مفهوم عزا در لغت و نزد لغويان

«عزا» در متون لغت دو معنی دارد:

1.  معنای حقیقی  : معنای حقیقیِ عزا همان صبر است که لغویین به آن تصریح کرده­ اند. (طریحی، مجمع البحرین، ج1، ص290) البته بعضی از لغویین متعلق صبر را نیز بیان کرده­اند و آن هرچيزي است كه از دست رفته است:  «عزا یعنی صبر بر هر چیزی که از دست رفته است». (فراهیدی، کتاب العین، ج‌2، ص205)

2. معناي مجازي :   در واقع لغت عزا معنای مجازی نیز دارد و آن همان معنای عرفی است یعنی غم و اندوه. منشأ این مجاز آن است که هر مصیبتی معمولاً همراه با غم و ناله است و این باعث شده که معنای دیگری برای عزا به صورت مجازی ایجاد شود بنابراین کسی که مصیبتی بر او وارد شده هم معنای عرفی عزا بر او صدق می­کند یعنی به خاطر مصیبت وارد شده اندوهگین و ناراحت است و هم معنای حقیقی آن، یعنی در عین حال که ناراحت و غمگین است، باید صبر پیشه کند.

اقوال فقها درباره عزاداري

در بین فقها چهار نظریه دربارۀ حکم عزاداری بر معصوم علیه السلام وجود دارد كه به ترتيب چنين اند:

1.   قول اول = جواز عزاداري:  با رجوع به کلمات و سخنان بسياري فقها در مواضع مختلف فقه، از مفهوم کلام­شان استفاده می­شود که عزاداری بر معصومین علیهم السلام را جایز می­دانند که به سه موضع اشاره می­شود:

الف- موضع نخست : 

 بسیاری از فقها در بحث روزه به جواز عزاداري و حزن و اندوه آن در روزعاشورا اشاره كردند يعني در موضع «روزه» اين حزن و اندوه و عزا را شرط مي دانند. مثلا گفته اند:

 «روزۀ روز عاشورا در صورتی مستحب است که به خاطر حزن و اندوه باشد».(شیخ طوسی، المبسوط، ‌ج1، ص282، علامۀ حلی، تذکره الفقهاء، ‌ج6، ص192، عاملی، مدارک الاحکام، ج6، ص267 و طباطبایی، ریاض المسائل، ج5، ص465)

در كلمات فقها و سخنان ابشان در موضع «روزه عاشورا» آمده است كه :

 «حزن و اندوه به خاطر مصائب آن روز است که یکی از مصائب آن روز بلکه مصداق کامل آن، شهادت امام حسین علیه السلام است».

ب- موضع دوم:

يكي ديگر از مواضعي كه فقهاي شيعه به گريه و عزاي سالار شهيدان امام حسين (ع) اشاره كرده اند در موضع «گريه در نماز »است . 

در خصوص گريه در نماز غالب فقها گفته اند اگر عمداً برای کار دنیا با صدا گریه کند ، نماز باطل است؛ ولی بدون صدا اشکال ندارد .  اما اگر از ترس خدا یا برای آخرت گریه کند ، اشکال ندارد ؛ بلکه از بهترین اعمال است.

در خصوص گريه براي امام حسين (ع) مرحوم سید محمد كاظم طباطبايي يزدي صاحب عروه  فرموده: «چه بسا کسی قائل شود گریه بر امام حسین علیه السلام در حال نماز جایز است! در حالی که چنین چیزی مشکل است».(یزدی، العروه الوثقی، ج1، ص721) ولکن بسیاری از علما بر کلام مرحوم سید تعلیقه زده و قائل به جواز شده­ اند

برخي از آنان عبارتند از :

د مرحوم جواهری، نائینی، آل یاسین، کاشف الغطاء، حکیم، خوئی و فاضل لنکرانی.(یزدی، العروه الوثقی المحشی، ج3، ص35) ازکلام­ آنها نیزاستفاده می‌شود که عزاداری(گریه)بر امام حسین علیه­ السلام راجایز می‌دانند.

ج-موضع سوم:

يكي ديگر از مواضعي كه فقها به جواز عزاداري اشاره كرده اند «پوشيدن لباس سياه» است. رواياتي وجود دارد كه از پوشيدن  لباس سياه  نهي كرده است.  مرحوم بحرانی فرموده: «بعید نیست پوشیدن لباس سیاه در عزای امام حسین علیه السلام از اخبار ناهیه از پوشیدن لباس سیاه، استثنا شده باشد به خاطر اخبار مستفیضه­ای که امر می­کند به اظهار شعائر حزن...». (بحرانی، الحدائق الناضره، ‌ج7 ص118) این کلام صراحت دارد که اظهار شعائر حزن مانند پوشیدن لباس سیاه جایز است. پس عزاداری با پوشش سیاه در عزای امام حسین علیه السلام جایز است.  

ادامه دارد.....