صفحه اصلی آلبوم های عکس لینکستان درباره ما تماس با ما
 
روانشناسی ورزش
روانشناسي ورزشي با عوامل روانشناسي مربوط به عملكرد و همكاري در ورزش، تمرينات بدني و انواع ديگر فعاليت‌هاي فيزيكي سر‌و‌كار دارد.

روانشناس ورزش سه هدف مهم را دنبال مي‌كند:

افزايش كارايي: كمك به ورزشكاران براي بهبود عملكردشان با استفاده از اصول روانشناسي.

درك تأثير همكاري، تمرينات بدني و فعاليت‌هاي فيزيكي،مؤلفه‌هاي شناختي و هيجاني روي سلامت.

پيشگيري از صدمات مانند صدمات ناشي از ضربه‌هاي مغزي.

حوزه‌ فعاليت خاص روانشناسي ورزش:

· برنامه‌ريزي براي عملكرد بهينه

· آموزش مهارت‌هاي تصويرسازي

· مديريت انرژي هيجاني

· پرورش مهارت‌هاي توجه و تمركز

· افزايش انگيزه و اعتمادبه‌نفس

· انتخاب استراتژي

· بهبود قواي ذهني

· آموزش بيوفيدبك

· مديريت استرس

· مشاوره براي اضطراب‌هاي حاد

· آموزش غلبه بر افت عملكرد

· استفاده از نوروفيدبك براي كمك به تمركز و قرار گرفتن در Zone

اولين آزمايشگاه (لابراتوار) روانشناسي ورزش در سال 1920 و در برلين آلمان تأسيس شد. بعدي به فاصله كمي از آن در روسيه و در سال 1925 نيز اولين لابراتوار روانشناسي ورزش در دانشگاه ايلينويس در آمريكاي شمالي و توسط كلمان گريفيث روانشناس تأسيس شدند. گريفيث اولين كتاب روانشناسي ورزشي را در سال 1926 نوشت.

عملكرد بهينه در ورزش

ورزش يك فعاليت بصري است و موفقيت در آن به حفظ گوش بزنگي و توجه به تكليف از طريق بينايي وابسته است. يك ورزشكار در ميدان رقابت با محرك‌هاي زيادي روبروست، بنابر‌اين به منظور تمركز بر روي يك محرك خاص و كنترل محرك‌هاي ديگر، منابع انرژي و منابع تمركزي زيادي استفاده مي‌كنند:

1- جستجوي مهم‌ترين اطلاعات محيطي

2- پيش‌بيني محرك‌ها و واكنش صحيح مقابل آنها

3- تصميم‌گيري در مورد اينكه كي و چگونه بايد پاسخ دهد

4- ايجاد پاسخ حركتي مناسب در مواجهه با محرك‌ها

به عنوان مثال يك فوتباليست در ميدان رقابت، محرك‌هاي زيادي از قبيل بازيكنان حريف، تشويق هواداران، بازيكنان خودي، توپ، داور، دروازه و ... را تجربه مي‌كند. چنانچه اين بازيكن بخواهد پاس صحيحي بدهد، بايد:

