کوچکترین وبگاه ايرانيان

چراغ شرع
شيخ عطار و اردات به اهل بيت (ع)

فريدالدين ابوحامد عطار نيشابوري شاعر وعارف نام آور ايران در قرن ششم مي باشد.

از وي آثار ارزشمندي برجاي مانده . در قسمتي از منظومه خسرو نامه مثنويات خود را نام برده است .

مصيبت نامه كاندوه جهان است، الهي نامه كاسرار عيان است، به داروخانه كردم هر دو آغاز، چه گويم زود رستم زاين و آن باز ، مقامات طيور ما چنان است كه مرغ عشق را معراج جان است، چو خسرو نامه را طرزي عجيب است ، ز طرز او كه مه با نصيب است.

عطار در مثنويات مذكور عشق و علاقه خويش را به حضرت رسول اكرم (ص) و امامان معصوم (ع) بيان كرده است .در الهي نامه آورد :

زمشرق تا به مغرب گر امام است

اميرالمومنين حيدر (ع) تمام است

گرفته اين جهان زخم سنانش

گذشته زان جهان وصف سه نقش

چو در سر عطا اخلاص او راست

سه نان راهنده آيت خاص اوراست

سه قرصش چون دو قرص ماه و خورشيد

دو عالم را بخوان بنشاند جاويد

تو را گر تيرباران بر دوام است

« علي حبه جنه » تمام است

كه اشاره كرده است به اين حديث « علي حبه جنه ، قسيم النار والجنه »

پيمبر گفتش : اي نور دو ديده

زيك نوريم هر دو آفريده

علي چون با نبي باشد ز يك نور

يكي باشند هر دو از دويي دور

چنان در شهر دانش باب آمد

كه جنت را به حق بواب آمد

وي در مثنوي ديگرش به نام منطق الطير كه مقامات الطيور نيز ناميده شده به بيان فضيلت حضرت علي (ع) پرداخته و آن بزرگوار را « پيشواي راستين» و خواجه معصوم ناميده است :

خواجه حق پيشواي راستين

كوه حلم و باب علم و قطب دين

ساقي كوثر امام رهنماي

ابن عم مصطفي شير خداي

مرتضي مجتبي جفت بتول

خواجه معصوم داماد رسول

مقتدا بي شك به استحقاق اوست

مفتي مطلق علي الاطلاق اوست

در مثنوي ديگر خود به نام مصيبت نامه ابتدا از حضرت علي (ع) ياد كرده است و سپس با شور و حرارت خاص به منقبت امام حسن (ع) و امام حسين (ع) مي پردازد.

رونقي كان دين پيغمبر گرفت

از اميرالمومنين حيدر گرفت

چون امير نحل شير فحل شد

زآهن او سنگ موم نحل شد

ميرنحل از دست و جان خويش بود

زان كه علمش نوش و تيغش نيش بود

زو دو مغز است از حسين و از حسن

بل دو مغز است او از اين هر دو سخن

حتي به آيه هل اتي اشاره كرده است كه اشاره به خاندان حضرت علي (ع) دارد :

لافتي الي عليش از مصطفي است

و از خداوند جهانش هل اتي است

چون نبي موسي علي هارون بود

گر برادرشان نگويي چون بود ؟

او چه قلب آل ياسين آمده است

قلب قرآن ياوسين زين آمده است .

در همين قسمت به مدح وستايش حضرت امام حسن (ع) پرداخته :
نور چشم مصطفي و مرتضي
شمع جمع انبيا و اوليا
جمع كرده حسن خلق و حسن ظن
جمله اطفال چون نامش حسن
و در ذكر شهادت زهر آگين امام حسن (ع) اشاره كرده است :
آن محبي كز شير زهرا خورده باز
مصطفي دادش بدان لب بوسه باز
چون توان كردن گذر كه زهر را
خون توان كردن جگر اين قهر را
نام خصمش گر چه پرسيدند باز
تن ز دو تن كشته در دل داد راز
نوش كرد آن زهر و غمازي نكرد

جان بداد و ترك جان بازي نكرد

عطار با همان ارادتي كه به نعمت و ستايش حضرت علي (ع) و فرزند ارشدش پرداخته به منقبت حضرت امام حسين (ع) نيز روي آورده است. ابيات زير شوق و اشتياق او به امام معصوم است. و ابيات به واقعه كربلا اشاره دارد و درد دريغ خويش از ظلمي كه دشمنان به امام حسن (ع) روا داشتند بيان ميكند و امام حسين (ع) را سلطان ده معصوم ميخواند.

