تجارت الكترونيكي طي ساليان اخير با استقبال گسترده جوامع بشري روبرو شده است . امروزه كمتر شخصي را مي توان يافت كه واژه فوق براي او بيگانه باشد. نشريات ، راديو و تلويزيون بصورت روزانه موضوعاتي در رابطه با تجارت الكترونيكي را منتشر و افراد و كارشناسان از زواياي متفاوت به بررسي مقوله فوق مي پردازند.شركت و موسسات ارائه دهنده كالا و يا خدمات همگام با سير تحولات جهاني در زمينه تجارت الكترونيكي در تلاش براي تغيير ساختار منطقي و فيزيكي تجارت الكترونيكي سازمان خود در اين زمينه مي باشند. تجارت قبل از بررسي " تجارت الكترونيكي "، لازم است در ابتدا يك تصوير ذهني مناسب از تجارت سنتي را ارائه نمائيم .
تعريف تجارت الكترونيك
در صورت شناخت " تجارت " ، با " تجارت الكترونيكي ومزاياي تجارت الكترونيكي " نيز آشنا خواهيم شد. براي واژه "تجارت" در اكثر واژه نامه ها تعاريف زير ارائه شده است : مبادلات اجتماعي : تبادل ايده ها ، عقايد و تمايلات ( خواسته ها ) مبادله يا خريد و فروش كالا در مقياس بالا كه شامل ترابري از نقطه به نقطه ديگر است. در ادامه تعريف دوم ارائه شده براي "تجارت " را بعنوان محور بحث انتخاب و بر روي آن متمركز خواهيم شد. تجارت همچنين تجارت الكترونيكي در ساده ترين نگاه ، مبادله كالا و خدمات بمنظور كسب درآمد ( پول ) است . زندگي انسان مملو از فرآيندهاي تجاري بوده و تجارت با ميليونها شكل متفاوت در زندگي بشريت نمود پيدا كرده است . زمانيكه كالاي مورد نظر خود را از يك فروشگاه تامين و خريداري مي نمائيد ، در تجارت شريك و در فرآيندهاي آن درگير شده ايد.در صورتيكه در شركتي مشغول بكار هستيد كه كالائي را توليد مي نمايد ، درگير يكي ديگر از زنجيره هاي تجارت شده ايد.
تمام جلوه هاي تجارت با هر رويكرد و سياستي داراي خصايص زير مي باشند : خريداران . افراديكه با استفاده از پول خود قصد خريد يك كالا و يا خدمات را دارند. فروشندگان . افراديكه كالا و خدمات مورد نياز خريداران را ارائه مي دهند. فروشندگان به دو گروه عمده تقسيم مي گردند : خرده فروشان ، كه كالا و يا خدماتي را مستقيما" در اختيار متقاضيان قرار داده و عمده فروشان و عوامل فروش ، كه كالا و خدمات خود را در اختيار خرده فروشان و ساير موسسات تجاري مي نمايند. توليدكنندگان . افراديكه كالا و يا خدماتي را ايجاد تا فروشندگان آنها را در اختيار خريداران قرار دهند. يك توليد كننده با توجه به شرايط تجارت و ماهيت كار خود همواره يك فروشنده نيز خواهد بود. توليدكنندگان كالاي توليدي خود را به عمده فروشان ، خرده فروشان و يا مستقيما" به مصرف كننده گان مي فروشند. همانگونه كه مشاهده مي گردد ، "تجارت وهمچنين تجارت الكترونيكي " از زاويه فوق داراي مفاهيم ساده اي است . تجارت وهمچنين تجارت الكترونيكي از خريد يك محصول ساده نظير " بستني " تا موارد پيچيده اي نظير اجاره ماهواره را شامل مي گردد. تمام جلوه هاي تجارت و تجارت الكترونيكي از ساده ترين سطح تا پيچيده ترين حالت آن ، بر مقولاتي همچون : خريداران و خريداينترنتي ، فروشندگان و فروش اينترنتي و توليدكنندگان متمركز خواهد بود. عناصر تجارت و تجارت الكترونيكي زمانيكه قصد معرفي عناصر ذيربط در تجارت وهمچنين تجارت الكترونيكي و فعاليت هاي تجاري وجود داشته باشد ، موضوعات و موارد مورد نظر بدليل درگير شدن با جزئيات پيچيده تر بنظر خواهند آمد.