1- به بازيكني كه موقعيت خوبي دارد پاس دهد

2- مراقب تكل بازيكن حريف باشد

3- در پاس دادن تأخير يا عجله نداشته باشد

4- پاس را صحيح بدهد

ورزشكاران زبده اغلب حركات پيچيده را طوري انجام مي‌دهند كه به نظر مي‌رسد بدون كمترين هوشياري و آگاهي و بصورت خودكار انجام مي‌شوند. به اين حالت اصطلاحا? بودن در "Zone" يا « خودكار شدن رفتار » مي‌گويند. اين ويژگي اغلب مرتبط با تمركز و توجه بيروني است. اين افراد در هنگام ورزش بجاي توجه هوشيارانه به حركات دروني (مثل دست‌ها و پاها)، بر جنبه‌هاي خارجي از قبيل توپ، هدف، بسكت و ... توجه مي‌كنند. يکي از مهم ترين عوامل عملکرد بهينه ورزشکاران در ميدان رقابت، تنظيم توجه بگونه اي است که تلاش هوشيارانه کمي لازم دارد. عملکرد ضعيف، به دليل پردازش هوشيار و تلاشمند اطلاعات است. نتيجه چنين حالتي، تحريک زياد حرکات ماهيچه‌اي و درگيري زياد نيمکره چپ، قبل و در حين انجام تکليف است. در صورتيکه در عملکرد بهينه، ورزشکار بر حرکات خود تمرکز نکرده و تمام توجه خود را معطوف به اهداف خارجي مي‌کند. به عبارت ديگر، کنترل دقيق و هوشيارانه حرکات بدني، اثربخشي کمتر از کنترل ناهشيار و خودکار حرکات بدني ( و در عوض توجه به محرکات بيروني ) داشته، و باعث افزايش اضطراب و افت عملکرد مي‌شود. اضطراب بوجود آمده، هيجانات منفي را به‌همراه مي‌آورد و ورزشکار را مجبور مي‌سازد تا به جاي توجه به محرکات بيروني، توجه خود را معطوف افکار و هيجانات منفي خود کند و در کل يک بازي احساسي ارائه دهد.

اهميت وضعيت ذهني و رواني در قهرمانان

براي يك ورزشكار زبده، كسب تمركز در پراسترس‌ترين لحظات به معناي تفاوت در كسب مقام اول و چهارم است. امروزه تفاوت فيزيكي زيادي بين قهرمانان ورزشي وجود ندارد بلكه اختلاف در وضعيت ذهني و رواني آنان است، معمولاً در سطوح قهرماني، شرايط فيزيكي و تجارب ورزشكاران همانند است و آنچه اهميت پيدا مي‌كند آمادگي‌هاي ذهني و رواني افراد است. در آينده، رقابت بر سر مديريت ذهني ورزشكاران جاي تلاش روزافزون براي بهبود وضعيت فيزيكي و جسمي آنان را مي‌گيرد. اندازه‌گيري مسائل پنهان مانند فكر و احساس در ورزشكاران كليد پيشرفت‌هاي آتي در ورزش است.

ورزش‌هاي مختلف به انواع و درجات مختلفي از ملزومات رواني نياز دارند. مثلاً ورزش وزنه‌برداري نسبت به تنيس كمتر به مسائل رواني و فكري وابسته است. تنيس تاكتيك‌ها و استراتژي‌هاي پيچيده‌اي را به خدمت مي‌گيرد، تكنيك بالايي مي‌طلبد وفريب دادن حريف و داشتن خلاقيت نقش مهمي در آن بازي مي‌كند.

نوروفيدبك و دستيابي به Zone

قهرمانان ورزشي، بدن‌هايشان را به روش‌هاي مختلف اما يا هدف مشترك رسيدن به بهترين كارايي و عملكرد ممكن پرورش مي‌دهند. شما اغلب عضلاتتان را آماده مي‌كنيد اما به اهداف بزرگتان دست پيدا نمي‌كنيد. مانعي سر راه شما قرار دارد و آن در بسياري از مواقع فعاليت‌هاي مغز شماست. با استفاده از نوروفيدبك مي‌آموزيد كه چگونه بطرز مؤثر و كارآمدي مغزتان را براي رسيدن به شرايط مطلوب اصلاح و تربيت نماييد. نوروفيدبك يكي از لوازم اساسي مورد استفاده تيم‌هاي بزرگ ورزشي و قهرمانان المپيك براي دست يافتن به عملكرد بهينه است. نوروفيدبك طي جلسات مختلف، مغز را براي فعاليت با الگوي مناسب پرورش مي‌دهد. اين حالت در برگيرنده افزايش يا كاهش فعاليت امواج خاصي در مناطق خاصي از مغز است. فعاليت امواج مغزي شما به شكل برانگيختگي در بدن يا مغزتان بروز مي‌كند. براي اينكه يك ورزشكار موفق باشد لازم است بدنش در حالت برانگيخته و ذهنش در آرامش باشد. اين حالت غالباً قرار گرفتن در «Zone» ناميده مي‌شود. هركدام از امواج مغزي (بتا، آلفا، تتا و دلتا) بايد در سطح خاصي از فعاليت باشند تا اين وضعيت حاصل شود.

