مقدار بالاي ليپوپروتئين داراي تراكم پايين يا ‪ LDL‬كه به كلسترول بد معروف است، موجب تجمع كلسترول در سرخرگ‌ها شده و در نتيجه احتمال ابتلا به بيماري قلبي را افزايش مي‌دهد.

ليپوپروتئين داراي تراكم بالا يا ‪ ، HDL‬به انتقال كلسترول به خصوص ‪ LDL‬به خارج از خون و كبد كمك مي‌كند، كبد هم كلسترول را از بدن خارج مي‌كند.

‪ HDL‬يا”كلسترول خوب” از تجمع كلسترول در سرخرگ‌ها پيشگيري مي‌كند و حتي كلسترول اضافي را از ديواره سرخرگ‌ها بر مي‌دارد و به همين دليل بالا بودن مقدار آن احتمال ابتلا به بيماري قلبي را كاهش مي‌دهد.

** كلسترول بالاي خون چه مشكلاتي ايجاد مي‌كند؟

بالا بودن ميزان كلسترول در خون علامتي ايجاد نمي‌كند، به طوري كه اكثر افراد از سطح كلسترول خيلي بالاي خود آگاهي ندارند ولي بالا بودن آن مي‌تواند جدي و خطرناك باشد، زيرا كلسترول مي‌تواند در ديواره سرخرگ‌ها رسوب كند كه اين تجمع كلسترول، پلاك ناميده مي‌شود.

با گذشت زمان و باافزايش سن، پلاك باعث باريك شدن سرخرگ‌ها مي‌شود به طوري كه ديواره سرخرگ‌ها ، قابليت ارتجاعي خود را از دست داده و سخت مي‌شوند كه به اين شرايط “آترواسكلروز” و يا به تعبيري سختي رگها يا تصلب شرايين گويند و چنانچه اين روند تحت كنترل قرار نگيرد، بيماري عروق كرونر قلب به وجود خواهد آمد.

بيماري عروق كرونر قلب يا حمله قلبي وقتي رخ مي‌دهد كه يك يا چند رگ خوني قلب (سرخرگ‌هاي كرونر) به طور نسبي يا كامل مسدود شوند.

با كاهش يا قطع جريان خون، اكسيژن و مواد غذايي نمي‌توانند به قسمت- هاي دچار انسداد قلب برسند و درنتيجه ممكن است بخش‌هايي از عضله قلب دچار مرگ شوند كه اين امر به ضعيف تر شدن قلب منجر مي‌شود به طوري كه قلب قادر به پمپ كردن خون سرشار از مواد غذايي به بدن نخواهد بود.

اين متخصص قلب و عروق مي‌گويد در مواردي ممكن است دو سوم سرخرگ ها مسدود باشند و در شرايط عادي، فرد احساس ناراحتي نكند اما به هنگام استرس ياانجام حركات بدني و ورزش ، به دليل كاهش خونرساني، دچار درد يا فشار شود كه “آنژين” نام دارد.

تشكيل پلاك و مشكلات ناشي از آن ممكن است در سرخرگ بخش‌هاي ديگر بدن نيز اتفاق بيفتد.

** چه عواملي باعث افزايش كلسترول خون مي‌شوند؟

عواملي كه موجب افزايش كلسترول خون مي‌شود دو دسته هستند: عوامل قابل كنترل و عوال غيرقابل كنترل.

** عوامل قابل كنترل: سه عامل مهم براي كنترل ميزان كلسترول عبارتند از: غذا، وزن بدن و فعاليت‌هاي بدني و به تعبيري ورزش.

* غذا:

غذاهاي حاوي چربي‌هاي اشباع شده كه در دماي اتاق جامد هستند كلسترول سرم و ‪ LDL‬را بيش از همه افزايش مي‌دهند كه بايد از مصرف آنها پرهيز كرد و به جاي آنها از روغن‌هايي كه در دماي اتاق مايع هستند استفاده كرد.

بسياري از روغن‌هاي مايع به خصوص در دماي بالا به سرعت فاسد مي‌شوند كه به همين دليل براي باثبات تر كردن اين روغن ها،آنها را “هيدروژنه” و به نوع جامد تبديل مي‌كنند.

اگر همه پيوندهاي روغن نباتي، هيدروژنه نباشند به اين محصول “نسبتا هيدروژنه” گويند كه در برخي موارد حاوي چربي‌هايي به نام”چربي‌ترانس” هستند.

تحقيقات نشان مي‌دهد كه اسيدهاي چرب ترانس به اندازه اسيدهاي چرب اشباع شده زيان آور بوده و با ايجاد بيماري‌هاي قلبي در ارتباط هستند.

