"سوء تغذيه و تأثير آن بر يادگيری در دانش آموزان"

 

دانش آموزانی که ما در مدرسه با آنان روبه رو می شويم از دوران نوزادی و کودکی گذر کرده اند و از نظر وضعيت تغذيه ای يکی از مهم ترين دوران زندگی خود را پشت سر گذاشته اند .

دوران جنينی و سال اول تولد يکی از مهم ترين دوران رشد کودک است و رسيدن مواد تغذيه ای اعم از پروتئين ، انرژی و ريز مغذی ها نقشی بسيار مهم و اساسی در رشد و تکامل او تا قبل از مدرسه دارند . عوارض بعضی از اين کمبودها چنانچه طفل در اين دوران با آن رو به رو شده باشد در سنين مدرسه غير قابل جبران است .

عمده ترين مشکلات تغذيه ای کشور ، سوء تغذيه ناشی از کمی دريافت پروتئين و انرژی ، (PEM) کمبود يد ، کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن می باشد . کمبود ويتامين A و ساير کمبودها شامل کمبود ويتامينهای گروه B مثل ويتامين B2 و کمبود ويتامين D نيز در کودکان گزارش شده است . بعضی از اين کمبودها به دليل فقر مواد مغذی در غذاهای منطقه ، همه گروههای سنی را درگير می کند ، ولی کودکان به دليل افزايش نياز در دوران رشد بيشتر در معرض خطر قرار می گيرند . افزايش نياز در اين دوران قابل توجه است ، به ويژه کودکان که در جهش های رشد نياز بيشتری به مواد مغذی و ريز مغذی ها مانند يد و آهن دارند . تفاوت نياز در دختران و پسران ، به ويژه در دوران بلوغ ، به دليل تفاوت سن بلوغ است و بعد از آن ، نياز به يد و آهن در دختران بيشتر است . ولی بعد از بلوغ تعادل هورمون ها در پسران به گونه ای است که رشد غده تيروئيد در اثر کمبود يد در آنان متوقف می شود ولی در دختران ، نياز هم چنان تا دوران بارداری وجود دارد . به همين دليل بعد از دوران بلوغ ، گواتر در زنان 5 تا 6 برابر بيش تر از مردان است .

شيوع کمبود آهن و کم خونی ناشی از فقر آهن نيز در دختران پس از بلوغ به دليل خون ريزی ماهانه افزايش می يابد . ساير کمبودها مانند کلسيم و ويتامين D نيز در دوران کودکی و نوجوانی به طور يکسان بر هر دو جنس اثر می گذارد ولی در نهايت زنان بيشتر در معرض خطر کمبود کلسيم و ويتامينD  قرار می گيرند . بنابراين در کودکی و دوران تحصيلی اگر چه تغذيه صحيح در هر دو جنس اهميت دارد ، ولی زنان به خاطر دليل اينکه از ذخاير بدن خود در دوران بارداری و شير دهی استفاده می کنند ، آسيب پذيرتر بوده و نياز به توجه ويژه تری دارند . سوء تغذيه در دختر بچه ها در حقيقت نسل را در معرض خطر قرار می دهد . زنان کوتاه قد به طور معمول دارای لگنی کوچک هستند و در زمان بارداری جنين آنها نمی تواند رشد بالقوه خود را داشته باشد . بنابراين در آنها احتمال به دنيا آمدن پسر يا دختری با وزن کم ( کم تر از 2500 گرم) وجود دارد .

تحقيقات نشان داده است که مادران کم وزن با جثه کوچک ، کودکان کوتاه تر و با سر کوچک تر به دنيا می آورند . اين تحقيقات رابطه معنی داری را بين سن مادر و وزن هنگام تولد نشان داده است ، از جمله آن که مادران جوان تر کودکانی با جثه ريزتر به دنيا آورده اند . غلظت هموگلوبين نيز در سه ماهه اول ، ارتباط مثبتی با وزن ، قد و دور سر نوزاد داشته است . کودکان کم وزن ، به طور معمول مشکلات زيادی در زمينه رشد ، تغذيه و ايمنی دارند و معمولاً بيشتر از کودکان سالم و با تأخير رشد در دوران کودکی مواجه می شوند و به همين ترتيب اين حلقه معيوب باعث پديد آمدن نسلی کوتاه تر می شود.

تحقيقاتی که در بنگلادش در اين زمينه صورت گرفته است نشان می دهد ، دختران کم وزن و کوتاه قد ( مادران مبتلا به سوء تغذيه ) فرزندانی کوتاه تر به دنيا آورده اند . اين امر در بين سال های 1937 تا 1982 باعث شده  که قد پسران روستايی بنگلادش در يک دوران 45 ساله ، 12 سانتی متر کوتاه تر شود . يکی از دلايل ، عادات جاری و مرسوم سنتی است که طبق معمول زنان ديرتر از مردان سر سفره می نشينند و غذای کم تری دريافت می کنند. اين تبعيض تغذيه ای باعث کوتاه قدی و سوء تغذيه دختر بچه ها می شود. دختران جوان مبتلا به سوء تغذيه که زودتر ازدواج می کنند و بچه دار می شوند ، نمی توانند کودکانی با وزن متعادل به دنيا آورند . سالانه حدود يک ميليون کودک زير 5/2 کيلو در بنگلادش به دنيا می آيند که بالاترين رقم LBW در دنياست.