كيست حق را و پيمبر را ولي

آن حسن سيرت حسين بن علي

آفتاب آسمان معرفت

آن محمد صورت و حيدر صفت

نه فلك را تا ابد مخدوم بود

زان كه او سلطان ده معصوم بود

در تموز كربلا تشنه جگر

سربريدندش چه باشد زين تبر

با جگر گوشه پيمبر اين كنند

وانگهي دعوي داد و دين كنند

كفرم آيد هر كه اين را دين شمرد

قطع باد ازين زباني كاين شمرد

كاشكي اين من سگ هندوي او

كمترين سگ بودمي در كوي او

يا در آن تشوير آبي گشتمي

در جگر او را شرابي گشتمي

در مختارنامه كه مجموعه رباعيات او باشد از امام حسن (ع) چنين ياد كرده است:

اي گوهر كان فضل و درياي علوم

وز راي تو در درج گردون منظوم

بر هفت فلك نديد و در هشت بهشت

نه چرخ چون تو پيشرو ده معصوم

در اسرارنامه پس از ستايش صحابه در مدح حضرت علي (ع) اين چنين سروده است:

خصوص آن وارث دين پيمبر

چراغ شرع و صاحب حوض كوثر

به تن رستم سوار رخش دلدل

به دل غواص درياي توكل

علي القطع افصل الايام او بود

علي الحق حجت الاسلام او بود

منادي سلوني در جهان داد

به يك رمز از دو عالم صد نشان داد

چنان شد در نماز از نور حق جانش

كه از پايش برون كردند پيكارش

چنين بايد نماز از اهل رازي

كه تا نبود خارت نا نمازي

سيد هادي مير آقايي

جمعه 28 اسفند 1388

7:16 AM

نظرات(0)

زندگی نامه عطاملک جوینی

علاء الدین ابوالمظفرعطاملک بن بهاء الدین محمد جوینی از جمله بزرگ ترین مورخان و نویسندگان قرن هفتم هجری است . 1

وی فرزند بهاء الدین و برادر خواجه شمس الدین محمد ، صاحب دیوان و وزیر شهید بود که پدر و جد و خالش همه از دبیران و کتاب و نویسندگان فاضل شمرده می شده و در خدمت سلاطین می زیسته اند . عطاملک به ویژه در خدمت امیر ارغون – امیر مغول که مدت پانزده سال والی ایران بود – به سر بردهو به سمت دبیری استیفا و رسالت و کارپردازی موسوم بوده است . 2

خانواده صاحب دیوانیان یکی از قدیم ترین و مشهورترین خانواده های نجیب ایران بوده اند . نسب این خانواده به فضل بن ربیع معروف حاجب خلفای بنی عباس می رسد .3

ا لبته قاضی نورالله شوشتری در مجالس المومنین و همچنین مرحوم هدایت در مجمع الفصحاء ( 1- 311 ) نسب نامه او را به امام الحرمین جوینی می رسانند که این مطلب اشتباه است . 4

درسال 654 که هولاگو به ایران آمد به خدمت او در آمد و در سال 657 از سوی هولاگوحکومت بغداد به او مفوض گردید و بعد از مرگ هولاگو به نیابت سونجاق آقا برعراق و بغداد حکومت کرد که مجموعاً مدت حکمرانی او در بغداد نزدیک بیست و چهار سال بوده است .

در آخر او و برادرش شمس الدین در دوران پادشاهی اباقاخان دچار سعایت و دسیسه مجدالملک یزدی شدند وخانواده شان در سر این کار تباه شدند ولی در نهایت مجدالملک در دام پهن شده خود هلاک شد . ( شرح این واقعه در مقدمه عبدالوهاب قزوینی- ص لو آمده است . ) 5

علاء الدین در شرح این مصائب وارده بر خود در اواخر عمر دو رساله نفیس تالیف نموده است یکی موسوم به " تسلیة الاخوان " و نام دیگری که متمم آن است نام آن معلوم نیست . و هر دو رساله از حسن اتفاق در کتاب خانه ملی پاریس موجود است . 6