مارگارين، بيسكويت‌هاي بي‌شكر (كراكرها) وكلوچه‌ها(نان شيريني‌ها) همگي داراي كره نباتي “نسبتا هيدروژنه” هستند.

انجمن قلب آمريكا، مارگارين ، گوشت گاو و بره و انواع كلوچه‌ها و بيسكويت‌ها كه چهار نوع غذاي بسيار متداول در آن كشور هستند را منبع اسيدهاي چرب ترانس اعلام كرده است.

اسيدهاي چرب اشباع شده نيز در محصولات نباتي و به مقدار زياد در محصولات حيواني مانند گوشت قرمز، مرغ، شير و كره يافت مي‌شوند.

* وزن بدن:

افزايش وزن بدن نيز باافزايش ‪ LDL‬و كاهش ‪ HDL‬همراه‌است.

* فعاليت بدني :

فعاليت بدني و ورزش منظم نيز از عوامل قابل كنترل كلسترول است كه موجب كاهش وزن و كاهش ‪ LDL‬شده و ‪ HDL‬يا كلسترول خوب را بالا مي‌برد.

** عوامل غير قابل كنترل:

عوامل غير قابل كنترل در افزايش كلسترول را دو دسته است يكي از اين عوامل وراثت است و ميزان كلسترول بالا در برخي افراد زمينه ارثي دارد و ديگري سن و جنس است.

‪ LDL‬در زنان جوان پايين تر از مردان جوان است ولي با افزايش سن ميزان ‪LDL‬ در هر دو جنس بالا مي‌رود.

بعد از ‪ ۵۵‬سالگي، زنان سطح كلسترول بالاتري نسبت به مردان پيدا مي‌كنند.

بهتر است اندازه‌گيري ميزان چربي خون از ‪ ۲۰‬سالگي آغاز شود و هر فرد بالاي ‪ ۲۰‬سال، حداقل هر پنج سال يك بار يا در صورت نياز و تجويز پزشك، در فواصل كمتر مقدار كلسترول خود را اندازه‌گيري كند.

تري گليسيريدها:

اغلب چربي‌هاي موجود در غذاها و بدن، به شكل تري گليسيريد هستند، بالا بودن مقدار اين مواد عامل خطر جدي براي ايجاد بيماري قلبي محسوب مي‌شود.

كلسترول و تري گليسيريد هر دو منجر به مسدود شدن عروق خوني مي‌شوند.

تري گليسيريدها نوعي از چربي‌ها هستند كه بدن مي‌تواند آنها را از قند و كربوهيدارتهاي ديگر و يا با دريافت كالري بيش از حد، توليد كند.

بنابراين در صورت پرخوري حتي اگر به شكل خوردن مقادير بسيار زياد كربوهيدارتها باشد مثل خوردن قند و يا نان بسيار زياد، بدن مي‌تواند آنها را به تري گليسيريد تبديل كند.

بالا بودن تري گليسيريد در زنان به خصوص زنان ميانسال بيشتر از مردان پيش بيني‌كننده احتمال بروز بيماري قلبي است.

مقدار تري گليسيريد در صورت مصرف زياد الكل، استرس، برخي بيماري‌ها، مصرف برخي داروها و هورمونها و در بعضي ساعات روز نيز افزايش مي‌يابد.

** روزه داري چه مقدار در كاهش كلسترول و تري گليسيريد تاثير دارد؟

 كساني كه چربي خون بالايي دارند با روزه گرفتن ميزان چربي خونشان كاهش مي‌يابد.

از آنجا كه بدن در اين ماه مواد غذايي كمتري دريافت مي‌كند طبيعتا منابع چربي خون فرد روزه‌دار كاهش مي‌يابد.  البته كاهش چربي خون به غذاي مصرفي روزه دار پس از افطار بستگي دارد.

نقش تغذيه در كاهش كلسترول و تذيگليسيريد

در صورت رعايت توصيه‌هاي لازم ، به مدت سه تا چهار هفته، كلسترول بد خون (‪ (LDL‬به ميزان ‪ ۲۰‬تا ‪۵۰‬ درصد كاهش مي‌يابد. اولين توصيه براي كاهش ميزان كلسترول خون ، مصرف غذاهاي پرفيبر به خصوص “فيبرمحلول”، به ميزان روزانه ‪ ۱۰‬تا ‪ ۲۵‬گرم است.

لوبيا، نخود، ميوها، سبزي‌هاي داراي ريشه، جو ، سير، ذرت، سبوس برنج سيب، توت فرنگي ، كدو، هويج، كاهو و خيار، منابع خوب فيبر هستند.

