پدیده ای به نام طب هسته ای

مقدمه: یكی از روشهای تشخیصی و درمانی ارزشمند در طب، پزشكی هسته ای می باشد. كه تبلور آن از ابتدا تا كنون تلفیقی از كشفیات مهم تاریخی بوده است. اولین جرقه در سال 1895 با كشف اشعه X و در 1934 با كشف مواد رادیواكتیو زده شد. اولین استفاده كلینیكی مواد رادیواكتیو، در سال 1937 جهت درمان لوسمی در دانشگاه كالیفرنیا در بركلی بود. بعــــــد از آن در 1946 با استــــــفاده از این مواد توانستند در یك بیمار مبتلا به سرطان تیروئـــــید از پیشرفت این بیماری جلوگیری كنند. البته تا 1950 كاربرد كلینیكی مواد رادیواكتیو بطور شایع رواج نیافت و مسكوت ماند. طی سالهای بعد از آن متخصصین و فیزیكدانان به این واقعیت پی بردند كه می توان از تجمع رادیو داروها در ارگان هدف تصاویری از آن تهیه نمود و یا به درمان بافت آسیب دیده كمك نمود. بطوریكه در اواسط دهه 60 مطالعات بسیاری در خصوص طراحی تجهیزات لازم آغاز گشت. در دهه 1970 توانستند با جاروب نمودن از ارگانهای دیگر بدن مانند كبد و طحال، تومورهای مغزی و مجاری گوارشی تصاویری را تهیه نمایند. و در دهه 1980 از رادیو داروها جهت تشخیص بیماری های قلبی استفاده نمودند و هم اكنون نیز با ضریب اطمینان بسیار بالایی از پزشكی هسته ای در درمان و تشخیص و پیگیری روند درمان بیماریها استفاده می گردد. طب هسته ای از جمله گرایش های تخصصی درشاخه های پزشكی است ودارای اهمیت و نقش قابل ملاحظه ای دربهبودی بیماران و مطمئن ترین روشها و سبكهای تشخیص اشعه ای برای تشخیص بیماریها و علاج آنها در عصر امروزی است.

این شاخه ازعلم كه كاربرد آن در پزشكی از اهمیت بالایی برخوردار است دارای كارایی و توانائی های فوق العاده درتشخیص عضو مصدوم و كم كاری یا نقص و ضعف در انجام وظیفه توسط هر كدام از اعضای جسم انسان است كه به واسطه تغییرات شیمیایی معین در عضو مورد بررسی قرار می گیرد. به وسیله این روش وسبك پزشكی می توان بیماری را درمراحل اولیه و قبل از وارد شدن به مراحل مزمن و بدخیم و لاعلاج بهبودی به موقع و زودهنگام با تشخیص و جلوگیری ازگسترش بیماری انجام داد. البته كاربرد طب هسته ای تنها به مرحله تشخیص محدود نمی گردد بلكه دارای نقش اساسی در بهبودی بعضی از بیماریها دارد بدین شكل كه با تزریق یا اعطای مقداری از ماده مخصوص و متفاوت با اشعه ای كه در تشخیص به كار می رود در مسیر و مراحل بهبودی بیمار كاربرد دارد. بدین صورت كه این ماده در محلهای بیماری و مختل متمركز گردیده با تمركز اشعه به محل و ریشه كنی بیماری و عامل بیماری ومحدود و بسته نمودن بیمار (عارضه دیده) از توسعه وگسترش و رسوخ بیماری وحمله به دیگر اعضا و تسری به محلهای دیگر جسم بشر جلوگیری می نماید بدون اینكه اثر جانبی مضر و منفی بر قسمتهای دیگر جسم داشته باشد.
