مقدمه:

امروزه با پيشرفت سريع تکنولوژي و دسترسي آسان کودکان به مراکز اطلاع رساني، پدر و مادرها نقش الگوئي قديم خود را تا اندازه زيادي از دست داده اند و کودکان از همان بدو تولد با الگوهاي جذاب فراواني آشنا مي شوند که سعي دارند رفتار مورد نظرشان را به آنها تحميل کنند و در اين ميان چه بسيارند پدر و مادرهايي که تلاش مي کنند با استفاده از روش هاي بي ثمر و گاه نادرست تربيتي (مانند نصيحت کردن، تهديد و ارعاب واجبار يا تنبيه بدني و...) فرزندشان را به سمت رفتارهاي صحيح هدايت کنند، ولي متاسفانه اين روش ها کار آيي چنداني ندارند و اوليا پس از مدتي نوميد و درمانده شده و نمي دانند که چگونه با فرزندشان برخورد کنند؟ 
اما زياد نگران نباشيد زيرا يک مساله تنها يک راه حل ندارد بهتر است راه حل هاي گوناگون را بررسي کنيد و در آن ميان بهترين راه حلي که مي تواند مشکل شما را حل کند انتخاب نمائيد.
در اين متن سعي شده است که با زباني ساده تعدادي از اين راه حل ها و روش هاي تغيير رفتار توضيح داده شود تا اولياء بنا به ضرورت از آنها جهت اصلاح رفتار فرزندشان استفاده کنند.

اصول تغيير رفتار :

اصل اول – استدلال با کودکان

از هنگاميکه کودکان صحبت کردن را ياد مي گيرند مي توان با آنها استدلال کرد و نتايج احتمالي کارهاي مختلف را به آنها گفت، در چنين مواردي بايد از زباني ساده و در خور فهم کودکان استفاده کنيم و يا اينکه از آنها بخواهيم خودشان نتايج کارهاي مختلف را (مانند آتش بازي...) شرح بدهند.

اصل دوم - دادن پاداش به کودکان

اگر مي خواهيد رفتار مثبتي را در فرزندتان تقويت کنيد بهتر است براي آن رفتار پاداشي را در نظر بگيريد به عنوان مثال اگر مي خواهيد فرزندتان به درس علاقه مند شود و وضع درسي اش بهبود پيدا کند، مي توانيد با دادن انواع پاداش هاي مادي و معنوي به فرزندتان او را به اين کار تشويق کنيد، يک لبخند، يک آفرين، يک کلام زيبا، يک خوراکي، مبلغي پول، رفتن به پارک، اندکي توجه به فرزند و... همه اين ها پاداش هايي هستند که شما مي توانيد از آنها جهت ترغيب فرزندتان به سمت رفتار مورد نظر استفاده کنيد.

اصل سوم – پاداش دادن به رفتار مغاير

اگر فرزندمان کاري منفي را انجام مي دهد و ما نمي توانيم جلويش را بگيريم مي توانيم به رفتار ديگري که مغاير رفتار منفي اش است پاداش بدهيم تا به تدريج رفتار منفي فرزندمان اصلاح شود، به عنوان مثال اگر فرزندمان به تميزي اهميت نمي دهد مي توانيم اورا مسئول نظا فت خانه يا مدرسه کنيم تا ديدگاهش عوض شود.

اصل چهارم: اصل اشباع (خسته شدن از تکرار زياد يک کار)

برخي از رفتارهاي منفي نوجوانان را مي توان با استفاده از اين اصل اصلاح کرد، براي نمونه اگر فرزند شما عادت دارد يک ريز صحبت کند و به کسي مجال حرف زدن نمي دهد شما مي توانيد با استفاده از اين اصل به او اجازه بدهيد در يک روز پشت سر هم آنقدر صحبت کند که از صحبت کردن براي هميشه خسته و دلزده شود، فقط توجه داشته باشيد که از اين اصل تنها براي از بين بردن رفتارهاي منفي کم خطر و يا بي خطر استفاده کنيد (مانند تمايل فرزندتان به خوردن يک نوع غذا، زياد حرف زدن، شلوغ کردن  و...) و در رفتارهاي منفي خطر ناک (مانند تمايل بچه ها به آتش بازي...) هرگز از اين اصل استفاده نکنيد. 

اصل پنجم – اصل خاموشي

ما اگر بخواهيم رفتار زشتي را در فرزندمان از بين ببريم، مي توانيم از اين اصل استفاده کنيم، در اين روش پس از اينکه کودک رفتار نادرستي را انجام داد ما او را مورد بي توجهي و بي اعتنايي قرار مي دهيم، به طوري که کودک پس از انجام رفتار زشتش هيچ پاداشي را از جائي دريافت نکرده تا بتدريج رفتارش را ترک کند، براي نمونه اگر فرزندمان به تازگي از دوستانش حرف هاي زشت و رکيکي را ياد گرفته و آنها را در منزل بکار مي برد ما مي توانيم هر بار که اين سخنان زشت را برزبان مي آورد روي خود را از او بر گردانيم و به حرفهايش گوش ندهيم و هنگامي که لحن سخنش را تغيير داد و مودبانه صحبت کرد به او توجه کنيم.

اصل ششم - دادن سرمشق يا الگوي مناسب به کودک

ما اگر مي خواهيم فرزندمان را به انجام کاري مثبت ترغيب کنيم بهتر است الگو يا سرمشق مناسبي که آن کار را انجام ميدهد و مورد قبول فرزندمان است را پيدا کرده و او را با فرزندمان آشنا کنيم  تا فرزندمان از او الگو برداري نمايد.
بهترين سرمشق و الگو براي کودک پدر و مادر هستند، پس اوليا بايد در رفتار خود بسيار محتا ط باشند زيرا کودکان هوشيارند و کوچکترين اعمال آنها را به خاطر سپرده و الگو برداري مي کنند لذا اگر ما مي خواهيم فرزندمان کار مثبتي را انجام بدهد نخست خودمان بايد آن کار را انجام بدهيم تا وي ما را سرمشق قرار داده و همانگونه عمل کند، پس اگر دوست داريد فرزند تان به مطالعه و تحصيل اهميت بدهد خود شما نيز ساعاتي از روزتان را به اين کار (مطالعه کتاب يا روزنامه) اختصاص بدهيد و اگر مي خواهيد فرزندتان آداب معاشرت را رعايت کند خود شما نيز مبادي آداب باشيد، همچنين سعي کنيد فرزندتان را هميشه از الگوهاي فاسد و بد (مانند دوستان ناباب، ارازل و اوباش خياباني، باندهاي خلاف کار و... ) دور نگهداريد، چرا که به قول سنايي غزنوي:   
منشين با بدان که صحبت بد                             گر چه پاکي تو را پليد کند.
 
منبع: تغيير دادن رفتارهاي کودکان و نوجوانان/نوشته جان دي کرومبولتز، هلن بي کرومبولتز، ترجمه يوسف کريمي – تهران: انتشارات فاطمي، 1366

به قلم: سحر ميرشاهي