موضوعات اصلي
بوستان
سعدي بوستان را در سال(655هـ.ق) در ده باب به نظم درآورد: «ز ششصد فزون بود پنجاه‌وپنج پندها و آرزوهاي سعدي در بوستان بيش از ديگر آثار او جلوه گر است. به عبارت ديگر سعدي مدينه فاضله‌اي را که به دنبال آن بود، در بوستان تصوير کرده است. در بوستان انصاف و حق پذيري فضيلتي است گران قدر و ستودني. بوستان جهان حقيقت است. بنابراين در آن جا حق‌گويي و حق شنوي مقامي والا دارد. صداي بشردوستانه سعدي در آن جا به گوش مي رسد. شبي که نيمي از بغداد طعمه حريق مي شود، آن کسي که خدا را شکر مي گويد(که دکان ما را گزندي نبود)، سنگدل است و خودخواه. «پسندي که شهري بسوزد به نار بوستان سعدي انسان را تصفيه مي کند. در جاي جاي اين کتاب عواطف انساني و هم دلي و پيوستگي افراد بشر جلوه گر است: «چو بيني يتيمي سرافکنده پيش در بوستان، گاه توبه گنه کاري پشيمان پذيرفته مي شود، ولي عابدي مغرور که از مجاورت او ننگ دارد ـ اگر چه با عيسي(ع) همنشين است ـ دوزخي مي شود.
گلستان
سعدي گلستان را در سال(656هـ.ق) در هشت باب تدوين کرد: «در آن مدت که ما را وقت خوش بود سعدي در اين اثر با انتخاب کلمات مناسب و گزينش هاي درست، خواننده را به وجد مي آورد. واژه‌ها در گلستان از نوعي موسيقي جاندار و هم چنين نوعي هم آوندي و هماهنگي برخوردارند. با توجه به حرکات ريتميک واژه ها درمي يابيم که سعدي با هنرمندي و با دانش فراوان و آينده نگري واژه ها را برگزيده است. گلستان به سبب نثر مسجع و آهنگين خود زيباترين کتاب نثر فارسي است. پژوهش گران در اين مورد مي گويند: «در کشورهاي اسلامي آثار سعدي را به عنوان کتاب هاي درسي تدريس مي کنند به ويژه گلستان که نه تنها در بين خواص که در بين عامه مردم نيز شناخته شده است.» کارشناسان توجه به آثار ادبي به ويژه گلستان سعدي را براي جوانان، علماي علوم تربيتي و سياست مداران لازم مي دانند و مي گويند: «وقتي سفير انگلستان در يکي از کشورهاي شبه قاره، گلستان سعدي را از بر و بدون غلط مي خواند، حساب ما روشن مي شود».
که پُر دُر شد اين نامبردار گنج»
و گر چه سرايت بود بر کنار»
مده بوسه بر روي فرزند خويش» 
ز هجرت ششصد و پنجاه و شش بود»
لئو نيکلايه ويچ تولستوي، در سال ۱۸۲۸، در يک خانواده اشرافي روسيه متولد شد. مادرش را در دو سالگي از دست داد، و پدرش را در هشت سالگي. از آن پس بود که سرپرستي او را، عمه و مادربزرگش به عهده گرفتند. لئو در ميان کارگراني که روي زمين هاي وسيع خانوادگي آنها کار مي کردند بزرگ شد.
او از همان ابتدا، بيش از ديگر افراد خانواده اش با دهقانان و مردم عادي مي جوشيد. تاکيد او بر اهميت خانواده به عنوان اساس جامعه و اعتقاد به برتري اخلاقي روستا بر شهر، حاصل زندگي در چنين فضايي است. چون از خانواده اي اشرافي بود، برايش معلم سرخانه گرفتند، اما او نتوانست چيزي از آنها بياموزد.
سالها بعد، وقتي به دانشگاه قازان وارد شد نيز، حاصلي برايش نداشت. او زندگي دروني پرباري داشت، و همين بود که او را به تحصيل پيش خود ناگزير ساخت. در عين حال، سرشت تندخويانه اش، که ميراث اجدادي بود، بارها او را واداشت تا در راه تهذيب اخلاق خود دست به تلاشهايي بزند. اما همه آنها بي نتيجه بود. او در دوران بلوغ، به شيوه مرسوم نجيب زادگان روسي، زندگي اش را سراسر به عياشي و خوش گذراني سپري مي کرد.
در سال ۱۸۴۹ به سن پترز بورگ نقل مکان کرد تا به تحصيل در دانشگاه ادامه دهد. اما به سبب ناامن بودن محيط، عجولانه به روستاي خود بازگشت. در سال ۱۸۵۱ همراه با برادرش به قفقاز رفت و پايش به جنگ هاي داخلي آنجا باز شد. از اين زمان بود که زندگي سطحي و بي هدف او به پايان رسيد و به راه ديگري افتاد. جنگ، تاثير زيادي بر تولستوي جوان گذاشته بود. شرکت در جنگ، نه تنها او را به نوشتن (که استعداد عجيبي در آن داشت) ترغيب کرد، بلکه بر آن داشت تا سرشت انگيزه انسان را براي جنگيدن، مفهوم شجاعت و نقش غرور را در تعيين رفتار بيازمايد.
تولستوي، هنگامي که در قفقاز بود، چند قطعه و داستان، و نيز سرگذشت کودکي و دوران شباب خود را که رنگ افسانه به آن زده بود، نوشت. اين نوشته ها در مجله اي چاپ شد و مورد توجه خوانندگان قرار گرفت، به طوري که وقتي از جنگ برگشت و به سن پترز بورگ رفت، از او به گرمي استقبال کردند.
ولي تولستوي از مردمي که آنجا بودند خوشش نيامد. با آن که از صميميت خود مطمئن بود، هيچ وقت نمي توانست خودش را نسبت به صميميت ديگران معتقد سازد، و در گفتن اين نکته به آنها تعللي به خود راه نمي داد. در برابر عقايدي که سايرين پذيرفته بودند، و آنها را تغييرناپذير مي دانستند، صبور و شکيبا نبود. تولستوي تندمزاج بود و خصوصيات اخلاقي بسيار متناقضي داشت. به احساسات ديگران خودخواهانه بي اعتنا بود. تورگنيف گفته است هرگز با چيزي که بيش از نگاه تند تولستوي ناراحت کننده باشد برنخورده است. نگاهي که با چند کلمه نيشدار همراه بود و مي توانست انسان را دچار خشم شديدي کند. 
او در زمان جواني خود، انتقاد را بسيار بد مي پذيرفت، و يک بار تصادفا نامه اي را خواند که در آن اشاره مختصري به خودش شده بود. بلافاصله نويسنده نامه را به جنگ تن به تن دعوت کرد و دوستانش به زحمت توانستند او را از يک دوئل مسخره باز دارند. در آن زمان، موج نوي انقلاب روسيه را فرا گرفته بود.
تولستوي پس از ولگردي و ولخرجي هايش در پايتخت، به زادگاه خود برگشت تا به دهقانان املاک خود طرحي را ارائه دهد. او قصد داشت به عنوان يکي از اولين کساني باشد که در راه آزادي دهقانان گام برمي دارد. پس اين کار را ابتدا از خود و املاک خود و دهقانان خود شروع کرد و تصميم جدي داشت که آزادشان کند.