موضوعات اصلي
تا كنون بيش از 300 هزار نوع، گياه شناخته شده است. گياهان از آغازيان و قارچها پيچيده ترند. بيشترشان پر سلولي و كلروفيل دارند و غذاي خود را ميسازند. گياهان نميتوانند مانند جانوران حركت كنند و داراي بافتها و اندامهاي مشخص هستند.
سلولهاي گياهي بر خلاف سلولهاي جانوري داراي ديواره اسكلتي ميباشند. اين ديواره به سلول شكل هندسي معيني ميدهد. بيشتر گياهان آب و نمكها را از راه ريشه جذب ميكنند و توسط لولههاي باريكي به ساقه و برگها انتقال ميدهند. به اين مجموعه لولهها آوندي ميگويند. گياهاني را كه داراي دستگاه آوندي هستند، گياهان آوندي ميگويند.
گياهان گلدار جزو گياهان آوندي هستند. برخي از گياهان، نظير جلبكها و سرخسها و خزهها، ريشه و ساقه و برگ واقعي ندارند. اين گياهان را بدون آوند مينامند. گياهان بدون آوند دانه توليد نميكنند.
جلبكها، خزه گياهان، گياهان آوندي است.
جگر و انتها و خزهها هستند.
دم اسبيان، پنجه گرگيان، پرسانان هستند.
سرخسها، نهاندانگان، بازدانگان است. نهاندانگان نيز شامل دو رده تك لپهايها و دو لپهايها هستند.
جلبگها، لايه سبز رنگ روي آبهاي راكد را پديد ميآورند. جلبكها از آنجايي كه كلروفيل و ديواره اسكلتي دارند، جزو گياهانند. بر حسب رنگ به 3 گروه: قرمز، سبز و قهوهايي، طبقه بندي شدهاند.
يكي از جلبكهاي پر سلولي سبز اسپيروژير است كه ساختمان رشتهاي دارد. چون كلروپلاتها درون سلول، فنر مانند است. به آن اسپيروژير ميگويند. هر رشته از اين جلبكها از سلولها كه مانند زنجير به دنبال هم قرار گرفتهاند، درست ميشوند.
جلبك اسپيدوژير در شرايط مساعد به طريق قطعه قطعه شدن توليد مثل ميكنند. در شرايط نامساعد به روش جنسي توليد مثل مي كنند. دو سلول از دو ريسه نزديك به هم با هم تركيب ميشوند و تخم را پديد ميآورند. تخم، داراي پوسته ضخيمي است و در شرايط مساعد ميرويد.
كرولاله از جلبكهاي تك سلولي است. اين جلبك حاوي پروتئين زيادي است و ميتواند منبع غذايي منابعي براي نسلهاي آينده باشد.
خزهگيان در جاهاي مرطوب و سايه ميرويند، پوشش سبز مخمل گونه روي درختان جنگلي را خزه گيان پديد ميآورد. در همه آنها كركهاي ظريف و ميكروسكوپي به نام ريزوئيد وجود دارد كه عمل جذب آب و نمكها به عهده آنهاست. قامت آنها از حدود 1 سانتيمتر تجاوز نميكند.
هپاتيكها يا جگرواشها پيكر پهن و برگ مانندي دارند كه بر روي زمين گسترده ميشوند. بر روي ريسهها چترك ماده و چترك نر تشكيل ميگردد. در زير چترك ماده، اركگونها كه منشأ تشكيل گامتهاي ماده هستند، به وجود ميآيند. در بالاي چترك نر، آنتريديها به وجود ميآيند، كه منشأ تشكيل گامتهاي نر هستند.
وقتي مراحل توليد مثل، ايجاد ميشود، آنترروزئيدها آزاد ميشوند و به كمك تاژكها شنا ميكنند و خود را به آراكگونها ميرسانند. آنتروزئيد تخمك را بارور ميكند و سلول تخم تشكيل ميگردد. تخم باور شده به سلول مادر هاگ تبديل ميشود.
در مرحله دوم، پس از بارور شدن تخم و توليد هاگ كه مرحله رشد غيرجنسي محسوب ميشود، رشتههايي از تخم خارج ميگردد كه بر روي آنها هاگدانهايي را دارد. هاگها يا نر هستند يا ماده، وقتي هاگدان ميرسد از بالا باز ميشود و مقداري هاگ از آن خارج شده در هوا پراكنده ميشود. هاگهاي پراكنده شده در رطوبت و حرارت مناسب رشد ميكند و گياه جديدي را به وجود ميآورد كه بر روي آنها چتركهاي نر و چتركهاي ماده تشكيل ميگردد.
خزهها علاوه بر ريزوئيد اجزاي ساقه مانند و برگ مانندي دارند. در انتهاي برخي از ساقههاي خزه، اندامهاي جنسي ماده يا آركگون و در انتهاي برخي ديگر اندام جنسي نر يا آنتريدي پديد ميآيد.