بعد از مرگ اباقاخان، برادرش، سلطان احمد نکودر7 ( به گفته مرحوم علامه قزوینی تکودار بن هولاگو معروف به سلطان احمد می باشد .) به حکومت رسید و عطاملک و برادرش ایمن شدند . 8

اما چون بین تکوداربن هولاگو معروف به سلطان احمد بین او و برادرزاده اش ارغون بن اباقابن هولاگو اختلافی پدید آمد و ارغون را داعیه سلطنت در دماغ پیدا شد و نیز چون اکثرطوایف وفات اباقا را به صاحب شمس الدین نسبت می دادند چون در سنه 681 ارغون به بغداد رسید ، گفت: " بقایایی را که بر علاء الدین است و در زمان پدرم بوده طلب می دارم . " حتی دستور داد نجم الدین اصغر – پیشکار و نایب علاء الدین – را که به تازگی وفات کرده بود فرمان داد تا از خاک بیرون آوردند و در راه انداختند . چون این خبر به علاء الدین رسید ، بغایت متغیر و متألم شد و صداعی بر وی طاری گشت و بدان علت وفات یافت . این واقعه در چهارم ذی حجه در مغان اتفاق افتاد ، نعش او را به تبریز آورده در مقبره چرنداب دفن نمودند . 1

تألیفات علاء الدین

1- رساله تسلیةالاخوان: یک نسخه از آن در کتا ب خانه ملی پاریس موجود است . موضوع آن ذکر مصائبی است که در حدود سال 680 به واسطه سعایت مجدالملک یزدی بر مصنف کتاب وارد شد تا خلاصی وی از حبس به فرمان " اباقا " در چهار رمضان سنه 680 . بنابراین تالیف این رساله بعد از رمضان سال 680

می باشد . 1

2- رساله ای که بعد از" تسلیةالاخوان" تالیف نموده و مضامین آن متمم تسلیةالاخوان و دنباله رشته همان وقایع است تا جلوس سلطان احمد و قتل مجدالملک یزدی . این رساله قریب شش ماه قبل از وفات علاءالدین تالیف شده است و آخرین اثری است که از قلم وی صادر گردیده است .2

3- علاوه بر این دو رساله بعضی مکاتیب و فرامین و رسائل از منشآت علاءالدین در ضمن مجموعه از رسائل منتجب الدین بدیع الکاتب جوینی خال جد پدر مصنف در کتاب خانه اداره السنه شرقیه در پطرزبورغ در پانزده ورق وزیری بزرگ که سی صفحه باشد محفوظ است . 3

4- تاریخ جهانگشا

تألیف : سیّد علی علوی

--------------------------------------------------------------------------------

1- ذبیح الله صفا – گنج وگنجینه – 346 2- احمد خاتمی – شرح مشکلات تاریخ جهانگشای جوینی – مقدمه 20

3- جوینی - تاریخ جهانگشا - مقدمه عبدالوهاب قزوینی – ص ( یب ) 4- همان : پاورقی - ص( یب )

5- احمد خاتمی – شرح مشکلات تاریخ جهانگشای جوینی – مقدمه 20 6- مقدمه علامه قزوینی بر جهانگشا – ص ( مج )

7- همان : ص ( نح ) 8- احمد خاتمی : شرح مشکلات جهانگشا – مقدمه 20

1- مقدمه علامه قزوینی بر جهانگشا – صص ( نز – نح )

1 - مقدمه علامه قزوینی بر جهانگشا – صص ( عب – عج – عد )

2 – همان : صص( عد – عه ) 3- همان: ص ( عو )

جمعه 28 اسفند 1388

7:16 AM

نظرات(0)

آثار نظامی

1- دیوان : شامل قصیده و غزل و رباعیات شاعر می باشد که به روایت هایی بیست هزار بیت داشته است سعید نفیسی و وحید دستگردی تا جایی که توانسته اند آن را جمع آوری کرده اند . 1

اکنون قسمتی از آن در دست است .

2- خمسه نظامی : نام های دیگر آن پنج منظومه یا پنج گنج است که پنج مثنوی مخزن الاسرار ، خسرو و شیرین ، لیلی و مجنون ، هفت پیکر و اسکندر نامه را در بر می گیرد ؛ اکنون به شرح مختصری در باره هر کدام می پردازیم .