كاربرد و اهمیت طب هسته ای درموارد زیر قابل لحاظ است:
1-تشخیص سریع و رود هنگام بیماری؛
2-تعیین مقدار نقض و اختلال در عضو بیمار؛
3- سهولت انجام آزمایش و بررسی های لازم و عدم وجود هر گونه فشار و یا محدودیتها و شرایط خاص برای بیمار چه قبل یا درحین انجام آزمایش و یابعد از آزمایش و بررسی؛
4-كم بودن مقدار اثر تشعشع بر بیمار درهنگام بررسی وآزمایش نسبت به انواع اشعه های دیگر؛
5-دادن توانایی لازم به بررسی لحظه به لحظه و با ضریب دقت بالا در خصوص حالت بیمار؛
6-گزارش دقیق درمقدار تأثیر كار مراقبتهای پزشكی ودروه های درمان بهبودی بیمار؛
7-گزارش دقیق از نتایج عملهای جراحی در بعضی از بیماریها؛
دراین كار یك تیم از متخصصین پزشكی اتمی متشكل از پزشكان متخصص و دركنار آنها گروهی از متخصصین فیزیك و ماهر با درایتی تمام در خصوص كیفیت راه اندازی و دستمال و كار دستگاه های Gammacameya )گاماكامیرا(مخصوص، بر آزمایش و بررسی در كار پزشكی اتمی و به تبع آنها دستگاه های كامپیوتر وبرنامه های تحلیل وتفسیر آزمایش وگزارش كامل می پردازند.
آزمایش های طبی هسته ای:
از امتیازات بارز و برجسته آزمایشات طب هسته ای (اتمی) آن است كه احتیاج به هیچ گونه مقدمات، زمینه ها و آمادگی های اولیه بیمار جهت اجرای آزمایش قبل از انجام كار همچون عدم خوردن غذا و یا دادن ماده وداروی لازم قبل وهنگام اجرای آزمایش ندارد.
دراین روش مواد متشعشه مخصوص ومواد هدایت كننده خاص، بسته بر نوع آزمایش مربوط به بیماری، موجود می باشد. این ماده در آزمایشگاه خاص بوسیله یك كادر فنی و متخصص جهت تهیه مقدار لازم مربوط به آن آزمایش و بیماری تهیه می گردد و ماده مذكور از راه تزریق وریدی و یا دهان و یا بسته به نوع آزمایش به بیمار داده می شود و بعد از مدتی ماده مذكور درعنصر مورد بررسی و آزمایش متمركز و قرار می گیرد پس از آن بیمار به شكل خاصی، بستگی به نوع آزمایش، كیفیت و شكل قرار گرفتن بیمار برای انجام آزمایش را در زیر دستگاه گاماكامیرا مشخص می كند تا بدین شكل اشعه، صادره از جسم بیمار را دریافت نماید. این اشعه با چشم غیر مسلح و مجرد قابل رویت نسبت - و بدین ترتیب دستگاه گاماكامیرا اشعه مذكور را بر یك پیام الكتریكی معین تبدیل نموده آنرا به دستگاه كامپیوتر متصل وتابع به دوربین منتقل نموده كه به نوبه خود این پیام و ارتباط را بصورت معلومات و محاسبات خاص تفسیر نموده و بر صفحه مانیتور كامپیوتر نمایش می دهد و بعد از تحلیل و تفسیر و تشخیص نتایج حاصله بواسطه یكسری برنامه علمی و پیشرفته و تخصصی نتیجه را بر روی یكسری فیلم یا برگه های خاص ثبت نموده تحویل بیماری می دهند. امروز طب هسته ای (اتمی) توانسته است نقش مهمی را در تشخیص بیماریهایی همچون دستگاه عصبی، گردش خون، غدد لنفاوی، دستگاه تنفس و گوارش وهضم ونیز بیماریهای استخوان واقسام سرطان وغیره ایفا نماید.
طب هسته ای امروزه نقشی مهم و رشدی پیشرفته در بهبود بیماریهاطی نموده است. با دادن مقداری مناسب از ماده متشعشه كه دارای قدرت در قرار گرفتن در محل عارض دیده و مصاب به بیماری بدون عوارض جانبی منفی و یا تأثیر بر محل های دیگر و سالم جسم می توان بیمار را علاج نمود.