عناصر ذيل تمام المان هاي ذيربط در يك فعاليت تجاري معمولي ودر بعضي موارد تجارت الكترونيكي را تشريح مي نمايد. در اين حالت ، فعاليت شامل فروش برخي محصولات توسط يك خرده فروش به مصرف كننده است :
* در صورت تمايل شركت در تجارت الكترونيكي و فروش محصول و يا محصولاتي به يك مصرف كننده ، مسئله اساسي داشتن كالا و يا خدماتي خاص براي عرضه است . كالا مي تواند هر چيزي را شامل گردد. .فروشنده ، ممكن است كالاي خود را مستقيما" از توليد كننده و يا از طريق يك عامل فروش تهيه كرده باشد. در برخي حالات تجارت الكترونيكي ممكن است فروشنده ، خود كالائي را توليد و به فروش برساند.
* فروشنده براي فروش كالا و يا خدمات در زمينه تجارت و تجارت الكترونيكي مي بايست " مكاني مناسب " را در اختيار داشته باشد. مكان مورد نظر مي تواند در برخي حالات بسيار موقتي باشد. مثلا" يك شماره تلفن خود بمنزله يك مكان است . در چنين مواردي متقاضي كالا و يا خدمات با تماس تلفني با فروشنده قادر به ثبت سفارش و دريافت كالاي مورد نظر خود خواهد بود. براي اكثر كالاهاي فيزيكي مي بايست مكان ارائه كالا ، يك مغازه و يا فروشگاه باشد
انواع تجارت الکترونیکی
تجارت کالا و خدمات و اطلاعات بین بنگاه ها(B2B)
نمونه ای از این نوع تجارت عملکرد شرکتی است که از یک شبکه برای انجام سفارش به تولید کنندگان در زمينه اينترنت ، دریافت پیش فاکتور و فاکتور خرید و همچنین پرداخت هزینه هادرزمينه اينترنت استفاده می کند. علیرغم آن که این نوع تجارت الکترونیک سال هاست که با استفاده از مبادله الکترونیک داده ها در زمينه اينترنت انجام می شود، ولی از سال 1996 به بعد به شکل امروزی خود درآمد. شرکت Cisco از اولین شرکت های بزرگ در زمينه اينترنت بود که در جولای 1996 سایت تجارت الکترونیکي خود را راه اندازی کرد. بعد ازآن تلاش جدی بقیه شرکت هايي كه در زمينه اينترنت فعاليت داشتند برای چنین امری آغاز شد. یک ماه بعد Microsoft نرم افزار ي را كه در زمينه اينترنت توليدكرده بودو امکان انجام فروش از طریق اینترنت را می داد به بازار عرضه کرد. اکنون زمان آن بود که مسائل مالی و بانکی نیز در زمينه اينترنت مطرح شود. IBM یک سیستم شبکه اقتصادی راه اندازی کرد و شروع به بازاریابی برای استراتژی های تجارت الکترونیکي خود نمود. شرکت Microsoft نیز با همکاری شرکت First data coopو برای رقابت با IBM سیستم MSFDC را به بازار عرضه کرد. تجارت الکترونیک به سرعت در حال رشد بود.Netscape که از ابتدا به واسطه جستجو گرهای خود در اينترنت شناخته شده بود نرم افزار تجاری expent 0را عرضه کرد. سپس IBM وCisco با همکاری یکدیگر استراتژی هایی برای راه اندازی تجارت الکترونیک در شبکه های کوچک ارائه کردند. در حال حاضربسیاری از شرکت ها وارد بازار اينترنت شده اند و دیگر به سادگی نمی توان گفت کدام یک پیشرو کدامیک عقب تر است. تجارت کالا و خدمات و اطلاعات بین بنگاه و مصرف کنندگان (B2C) بیشترین سهم در زمينه اينترنت ودر تجارت الکترونیک از نوع (B2C) را خرده فروشی تشکیل می دهد. تجارت بین فروشنده و خریدار که درحال حاضر جزء متداول ترین تراکنش ها در حیطه تجارت الکترونیک بر روی اینترنت است یک نوع (B2C) محسوب می گردد. این نوع تجارت با گسترش ?