الف : مخزن الاسرار : مثنوی عرفانی ، اخلاقی در بحر سریع بر وزن مفتعلن مفتعلن فاعلان که شامل بیش از 3250 بیت است و به نام ملک فخر الدین بهرامشاه بن داود ، پادشاه ارزنجان ، در حدود سال 570 سروده است . 2

مخزن الاسرار اندیشه هایی است حکمی مشتمل بر امثال وحکایات و مواعظ د ر بیست یا بیست ویک مقاله راجع به زهد و عرفان که در طی آن شاعر از هر چیزی سخن رانده است . 3

در این منظومه سخنان تلخ و عتاب آلود در قالب قصّه های کوتاه و پر مایه دیده می شود . این منظومه بعداً سرمشق امیر خسرو دهلوی در مطلع الانوار و خواجوی کرمانی در روضةالانوار و جامی در تحفةالاحرار قرار می گیرد . 4 مطلع مخزن الاسرار این بیت است :

فاتحه فکرت و ختم سخن نام خدایست بر او ختم کن

ب: خسرو وشیرین : منظومه ای است غنایی در متجاوز از 6500 بیت . از آن جایی که اصل تحقیق این منظومه می باشد در جایی دیگر به آن می پردازیم .

ج : لیلی ومجنون : این مثنوی شامل بیش از 4700 بیت است که در بحر هزج بر وزن مفعول مفاعلن فعولن سروده شده است . مثنوی لیلی و مجنون را به سال 584 به فرمان شروان شاه جلال الدّین ابوالمظفّر اخستان بن منوچهر ساخته است . 5 آغاز مثنوی این گونه است :

ای نام تو بهترین سرآغاز بی نام تو نامه کی کنم باز ؟ !

لیلی و مجنون که با داستان دافنیس و کلوئه و حتّی با حکایت رومئو و ژولیت قابل مقایسه است ، سرگذشت عشقی است پر از درد وحرمان که دو قبیله دشمن را با مسأله ای دشوار روبه رو می کند . 6

منشأ لیلی ومجنون از داستان های تازی است . نام مجنون (= دیوانه ) را قیس بن ملوّح بن مزاحم نوشته اند و گویند از بنی عامر بود ، و لیلی دختر سعد نیز ازهمان قبیله بود . داستان پرورده نظامی با آن چه در عرب رایج بوده فرق بسیار دارد ؛ نظامی داستانی نو پی افکنده است .7

این کتاب نیز مانند دیگر آثار نظامی تا آغاز داستان مقدمّه ای حاوی حمد خدا و نعت پیغمبر اکرم و وصف معراج و مطلبی با عنوان " برهان قاطع در حدوث آفرینش " دارد؛ آن گاه سبب نظم کتاب و مدح شروان شاه و نصیحت به فرزند و مطالب گوناگون دیگر دارد.

د: هفت پیکر : در این منظومه که آن را بهرام نامه ، هفت پیکر و هفت گنبد نیز گفته اند داستان های بهرام گور در متجاوز از 5000 بیت به رشته نظم کشیده شده است . این مثنوی در بحر خفیف بر وزن فاعلاتن مفاعلن فعلان و در پاره ای ابیات فاعلاتن مفاعلن فعلن سروده شده است . این مثنوی که در سال 593 سروده شده به نام علاءالدّین کرپ ارسلان حاکم مراغه ، از اولاد آق سنقر مؤسّس سلسله آل زنگی یا اتابکان زنگی است . 1

در این منظومه بیشتر سخن از بزم های بهرام گور و حکایت ها و افسانه های دل انگیز است ؛ که از قصّه های ایرانی مربوط به عصر ساسانیان است . 2

داستان کامجوئیهای بهرام گور پادشاه ساسانی است که به موجب روایت شاعر نزد نعمان عرب ، در یمن – و نه درحیره چنان که مشهور است – پرورش می یابد و یک جا نیز از سرنوشت آینده خویش خبر می گیرد. بعد از مرگ پدر به ایران لشکر می آورد و با قدرت حکومت را به دست می گیرد آن گاه درون گنبدهای هفت رنگ هر شب با صنمی سر می کند و سرگذشت او را می شنود تا آن که به دنبال گور می رود و داستان او به پایان می رسد . 3

کتاب جز این هفت داستان مقدمّه ای طولانی در حمد خدا و نعت رسول و مدح پادشاه و آغاز کار بهرام دارد و در پایان نیز از پریشانی ملک و بالاخره از تنبّه بهرام و مرگ او سخن می گوید .