ضریب دقت و صحت آزمایشهای طب هسته ای:
وقتی كه اتم واتمی به گوش برسد بلافاصله اولیه تعریف و معنایی كه ازاین كلمه و لفظ به ذهن بیشتر واكثریت قریب بر اتفاق مردم خطور می كند همان معنای سند اول ماده اتمی است كه در موارد نظامی و تسلیحاتی كاربرد دارد كه از اثر منفی بالایی برجسم انسان برخوردار است. مواد متشعشه اتمی (هسته ای) كه درطب هسته ای (اتمی) استفاده می شوند موادی خاص بوده كه برای استعمال واستفاده برروی انسان جهت تشخیص وعلاج در امور پزشكی، هیچ گونه اثر منفی تا به حال از آنها گزارش نگردیده است. این مواد توسط شركتهای معروفی در سطح جهانی جهت اینگونه مصارف خاص تهیه می گردند. سپس در آزمایشگاه ها و لابراتورهای خاص در خصوص سلامت و صحت وعادی آنها از هر گونه عوارض میكروبی وهسته ای مضمر برانسان مورد بررسی وآزمایش قرار می گیرند. سپس آنها را در ظروف خاص سربی جهت سهولت حمل و جا به جایی بدون هیچ گونه خطری گذاشته می شوند. ماده متشعشه كه به بیمار داده می شودبرای مدت كوتاهی درجسم بیماور می ماند و قسمت اعظم آن از طریق ادرار و تعرق تنفس و موارد دیگر از جسد وجسم انسان خارج و دفع می گردند اضافه براینكه خود آن ماده، خود به خود از لحاظ فیزیكی برحسب نصف عمر هر ماده تحلیل می رود.
این مواد مشعشعه هیچ گونه تأثیر منفی بر همراهان بیمار و شاغلین در طب هسته ای ندارد و از هیچ نیازی به جدا نمودن بیمار در محل خاص از دیگران جهت آزمایش و یا پوشیدن لباسهای مخصوص سربی برای شاغلین دراین قسم همچون (اشعهx) ایكس كه تشعشع مضر رادیو اكتیو داشته باشد ندارد. و این مواد حتی به نوزادان تازه متولد شده نیز قابل تجویز می باشد بطوری كه هیچ ضرری متوجه آنها نیست.
برای زنان باردار (آبستن)نیز هیچ تأثیر منفی وضرری برجنین آنها ندارد و لیكن تجویز آنها مگر در هنگام ضرورت حاد توصیه نمی شود. در حالات مشابه به مقدار خیلی كم و كمتر از میانگین معمول قابل تجویز می باشد. برای زنان شیرده نیز انجام آزمایشات و بررسی های پزشكی بدون هیچ ضرری بر طفل شیرخوار انجام می شود و فقط توصیه می شود كه پس از انجام آزمایش به مدت یك تا دو روز شیردادن قطع گردد. وبعد از آن می توان شیردادن را به شكل عادی و طبیعی ادامه داد.
بصورت عام می توان كه زمان كشف طی هسته ای (اتمی) به اوائل قرن بیستم می رسد كه تا به حال هیچ گونه خطر و اثری منفی از آزمایشات و بررسی های پزشكی از این مواد مخصوص در طب هسته ای كه بر صحت و سلامت انسان اثر گذاشته باشد و یا حالات وعواقب و عوارض سرطانی وتأثیرات منفی بر جنین داشته باشد گزارش نشده است.حتی گزارشی از بیماران سرطانی مداوا شده توسط این ماده مخصوص مبنی بر شدت مضاعف شد حالات سرطانی ارائه نگردیده است.