نوروفيدبك (EEG بيوفيدبك) قابليت بازآموزي فعاليت امواج مغزي براي كسب بهترين عملكرد در ورزشكاران رشته‌هاي مختلف ورزشي را فراهم مي‌كند. براي مثال براي آرام‌سازي ذهن هنگام تيراندازي با كمان مي‌توان از نوروفيدبك كمك گرفت. نوروفيدبك همچنين مي‌تواند براي بهبود تمركز، كاركرد شناختي و كنترل هيجانات و مسائل بوجود آمده بدنبال ضربه‌هاي مغزي و يا صدمات سبك وارده به افزايش تعادل فيزيكي در ژيمناستيك، اسكيت روي يخ، اسكي و... استفاده شود. نوروفيدبك همان بيوفيدبك امواج مغزي است. معمولاً يك جفت الكترود روي پوست سر و يك يا دو الكترود هم به لاله گوش‌ها وصل مي‌شوند. اين وسيله فيدبك سريع صوتي يا تصويري از فعاليت امواج مغزي فرد به او درآمد مي‌دهد. فعاليت الكتريكي مغز به كامپيوتر فرستاده مي‌شود. ما معمولاً بدليل ناآگاهي از فعاليت امواج مغزي خود، از تأثيرگذاري مناسب و مطمئن بر آن‌ها ناتوانيم. در حاليكه نمايش اين امواج روي صفحه مانيتور و فقط چند هزارم ثانيه پس از توليد آن‌ها، به ما اين امكان را مي‌دهد كه از طريق فرايند شرطي‌سازي عامل آن‌ها را تغيير دهيم. اكنون و به اين ترتيب ما واقعاً قادر به بازآموزي مغزمان شده‌ايم.

در ابتدا تغييرات كوتاه‌مدت هستند اما پس از مدتي دوام بيشتري مي‌يابند و با استمرار بيوفيدبك، تمرين و مديريت، اين آموزش در اكثر افراد اتفاق افتاده و تداوم مي‌يابد. محل قرار دادن اكترودها بر مبناي نقشه مغزي بدست آمده از الكتروانسفالوگرافي كمي (QEEG) و مناطق مغزي مرتبط با كاركردهاي خاص تعيين مي‌شود.

مهم‌ترين امواج مغزي عبارتند از دلتا، تتا، آلفا و بتا. در تمام حلالات رواني تمام اين امواج وجود دارند اما هركدام در حالت خاصي فعاليت بيشتري دارند. امواج دلتا مرتبط با خواب هستند. امواج بتا در طول انجام فعاليت‌هاي شناختي پيچيده، گفتگوهاي منطقي، تفكر ... ديده مي‌شوند. به طور كلي امواج بتا در حالت برانگيختگي (Arousal) بيشترين فعاليت را دارند. امواج آلفا در حالت آرامش، ريلكسيشن، قدم زدن در پارك و لذت بردن از محيط و... ديده مي‌شود. برخلاف بتا، آلفا در حالت عدم برانگيختگي بيشترين فعاليت را دارد. امواج تتا در حالت خيالپردازي و تفكر خلاقانه وجود دارد. تتا حالتي است كه فرد تكاليف پيچيده را بصورت خودكار و بدون اينكه فعاليت ذهني زيادي داشته باشد انجام مي‌دهد. با بررسي وضعيت مغز از لحاظ فعاليت امواج مغزي (نقشه‌هاي مغزي QEEG) و استفاده از نوروفيدبك مي‌توان امواج را در مواقع لازم و در شرايط مناسب تنظيم كرد. نوروفيدبك فرصت بهينه‌سازي عملكرد ورزشي و فكري را بدون استفاده از دارو فراهم مي‌آورد. زمينه‌هاي مختلف ورزشي وجود دارند كه نوروفيدبك در آن‌ها كاربرد دارد، از جمله: افزايش تمركز و توجه، كاهش اضطراب، افزايش كنترل روي هيجانات (مانند خشم)، غلبه بر تأثيرات ناشي از ضربات سبك يا سخت مغزي و نيز افزايش تعادل فيزيكي.