وب? به سرعت افزایش پیدا کرد و اکنون به راحتی می توان انواع کالاها، از شیرینی گرفته تا اتومبیل و نرم افزار های کامپیوتری را از روی اینترنت خریداری کرد. تجارت کالاو خدمات واطلاعات بین مصرف کنندگان ومصرف کنندگان(C2C) انجام مزایده و مناقصه کالاها از طریق اینترنت، دراین گروه از تجارت الکترونیک می گنجد. نمونه ای از این نوع تجارت الکترونیک، که در حال حاضر به سرعت در حال رشد است را می توان در سایت eBay مشاهده کرد. تجارت کالاو خدمات و اطلاعات بین بنگاه ها و سازمان های دولتی(B2A) این نوع سامل تمامی تراکنش های تجاری امانی نبین شرکت ها و سازمان های دولتی است. تأمین نیازهای دولت توسط شرکت ها و پرداخت عوارض و مالیات ها از جمله مواردی است که می توان در این گروه گنجاند. این نوع از تجارت الکترونیک در حال حاضر دوران کودکی خود را می گذراند، ولی در آینده ای نزدیک و بعد از آن که دولت ها به ارتقاء ارتباطات خود به واسطه تجارت الکترونیک توجه نشان دهند، به سرعت رشد خواهد کرد. تجارت کالاو خدمات و اطلاعات بین مصرف کنندگان و سازمان های دولتی(C2A) این گروه هنوز پدیدار نشده است، ولی به دنبال رشداحتمالي انواع (B2C) و دولت ها احتمالاً تراکنش های الکترونیکی را به حیطه هایی مانند جمع آوری کمک های مردمی، پرداخت مالیات بردرآمد و هرگونه امور تجاری ومسائل مربوط به اینترنت که بین دولت و مردم انجام شود، گسترش خواهند داد.
مزایای تجارت الکترونیکی
در ارتباط با مزایای تجارت الکترونیکی وپرداخت الكترونيكي می توان به طور خلاصه موارد زیر را برشمرد: با استفاده از تجارت الکترونیکی و پرداخت الكترونيكي تأخیر ناشی از تهیه مدارک از بین می رود.با استفاده ازتجارت الکترونیک از آنجا که داده ها به دفعات وارد سیستم نمی شود، امکان بروز اشتباه کاهش می یابد. با استفاده از پرداخت الکترونیکی در زمان لازم برای ورود مجدد داده ها در سیستم صرفه جوئی می شود.با استفاده از تجارت الکترونیک و پرداخت الكترونيكي هزینه نیروی کار به واسطه عدم ورود مجدد داده ها به کامپیوتر کاهش می یابد. با استفاده ازتجارت الکترونیكي و پرداخت الكترونيكي تأخیر های زمانی جریان اطلاعات از روانی و اطمینان بیشتری برخوردار می شود. همچنین در موارد زیر تجارت الکترونیکی و پرداخت الكترونيكي ابزار مناسبی به شمار می روند. حجم زیادی از عملیات استاندارد تکراری. حیطه عملیاتی بسیار محدود. رقابت شدید که نیازمند بهبود قابل توجه در بهره وری است. محدویت های زمان عملیاتی . در مواردی که طرف های تجاری خواستار مبادله اسناد بدون استفاده از کاغذ باشند. در زمینه تجارت الكترونيكي بین المللی برآورد شده است که هزینه تهیه اسناد کاغذی برای معاملاتی به ارزش 2 تریلیون دلار در حدود 140 میلیارد دلاراست که این رقم معادل 7 درصد ارزش کالاهای مبادله شده است. مزایای دیگر برای تجارت الکترونیکی و پرداخت الكترونيكي نیز وجود داردکه عبارتند از: الف: صرفه جوئی در هزینه ها اداری: منافع حاصل از اجرای سیستم تجارت بدون کاغذ صرفه جوئی در هزینه های اداری از قبیل چاپ اوراق، پاکت ها، تمبر، تلکس، فاکس و کپی و همچنین زمان صرف شده در جمع آوری و فراهم سازی داده ها ،ماشین نویسی،بایگانی و آرشیو ،پست کردن و کنترل و رفع اشکالات برای هر مورد است. ب- مزایای سیکل سریع تر تجاری: یک سیستم موفق تجارت الکترونیکی