اگر چه موضوع بحث ، سوء تغذيه در دانش آموزان است و در نظر داريم ابعاد مختلف سوء تغذيه را در اين سن بشناسيم ، ولی به دليل تسلسلی که رشته های مسائل را از بدو تولد تا آخرين روزهای حيات به هم پيوند می دهد ، ناچاريم بدانيم که چگونه ، نوزادی که ثمره يک مادر مبتلا به سوء تغذيه است در دوران تحصيل نمی تواند کفايت لازم را برای يادگيری داشته باشد . وقتی در مدرسه به اين گونه کودکان برخورد می کنيم با شناسايی عمق مشکل می توانيم به آنها و نسل آينده شان کمک کنيم .اگر ريشه مشکل را بدانيم ، بی جهت کودکان را به باد انتقاد نمی گيريم ، آنها را سرزنش نمی کنيم و گناه آنچه را که آنها مسئول آن نيستند به پايشان نمی نويسم .

فرض کنيد کودکی را که به دليل ناتوانی های تحصيلی ، شديداً مورد موأخذه قرار می دهند ، بشناسيد . اگر اين کودک نوزادی بوده است که به دليل گفته شده ، کم وزن به دنيا آمده ، برای اين که بدانيد او با گذر از چه مشکلاتی کوله بار زندگی را به دوش کشيده است ، به چند مورد اشاره می کنيم :

-  امکان مرگ او تا 28 روز پس از تولد ، 40 مرتبه بيش تر از نوزادانی است  که با وزن طبيعی به دنيا آمده باشند .

-  وقتی به سن يک سالگی رسيده ، 5 برابر بيشتر از نوزادان سالم خطر مرگ را پشت سر گذاشته است .

-  او زنده است ولی با اخلالاتی در تکلم ، تکامل و نمو سيستم عصبی ، ضعف قوه بينايی ، کاهش فراگيری های اکتسابی و کری رو به رو می باشد .

-  او بيش تر از ديگران به عفونت های تنفسی ، گوارشی و ساير بيماريها مبتلا می شود ؛ هميشه رنجور است و از بيماری رنج می کشد .

-  امکان ابتلای او در بزرگسالی نيز به بيماری هايی نظير ديابت ، فشار خون و بيماری های قلبی بيش از نوزادان سالمی است که به دوران بزرگسالی رسيده اند .

اگر اوليای مدرسه و والدين او بدانند زندگی چه دشواری هايی را به دليل گناه ناکرده او ، به او تحميل کرده است هرگز به خود اجازه نمی دهند با شيوه های متفاوت از او بخواهند چيزی بشود که نمی تواند . دانشمندانی که درباره مسئله سوء تغذيه و عوارض اقتصادی و اجتماعی ناشی از آن کار می کنند ، توانسته اند با محاسبات دقيق ، ارزشی را که يک انسان توانمند می تواند برای جامعه خود داشته باشد از نظر توانمندی های فيزيکی و ذهنی به معياری قابل سنجش (پول) تبديل کنند . آن گاه بر اساس آمار سوء تغذيه ، ضرر وزيان کشورها را مقايسه کرده اند تا به سياست گذاران نشان دهند که به عواقب ناشی از سوء تغذيه بنگرند و با طراحی برنامه های پيش گيری ، نسل های آتی را از رکود و عقب ماندگی برهانند . اين محاسبات می گويد ؛ سرمايه گذاری در اين زمينه چه قدر می تواند به نفع جامعه باشد .

" کم خونی ناشی از فقر آهن و اثر آن بر قدرت فراگيری "

کودکان سنين مدرسه به ويژه اگر متعلق به خانواده هايی هستند که از نظر اقتصادی و اجتماعی در سطح پايينی هستند، ممکن است به درجاتی از فقر آهن و کم خونی ناشی از آن مبتلا شوند .

در مناطقی که آب آلوده برای شرب وجود دارد و وضعيت بهداشت محيط در سطح مطلوبی نيست ، ممکن است دريافت آهن از طريق مواد غذايی کافی باشد ، ولی ابتلا به بيماری های عفونی و انگلی موجب سوء تغذيه ناشی از پروتئين و انرژی می شود که خود روی جذب آهن اثر دارد . عوارض مهمی که مربيان می توانند به وسيله آن به فقر آهن مشکوک شوند ، بی تفاوتی ، خستگی ، بی حسی ، کاهش قدرت يادگيری و عدم تمايل به فعاليت های فيزيکی مثل ورزش است . کودک پس از اين مرحله از ذخاير آهن بدن خود استفاده  می کند و در صورتی که ذخاير ، کاهش يابد ، کم کم وارد مرحله کم خونی ناشی از فقر آهن می شود .

در تحقيقی نشان داده شد که اضافه کردن آهن به رژيم غذايی، اگر با هدف کاهش کم خونی تا ميزان دو سوم صورت گيرد،
می تواند در مدت 7 سال 2، /3 ميليارد دلار بهره وری داشته باشد . بر اساس يافته های يک تحقيق که بر روی کودکان دبستانی کلاس اول ناحيه يک کرمان انجام شد، تأثير دريافت قرص آهن بر تمرکز ذهنی کودکان و بهبود قدرت يادگيری در مقايسه با گروه شاهد ثابت گرديد. اين تحقيق نشان داد، آهن ياری ، باعث بهبود قدرت تمرکز ذهنی کودکان کم خون خواهد شد .

به طوری که تفاوت معنی دار آماری  بين ميانگين نمرات آزمون تمرکز ذهنی گروه درمان شده پيش از مداخله با پس از مداخله مشاهده گرديد . ( p < ./…4)