براي مثال در تيراندازي يا گلف، آموزش نوروفيدبك به منظور افزايش موج آلفا و آرام كردن ذهن بكار مي‌رود در حاليكه ورزشكاران در بعضي ورزش‌ها از نوروفيدبك براي كاهش فعاليت آلفا و تتا در بعضي مناطق مغزي همراه با افزايش بتا و به منظور كسب نوع متفاوتي از تمركز يا برانگيختگي استفاده مي‌كنند. در كنار نيازهاي متفاوت فعاليت‌هاي ورزشي مختلف، كاركرد مغزي خود ورزشكاران نيز برحسب مسائل ژنتيكي مانند (ADD/ADHD)، در استفاده از نوروفيدبك مؤثر است. شواهد نشان مي‌دهد بازيكنان فوتبال كه از ضربات سر بسيار استفاده مي‌كنند ممكن است تغييرات EEG و نورولوژيك و نقائص عصب ـ روانشناختي را تجربه كنند. بنابراين تمام مغزها يك نوع مشابه آموزش را احتياج ندارند.

حوزه ديگر تأثيرگذاري نوروفيدبك بر ورزش، افزايش تعادل فيزيكي در ورزشكاران است. فوايد حاصل از افزايش تعادل فيزيكي بر ورزش‌هايي مانند ژيمناستيك، اسكي، اسكيت روي يخ، هاكي، اسكيت، اسنوبورد، باله و حتي تنيس، بسكتبال، بيس‌بال، فوتبال و هنرهاي رزمي واضح و روشن است. همچنين گاهي مشكلات تعادلي به دنبال صدمات مغزي در ورزش‌هايي مانند اسكي يا هاكي بوجود مي‌آيند.

بعضي قهرمانان و ورزشكاراني كه از بيوفيدبک و نوروفيدبك استفاده كرده‌اند:

بازيكنان تيم فوتبال آث ميلان ايتاليا

ريچارد فالدز (Richard Faulds)، دارنده مدال طلاي المپيك 2000 سيدني: تكنولوژي امواج مغزي، آينده ورزش‌هاي رقابتي است. اين تكنولوژي به من كمك كرد تا هنگام تحت فشار بودن، تمركز و خونسردي خود را حفظ كنم.

هرمان ماير (Herman Maier) دارنده مدال طلاي المپيك در رشته اسكي

قهرمان تنيس ماري پيرس (Mary Pierce)

شناگر آمريكايي المپيك، چادكاروين (Chad Carvin) در ميان اولين نفراتي بود كه از اين سيستم استفاده كردند. وي مي‌گويد كه سيستم آموزش دستيابي به عملكرد بهينه (peak Achievement Training) به او كمك كرد تا در Zone تمركز بهينه قهرماني قرار گيرد.

مارك توايت (Mark Twight) كوهنورد برجسته و مشهور از 1996 استفاده از آموزش امواج مغزي را آغاز كرد. او مي‌گويد: در حرفه من، شكست بيشتر بدليل رواني اتفاق مي‌افتد تا فيزيكي. تكنولوژي امواج مغزي به من كمک مي‌كند تا در مواقع ضروري اعتمادبه‌نفس و كارايي فوق‌العاده خود را بدست آورم.

گردآوري :

سحر آذرنگ، کارشناس مهندسي پزشکي