و آل زیاد در قصرهای سنگی سکونت گزیده اند

شاعر شیعی دراین بستر سوز و گداز, عاشقانه سرود. جاودانگی جوشش خون حسینی را در بهارستان ادبیات شیعی , نمایان ساخت و شعر شیعه را, بیان سوز و درد نسل مظلوم قرار داد.

احمدامین , نگاشته است :ادبیات شیعی ,ادبیاتی عاطفی و با سوز و گدازاست و آن را,از ادبیات خوارج , که شعری حماسی است , جدا می داند 36 .

این نظر مورد تصدیق نیست , زیرا شعر شیعی , عاطفه و حماسه را در هم آمیخته است . آن روزگار, سوگ و سرشک در خدمت نهضت قرار داشت . آنگاه که شاعران شیعی ,از تضییع احکام الهی سخن می گفتند 37 , آیا جز حماسه و خیزش می توان نام دیگر بر آن نهاد. آن زمان , که شاعر شیعی , سکوت اهل مسجد را, در حوادث واقع براهل بیت پیامبر(ص) یاد می آورد 38 ,جز خروش خشم علیه حکام , نامی دیگر داشت ؟ آیا بیهوده بود که شاعری چون دعبل , چهل سال دار خویش را بر دوش می کشید؟

بنابراین , بایستی امتیاز شعر شیعی رااز شعر معتزلی , که خردگرایانه بود, و شعر خوارج , که حماسی و برانگیزاننده بود, در ترکیب خهرد و عشق و حماسه دانست . دراین میان , عاشورا به عواطف و انگیزه های قیام , میدان حضور داد و شعر شیعی را, سرشاراز عناصر آن ساخت .

پاروقی ها: 1. تاریخ الاسلام , دکترابراهیم حسن , ج 1.399. 2.تاریخ العرب , فیلیپ حتی , 2.253. به نقل از :جهادالشیعه , سمیره المختاراللیشی .27. 3. تاریخ طبری , ج 4.352. 4. موارد متعدد در تواریخ نقل شده است واز آن جمله : مشاجره مادراین زیاد بااو :تاریخ طبری , ج 4.371. اعتراض همسر خولی به او :تاریخ طبری , ج 4.348. برخورد همسر کعب بن جابر )قاتل بریرین خفیر) بااو :تاریخ طبری , ج 4.247. اعتراض زن یزدید بن معاویه نسبت به شهادت امام : تاریخ طبری , ج 6.267 و... 5.از آن جمله ندامت ندامت ایوب بن مشرح , رضی بن منقذ عبدی و... ر.ک : تاریخ طبری , ج 4.248 ج 6.248. همچنین کسی که سرامام را به کوفه آورد, در تحلیل از شخصیت امام ,اشعاری را بیان کرد: رکابم رااز زر و سیم بیا کن , زیرا سرور پارسایان را کشتم ... ابن زیاد,از گفتاراو, خشمناک شد و گفت : بااین عقیده , چرا در قتل او شرکت کردی ؟ هیچ پاداشی از من نخواهی گرفت . عقدالفرید,ج 381.4 مروج الذهب , ج 2.65. 6.از آن جمله : به نامه ابن عباس به ابن زیاد رجوع کنید :تاریخ یعقوبی ج 2.187186. 7. الارشاد, مفید,.123. 8. تاریخ النیاحه , قرشی , ج 1.73. 10. حیاه الامام الحسین , قرشی , ج 3.253347. 11. تاریخ النیاحه , شهرستانی , ج 98.1 تاریخ طبری , 4.357. 12. سیره الائمه الاثنی عشر, هاشم معروف الحسنی , ج 2.133125. 13. حیاه الامام الحسین , قرشی , ج 3.393376. 14.مقتل سیدالاوصیاء, .154. به نقل از :تاریخ النیاحه , سید صالح شهرستانی , ج 1.165. 17. نهضه الحسین , هبه الذین شهرستانی .151. 18. الکامل ,ابن اثیر, ج 4.45. 19. تاریخ النیاحه , شهرستانی ج 104.1 ریاض الاحزان , 9,605. 20.سیره الائمه الاثنی عشر, هاشم معروف الحسنی , ج 146.2 الکامل ابن اثیر, ج 73.4 ثوره الحسین , محمد مهدی شمس الدین , . 267261 حیاه الامام الحسین , فرشی , ج 3.453. 21. سیره النیاحه , شهرستانی ج 104.1 ریاض الاحزان , 59.60. 22. تاریخ یعقوبی , ج 2.195. 23. الحیاه السیاسه الامام الرضا, هاشم معروالحسنی , ج 2.146. 24. مقاتل الطالبین ,ابوالفرج اصفهانی , 597. 25. همان مدرک , 521. 26. از موارد دیگر, می توان به حضور یحیی ( از فرزندان زید) برمزار حسین در دوره عباسیان یاد کرد که در آن مقام , به ارتباط با زائران حسینی پرداخت و قیامی علیه عباسیان شکل داد. ر.ک : امامان شیعه و جنبشهای مکتی , مدرسی ,.126. 27. آل بویه , علی اصغر فقیهی . 28.دول الشیعه , مغنیه , .66. نقل از تاریخ النیاحه , شهرستانی , ج 1.112. 29. نهضه الحسین , هبه الدین شهرستانی , .166. 30. مقاتل الطالبین ,ابوالفرج اصفهانی , .151. 31. نهضه الحسین , شهرستانی , .165. 32. همان مدرک . 33. همان مدرک , .67. 34. ادبیات انقلاب در شیعه , صادق آئینه وند, ج 1.93. 35. نهضه الحسین , هبه الدین شهرستاین ,.170. 36. ضحی الاسلام ,احمدامین . 37. اشاره ای به شعر جعفرین عفان که سابقااز آن یاد شد. 38. اشاره به سروده اوثمیله که سابقا ذکر شد.