دکتر محمّد معین در وجه تسمیّه " هفت پیکر " می گوید : " نام این کتاب از باب تسمّیه کلّ به اسم جزء به منظومه اطلاق شده ، چه نظامی در شرح مدّت اقامت بهرام پنجم شاهنشاه ساسانی مشهور به بهرام گور ( 440- 420 م ) به عنوان ( دیدن بهرام صورت هفت پیکر را در خورنق ) شرح می دهد . " 4

آغاز آن با این بیت است : ا ی جهان دیده بود خویش از تو هیچ بودی نبوده پیش از تو

ه : اسکندر نامه : این منظومه که در بحر متقارب بر وزن فعولن فعولن فعولن فعول سروده شده شامل دو جزءاست : شرف نامه یا مقبل نامه با متجاوز از 6800 بیت و اقبال نامه یا خرد نامه که متجاوز از 3800 بیت دارد که جمعاً بیش از 10000 ( ده هزار ) بیت است . قسمت اوّل را اسکندر نامه برّی و قسمت دوّم را اسکندر نامه بحری نیز گویند . گویا شرف نامه را در سال 597 و اقبال نامه را در سال 603 در حدود 64 سالگی به پایان برده باشد ، نظامی از سه زاویه به اسکندر نگریسته است : در بخش اوّل " شرف نامه " – اسکندر کشور گشا، در بخش دوّم " خرد نامه " – اسکندر فرزانه ، و در بخش سوّم – " اقبال نامه "

- اسکندر پیامبر است ؛ اسکندر نامه نیز آمیزه ای است از تاریخ و افسانه . ذوالقرنین که در قرآن کریم آمده در نظر مسلمانان همان اسکندر است ؛ انگیزه نظامی در سرودن این کتاب چیزی جز ندای باطن نبوده است از خصوصّیات شرف نامه و اقبال نامه سبک نوینی است که استاد گنجه در آغاز هر مطلب به کار داشته است . در شرف نامه هر مطلبی با ساقی نامه ای

آغاز می شود و پس از دو بیت ساقی نامه سخن اندرزآمیزی می آورد و بعد به داستان می پردازد ؛ و در اقبال نامه نخست در دو بیت به مغنّی خطاب می کند ، و سپس به داستان می پردازد 5

اسکندر نامه به نام نصرةالدین ابوبکربن محمّد جهان پهلوان از اتابکان آذربایجان است ؛ بعضی ممدوح شاعر را در شرف نامه الملک القاهر عزّالدّین ابوالفتح مسعود پسر نور الدّین ارسلان شاه صاحب موصل

می دانند . این داستان را هم مانند خسرو و شیرین نخست فردوسی به رشته نظم کشیده است چنان که نظامی خود از این مطلب سخن می راند و می گوید :

سخنگوی پیشینه دانای طوس که آراست روی سخن چون عروس

. . . . . . . . .

نظامی که در رشته گوهر کشید قلم دیده ها را قلم در کشید 1

اسکندر نامه این گونه آغاز می شود :

خدایا جهان پادشاهی تراست ز ما خدمت آید خدایی تراست

در پایان باید گفت دستگردی در دیوان آن چه را به نام نظامی یافته در سه قسمت آورده است ؛ اشعاری که مسلمّاً از نظامی است و اشعار مشکوک و اشعاری که قطعاً از نظامی نیست . سعید نفیسی نیز کتاب خود را از 38 مأخذ جمع آوری کرده و کلّاً در حدود 1900 بیت گرد آورده است . 2

در تمام داستانها قهرمانان شاعر سرشت ها و نهاد های مناسب دارند ؛ خسرو مانند عاشقان نامراد – و به قدر فرهاد کوهکن – از رموز عاشقی خبر دارد ، چنان که بهرام خود را اسیر هوس نمی کند و مرد جنگ نیز می باشد . مجنون لطف شعر را نیز با ذوق عشق به هم آمیخته است ؛ اسکندر با آن که سرداری جنگجوست دست پرورده ارسطوست و ذوق حکمت نیز دارد و این حکمت او هم در جهانداری های او و نیزدرجهانگیری های او جلوه دارد . از این مطالب پی به قدرت شاعر می بریم وهم راز این که چرا شعرای دیگر شیوه نظامی را تقلید نموده اند . 3

جمعه 28 اسفند 1388

7:15 AM

نظرات(0)

تعداد صفحات :75 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 >