چهارفصل خدا در آسمان - محمدحسین ایراندوست

کرامت انسان

درباره کرامت انسان و احترام به شخصیت او و حقوق ذاتی انسان، حکما، علما و پیامبران الهی سخن های زیادی داشته اند. عده ای از دانشمندان، تعالیم حضرت عیسی علیه السلام را راهگشای بشر در آگاهی از حقوق خود قلمداد کرده اند. برخی از اومانیست های فعلی معتقدند آنچه از حقوق بشر می دانند ناشی از افکار پیامبر خدا، مسیح عالی است. حتی یکی از نویسندگان بزرگ حقوق عمومی فرانسه «دو گین»  می گوید: «مسیح به ما انسانیت را آموخت و شرافت آن را به ما یاد داد.[1]»

 احکام اسلامی هم از چنین مواردی سرشار است. اشرف مخلوقات و کسی که خلیفه خدا بر زمین است، طبیعی است که دارای حقوقی است که همیشه باید محترم باشد. منظور از «کرامت» در آیه قرآنبه معنای «کرامت در مال» نیست بلکه به معنای شرف و فضیلت و نفی هرنوع نقصان و کاستی است[2]. کرامت‌ انسان هم در خلقت و هوش و عقل و استعداد اوست، و هم در دارا بودن قانون آسمانى و رهبرى معصوم، و هم در مسجود فرشتگان واقع شدن. همچنین كرامت، امتيازى در انسان است كه در ديگران نيست، امّا فضيلت، امتيازى است كه ممکن است در ديگران نيز باشد. می توان گفت كرامت اشاره به نعمت‌هاى خدادادى در وجود انسان است، که بدون تلاش، بدست آمده است.[3]

مسأله «کرامت انسان» در دین اسلام از زمان ظهور این دین و در آیه ۷۰ سوره اسراء به روشنی و زیبایی بیان شده است. اما در بین دانشمندان علم حقوق، تقریبا از سه قرن پیش، مورد توجه خاص قرار گرفته و وارد زندگی اجتماعی انسان شد و به عنوان یک ابزاری برای حمایت از حقوق انسانها در مقابل قدرت دولتها و کسانی که بر آنها سلطه پیدا کرده بودند، به کار رفت. «کرامت» در قرآن کریم حق عمومی انسان تلقی شده است. و لازم نیست هر کس که از حق تکریم برخوردار می شود حتما در علم و سایر فضایل، برتر از دیگران باشد. به تعبیر دیگر، قرآن «تکریم»، را حق عمومی انسان می داند نه «تفضيل».

تکریم یا تفضيل

معنای تفضیل و تکریم یکی نیست. برای همین در آیه ۷۰ سوره اسراء این دو معنا جداگانه بیان شده است:

وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ .... وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا. یعنی: ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم  ..... و آنها را بر بسیاری از مخلوقات خود برتری و فضیلت کامل بخشیدیم.

برای عموم انسانها کرامت قائل است و حق تکریم را یک حق عمومی برای هر انسانی دانسته است. بنابراین لازم نیست کسی که تکریم می شود حتما برتر از دیگران باشد. ولی «تفضيل» برای اقشار و اصناف خاص است که برتر از دیگران شده اند. تعبیری از برخی مفسران گزارش شده که بر اساس آن «تکریم» مربوط به نعمت های دنیاست که هر انسانی از آن برخوردار است ولی «تفضيل، مربوط به نعمتهای آخرت» است[4]. و برخی گفته اند تکریم انسان به دلیل برخورداری از قوه عقل و فهم و تمییز است[5].

برخی گفته اند «تکریم»  اشاره به نعمت‌هاى خدادادى در وجود انسان است، اما نعمتهایی که بدون تلاش بدست آمده است. ولى «تفضیل» اشاره به نعمت‌هايى است كه با تلاش خود انسان همراه با توفيق الهى بدست آمده است. و نیز گفته اند «تکریم» مربوط به نعمت‌هاى مادّى است، ولى «تفضیل» مربوط به نعمت‌هاى معنوى است.[6]