تــــاریخ حوادث و وقایع مــهم در پزشكی هسته ای :
1896 ¬ هنری بكرل اشعه مرموز ساطع شده از اورانیوم را كشف كرد.
1897 ¬ ماری كوری این تابش مرموز را رادیواكتیوینه نامید.
1901 ¬ هنــری الكـــسا نــــدر دانــــلوس و یوگن بلاچ ، رادیوم را در تماس با ناراحتی پوستی توبركولوز قرار دارند.
1903 ¬ الكــــــســــاندر گراهـــامبل, جاگذاری منبع اورانیوم در داخل و یا نزدیكی بافت تومورال را پیشنهاد نمود.
1913 ¬ فــــردریــــك پــــروســچر ، برای اولین بار مطالعه درمان بیماریهای مختلف را بتوسط تزریق ور یدی اروانیوم را بنیان نهاد.
1924 ¬ جرج. د. هوسی ، كریستینسن و لومـــــهولت ، اولین ردیـــــــاب رادیواكتیو ( 210 Pb و 210 Bi ) را بر روی حیـــــــوانات آزمایش نمودند.
1932 ¬ ارنست لارنس و استانلی لیوینگستون ، اولین ذره را بدون استفاده از ’’‌ ولـــتاژ های بالا و بواسطه شتاب دادن یونهای نوری تولید نمودند. این اولین گام در تولید مقادیر قابل توجه رادیو نوكلو ئیدها بود.
1936 ¬ جان لارنس و برادرش ارنست ، اولین كاربرد كلینیكی رادیو نوكلو ئیدهای خاص را در درمان لوسمی بوسیله P 32 بنیان نهادند.
1937 ¬ جان لیـــــوینگود ، فــرد فیــــــــر برادر و گلیــــن سیبورگ ، 59 Fe را كشف كردند.
1939 ¬ امیلیو سگره و گلین سیبورگ تكنسیم m 99 را كشف كردند.
1940 ¬ راكفلر ،اولین سیكلو ترون را جهت تولید رادیوایزوتوپهای ویژه پزشكی در دانشگاه واشنگتن اختصاص داد.
1946 ¬ ســـا مو ئل. ام. ســـــدلــــــین لئــــو. د. مارینــــلی و الیــــــنور اشری , یك بیمار با سرطان تیروئید را با 131 I درمان كردند.
1947 ¬ بنـــدیكت كا سن ید رادیواكتـــــــیو را جهت تشخیـــــــص و افتراق ندولــــــــهای بد خیم و خوش خیم تیروئید بكار برد. 1948 ¬ آزمایشگاه ابت, استــفاده از رادیو ایزوتوپها را آغاز نمود.
1950 ¬ ك. آر. كــــریســــپل و جان. پ. استراسلی، سرم آلبومین انسانی نشاندار شده با I 131 را برای تصویربرداری از حجم خون داخل قلب استفاده نمودند.
1951 ¬ سازمان دارو و غذای آمریكا ( FDA ), استفاده از I 131 را برای بیماریهای تیروئید تأیید نمود. این اولین مصوبه FDA در رابطه با رادیو ایزوتوپها بود.
1953 ¬ گوردن براونل و اچ. اچ. سویت یك آشكارساز پوزیــــــــترونی را، بر اساس شناسایی فوتـــــونهای حاصل از پدیده فنا و شمارش برخــــوردهای حاصل ساخت.
1954 ¬ دیوید كول ، یك سیستم ثبت فوتونی را برای اسكنــینگ ( Scanning ) رادیو نــــــوكلئیــــــدها اختراع كرد. این پیشرفت پزشكی هســـــته ای را هم جهت با رادیــــــولوژی به سمت پیشرفتهای بیـــــشتر هدایت نمود
1955 ¬ ركس هاف, میزان خروجی قلب را با استفاده از سرم آلبومین انسانی نشاندار شده با 131 I اندازه گیری نمود.