گامت نر تاژك دار، خود را آزاد ميسازند و وارد آركگون شده و با گامت ماده تركيب ميشود و تخم را پديد ميآورند. از تقسيمات تخم در درون آركگون، يك ميله پديد ميآيد كه انتهاي آن برآمده ميشود و هاگدان را ميساز و در محيط مساعد كه كلاهك هاگدان ميافتد و هاكها آزاد ميشوند هاگها در جاي مرطوب رويش خود را آغاز ميكنند.
بسياري از انواع گياهان آوندي اوليه، که زماني به فراواني در سطح زمين يافت ميشدند از بين رفتهاند و امروزه تعداد كمي در روي زمين زيست ميكنند كه جثه اغلب آنها حتي به يک متر هم نميرسد.
1ـ دم اسبيان
2ـ پنجه گرگيان
3ـ پرسانان
ساقه دم اسب بند بند و تو خالي است. بخشي از ساقه داخل خاك قرار ميگيرد، پر دوام و داراي ريشه است. ساقههاي هوايي دو نوع ميباشند:
ساقههاي زايا و نازا. در بهار، در انتهاي ساقه زايا، اندام زايشي يا سمبله هاگ زا به وجود ميآيد. در زير فلسهايي كه روي سمبله هاگ زا را ميپوشاند، هاگدانها و در درون آنها هاگ به وجود مي آيد.
پنجه گرگيان داراي ريشه، ساقه و برگهاي كوچكند، در اين گياهان، هاگدانها اغلب بر روي برگهاي ويژهاي كه اجتماع آنها مخروطي شكل هستند به وجود ميآيند. پنجه گرگيان و علف خوك از جمله گياهان معروف اين گروه ميباشند.
سرخسها داراي برگهاي بسيار مشخصي با دم برگ دراز هستند كه معمولاً از ساقههاي زيرزميني منشأ گرفتهاند. در بخشهايي از سطح زيرين برگ سرخس لكههايي به رنگ قهوهاي يا نارنجي ديده ميشود. اين لكهها مجموعهاي از هاگدانهاي گرز مانندي است كه به وسيله بخش باريك خود به سطح زيرين برگ چسبيده اند. بخش حجيم هاگدان كيسهاي است كه در درون آن هاگ به وجود ميآيد.
وقتي كيسهها ميرسند، پاره شده و هاگها پس از آزاد شده در محيط مناسب ميرويند.
ابتدا جداره خارجي هاگ پاره ميشود و سيتوپلاسم آن كه از پرده نازكي پوشيده شده بيرون ميآيد از تقسيمات متوالي اين سلول صفحه سبز رنگ اِلْ مانند پروتال به وجود ميآيد كه داراي تعداد زيادي ريزوئيد است. پروتال، علاوه بر اينكه در جهت پهنا رشد ميكند، كلفتي آن به ويژه در وسط زياد شده و از چند رديف سلول تشكيل ميشود، پروتال سرخس فاقد برگ، ريشه و ساقه و شبيه ريسهداران است.
در پروتالهاي جوان اندامهاي كروي شكلي به نام آنتريدي به وجود ميآيد كه از يك رديف سلولهاي شفاف ايجاد شده كه در درون آنها تعداد زيادي گامت نر به دست ميآيد. وقتي پروتال، پير تر شد در روي آن اندامهاي ديگري به نام آرتگون پديد ميآيد كه درون آن گامت ماده ايجاد ميشود.
هر آنتروزئيد از هسته باريك و دراز و پيچ خوردهاي تشكيل شده كه اطراف آن ورقه نازك از سيتوپلاسم پوشانده است و در انتهاي آن تعداد زيادي تاژك وجود دارد كه به كرك آنها در آب جابجا ميشود.
اگر پروتال جواني در مجاور پروتالي پيرتر قرار بگيرد، تعدادي زياد از گامتهاي نر به وسيله پروتال جوان به وجود آمدهاند در قشري از آب كه هر دو پروتال را احاطه كردهاند، شنا ميكنند. هرگاه به مجراي آرگلون برسند، به وسيله ترشحات اين قسمت، به سمت گامت ماده آمده، يكي از آنها با اين گامت آميخته ميشود و تخم را به وجود ميآورد. تخم حاصل در شكم آرگون، به زودي شروع به تقسيم كرده، ابتدا دو و سپس چهار سلول پديد ميآيد، كه هر يك از آنها با تقسيم متوالي تعدادي گرده سلول به وجود ميآورند كه منشأ توليد بخشهاي مختلف گياهان هستند.
در گونهاي از سرخس كه سرخس رونده نام دارد، انتهاي باريك برگها وارد خاك شده و در محل تماس برگ با خاك، ريشه، ساقه و برگهاي جديد حاصل ميشود و پس از مدتي ارتباط آن از برگ سازنده، گسيخته شده و پايه مستقلي به وجود ميآيد.
در بعضي از سرخسها اندامي به نام پيازك حاصل ميشود كه از يك جوانه و تعدادي برگ تشكيل شده است. اگر اين اندامها از سرخس جدا شوند و در محيط مناسب قرار گيرند، سرخسهاي جديدي را به وجود ميآورند.