و پرداخت الكترونيكي می تواند به طور قابل ملاحظه ای زمان مصرفی از سفارش تا حمل یا از تاریخ صدور صورت حساب تا دریافت وجه آن را کم کرده نهایتاً باعث تقلیل هزینه هیا انبارداری حسابهای دریافتنی و در نتیجه بهبود وضعیت نقدینگی و نیز آزاد سازی بخشی از سرمایه گردد. تجارت بدون کاغذ نه فقط باعث بالا رفتن سرعت انجام عملیات تجارت الكترونيكي می شود،بلکه در نتیجه افزایش کمیت و کیفیت اطلاعات قابل اشتراک فی ما بین طرفین تجاری باعث امنیت بیشتر در زنجیره عرضه و پرداخت الكترونيكي نیز می گردد. زنجیره عرضه و پرداخت الكترونيكي کالا این امکان را فراهم می آورد تا ذخیره های احتیاطی که قبلاً به خاطر عدم اطمینان در بخش های مختلف نگهداری می شد حذف شود. ج- مزایای استراتژیک تجارت الکترونیکی و پرداخت الكترونيكي شامل رضایت بیشتر مشتری ، ارتقاء روابط فروشندگان، بهبود روابط بازرگانی، افزایش سهم بازار بالا رفتن توان رقابت ،پیروزی در گرفتن کار، افزایش میزان بهره وری کارکنان و ایجاد خلاقیت است.
دلایل استفاده سازمان ها از تجارت الکترونیکی
چارچوب ارزش های تجاری مبتنی برتجارت الکترونیکی: یک روش معمول برای ارزیابی تأثیر ?وب? در تجارت الکترونیکی، اندازه گیری فروش محصولات اطلاعات به صورت onlineتنها درصد کمی از کل فروشالکترونیکی انجام شده است. ( در سال 1995 60 میلیون دلار کل فروشالکترونیکی بوده که تنها 20 میلیون دلار آن به طور onlineصورت گرفته است بنابراین با محاسبه فروش الکترونیکی نمی توان تجارت الکترونیکی را مورد ارزیابی قرارداد. ترفیع محصول نخستین استفاده تجارت الکترونیک در جهت ارائه اطلاعات صحیح در ارتباط با محصولات و فروش الکترونیکیبه مشتریان است. این امر از یک دید به عنوان فعالیت بازاریابی جهت کسب مشتری و فروشالکترونیکی بیشتر به حساب می آید. تجارتالکترونیکی از این جهت که اطلاعات مربوطه به محصول و فروش الکترونیکی را درهر زمان ودر هر مکان به هر شخصی ارائه می کند موجب? ترفیع محصول? می شود. علاوه بر آن تجارت الکترونیکی محیط تعاملی را ایجاد می کند که مشتری قادر خواهد بود نیاز خود را به صورت ?سفارش? اعلان کند. همچنین تجارت الکترونیکی برای جلب توجه مشتریان از شیوه های مختلف فروش الکترونیکی بهره می گیرد. به طور مثال یک سوپر مارکت الکترونیکی برای فروش الکترونیکی محصولات به 3 بخش کودکان، نوجوانان و زنان خانه دار می تواند به طور متفاوت عمل کند به عنوان مثال برای فروش الکترونیکیمحصولات مربوط به کودکان از تصاویر اسباب بازیهای جالب یا برای فروش الکترونیکی محصولات مربوط به نوجوانان و زنان خانه دار در صفحه اینترنت خود می تواند به ترتیب از تصاویر مربوط به آرتیست ها یا خوانندگان و جواهر آلات قیمتی استفاده کند. تمامی این موارد نوعی تبلیغات در جهت جلب مشتری و فروش الکترونیکی بيشتربه حساب می آید. این روش تحت عنوان بازاریابی خرد یا بازاریابی یک به یک معرفی می گردد که هر نوع مشتری را با نیاز خاص خوددر زمينه فروش الکترونیکی مخاطب قرار می دهد. بالاخره این که در دنیايی از محصولات مشابه با دوره عمر پایین و با توجه به این که مشتریان زمان کمی برای انتخاب دارند ?تجارت الکترونیکی?و فروش الکترونیکی یک فرصت برای ارائه استراتژیهای جدید ترفیع برای افزایش کیفیت محصول ارائه می کند.