1958 ¬ هــال انگـــــر ( Hal Anger) دوربین سنتیلا سیون را اختراع نمود. بــــدینوسیله تصویربرداری دینامیك نیز در پزشكی هسته ای مقدور گشت.
1960 ¬ لوئیس. ج. استا نگ و پاؤل( جیم) ریچارد ، دز آگهی فروش ژنراتـــــــــورهای تكنسیـــم m 99 و دیگر ژنراتـــــورهای ساخت آزمــــــــایشگاه ملــی بروك هــــــون (Brookhaven) را تبلیغ كردند.
تا آن زمان هنوز تكسنیم m 99 در پزشكی هسته ای استفاده نشده بود.
1962 ¬ دیوید كول ،بازسازی تصاویر توموگرافی نشر شده را ابداع نمود. بعدها این روش SPECT, PET نام گرفت.
تعمیم این روش در رادیولوژی همان CT می باشد.
1963 ¬ FDA , تنظیم ملزومات و قوانین داروهای جدید مرتبط با رادیو داروها را به سازمان انرژی اتمی واگذار نمود.
1969 ¬ سی. ال. ادوارد( ( C.L. Edwards تجمع 67 Ga را در سرطان گزارش نمود.
1970 ¬ FDA , اعلام نمود كه با توجه به كاربردهای این مواد، رادیـــــــو داروها را می توان با عنوان دارو خطاب نمود. ایـــــن روند تا ژوئن 1977 كاملاً جا افتاد.
1971 ¬ سازمان پــــزشكی آمریكا , پزشـــكی هسته ای را به عنوان یكی از شاخه های طب به رسمیت شناخت.
1973 ¬ اچ ویلــــــــیـــــــــام استـــــراس ، تست ورزش را بعنوان اسكن میوكارد معرفی نمود.
1976 ¬ جان كـــیز اولین دوربین SPECT را طراحی نمود و رونالد جازاك اولین هــد ( Head ) دوربین SPECT را طراحی كرد.
1978 ¬ دیـــــــویـــد گــــــــلدنبـــــــرگ, از آنتی بادی های نشاندار شده با مواد رادیواكتیو جهت تصویربرداری از تومورها استفاده نمود.
1981 ¬ جــی. پـــــی. مـــچ ( J.P. Mach) آنتی بادی های تك كلنی نشاندار شده با مواد رادیواكتیو را جهت تصـــــویربرداری از تومورها بكار برد.
1982 ¬ استیو لارسون و جف كاراسكو ایلو ،بیـــــــماران سرطانی ملانـــــومای بد خــــیم را با آنتـــــی بادی های تك كلنی نشاندار شده با I131 تحت درمان قرار داد.
1989 ¬ FDA , اولـــــین رادیو داروی پـوزیترون را جهت تصویربرداری پرفیوزن ملانوما تصویب نمود.
1992 ¬ FDA ,اولین رادیو داروی آنتـــی بادی تك كلنی را جهت تصــــویربـــرداری از تومور تصویب كرد.
نتیجه گیری
طب هسته ای شاخه ای از پزشكی نوین با تكنولوژی مدرن جدید و پیشرفته پزشكی روز نقش مهمی را در تشخیص و علاج و بهبودی بیماریهای مختلف ونیز تنظیم برنامه مداوا و معالجه بیمار داشته وایفا می كند واز امتیازات كار در این شاخه از پزشكی سهولت در بررسی و آزمایشات پزشكی بر بیمار وعدم وجود اثرات منفی و عوارض جانبی و یا عود یا مضاعف شدن وشدت و یا خسارت حجمی بر بیمار است.

: منابع انگلیسی
1- http://en.wikipedia.org/wiki/Nuclear_medicine
2- http://www.radiologyinfo.org/en/info.cfm?pg= gennuclear&bhcp=1
3- http://www.snm.org
4- http://www.bls.gov/oco/ocos104.htm
گردآورنده : مهندس محمد شهرتی فر
Mo_sh64@yahoo.com "