“فيبر محلول” موجود در غذاها، شبيه به اسفنجي است كه ذرات چربي و كلسترول را در روده به سوي خودش جذب كرده و به دام مي‌اندازد و با مدفوع از بدن دفع مي‌كند و مانع از جذب آن به بدن مي‌شود.

خوردن ميوه در ميان وعده‌هاي غذايي است.

خوردن ميوه و سبزي در ميان سه وعده غذاي روزانه، ضمن اينكه موجب كاهش كلسترول مي‌شود، به طور طبيعي موجب كم شدن اشتها و كم خوردن غذا در وعده‌هاي اصلي مي‌شود.

مصرف لبينات بدون چربي و يا كم چرب است، وي مي‌گويد، به خصوص افرادي كه به طور خانوادگي مشكل كلسترول دارند بهتر است كه لبنيات بدون چربي مصرف كنند.

تمامي منابع حيواني مثل لبينات ، گوشت و تخم مرغ منبع اصلي كلسترول هستند، لذا حتي- المقدر بايد در مصرف اين نوع مواد مراقب باشيم.

افرادي كه كلسترول بالايي دارند حتما پوست مرغ و چربي روي گوشت را بردارند و مصرف گوشت قرمز را كم كنند،به خصوص از خوردن كله پاچه دل و جگر و مغز كه حاوي كلسترول بالايي است خوداري كنند.

با توجه به اینکه منبع تري گليسيريد در بدن نيز مواد قندي و كربوهيدارت‌ها است براي كاهش آن توصيه می شود افرادي كه تري گليسيريد بالايي دارند ضمن كاهش اضافه وزن ، قند و شكر و شربت كه قندشان به شكل ساده است كمتر دريافت كنند، ضمن اينكه از مصرف زياد برنج نيز خودداري كنند.

كساني كه تري گليسيريدشان بالاست ممكن است كه قند خونشان نيز بالا باشد ، ضمن اينكه بيماري‌هاي كليوي هم ممكن است باعث افزايش تري گليسيريد بشود.

همچنین چاقي دور كمر نيز ممكن است نشانه تري گليسيريد بالا باشد، اما چاقي عمومي احتمال بالا بودن كلسترول بالا را به همراه دارد.

فعالیت بدنی و کاهش کلسترول و تریگلیسیرید

علاوه براين بايد فعاليت بدني معتدل در برنامه روزانه افراد گنجانده شود به طوري كه اگر هيجگونه امكان ورزشي ندارند، روزانه حداقل ‪۳۰‬ دقيقه پياده روي در برنامه ورزشي شان باشد.

محدود كردن مقدار مصرف چربي اشباع شده و به جاي مصرف كره حيواني در غذاها از كره گياهي يا روغن زيتون و روغن دانه انگور از ديگر توصيه‌هاي خانم فتحي براي كاهش كلسترول يا چربي خون است.

پرهيز از مصرف غذاهاي حاوي چرب ترانس و روغن جامد و به جاي آن استفاده از غذاهاي آب پز و يا كبابي نيز توصيه مي‌شود.

کاهش وزن یعنی کاهش کلسترول بد

مطالعات نشان مي دهد كاهش وزن حتي به مقدار ‪ ۱۰‬درصد ، كلسترول خوب خون (‪ (HDL‬را افزايش و كلسترول بد را كاهش مي‌دهد.

مصرف پروتئين سويا به طوري كه مصرف روزانه ‪ ۲۵‬گرم پروتين سويا به پايين آمدن مقدار كلسترول خون كمك مي‌كند.

كاهش مصرف قند را نيز توصيه می شود زيرا كه كمك به كاهش وزن، كاهش تري گليسيريد و كلسترول بد خون ‪ LDL‬مي‌كند.

استفاده از ميوه‌هاي مغزدار مثل بادام و پسته ، حبوبات ، سبزيجات و ميوه‌ها به طور كلي به خصوص ميوه‌هايي كه رنگ سبز تيره و رنگ زرد دارند زيرا در اين محصولات ،بتاكاروتن و ويتامين‌اي وجود دارد و كاهش كلسترول را به دنبال دارد.

از فلفل ، كلم براكلي، اسفناج، كدو، سيب زميني، گوجه فرنگي، سس و رب گوجه فرنگي، تربچه و كدو مسمايي كه سرشار از ساليسيلات هاهستند غافل نمانید زيرا از بيماري عروقي جلوگيري مي‌كنند.

استفاده از اسيدهاي چرب امگا-‪ ۳‬كه در ماهي سويا، روغن كانولا (كلم- قمري) روغن دانه برزك يا روغن ماهي و همچنين حبوبات و سبزيجات داراي برگ سبز، يافت مي‌شود نيز از ديگر توصيه‌ها براي كاهش كلسترول است.