نوروز در چین

مردم چین با داشتن فرهنگی غنی مراسم ملی و سنتی فراوانی دارند .معروفترین آن ، عید بهار یا نوروز است که از هشت روز مانده به آخر سال چینی آغاز می شود و تا پانزدهم ماه بعد ادامه می یابد . پانزدهم ماه اول بهار جشن فانوس است که با این مراسم پایان عید بهار اعلام می شود .

تقویم چینی از سال 1911 به سال میلادی تبدیل شد . این تغییر نیز برای هماهنگی با جهان خارج صورت گرفت و در معاملات رسمی و بین المللی و گاهشماری دولتی به کار رفت . اما این قرارداد نتوانست سنتهای چینی ها را در هم بریزد ، زیرا مردم چین به سنتها و آداب و رسوم خود سخت پایبند هستند و بسیاری از سنتهای خود را نگهداشته و بدان افتخار می – کنند .

قبل از تغییر تقویم به سال میلادی ، گاهشماری چینی مبتنی بر حرکت ماه به دور زمین و گاه بر حرکت زمین به دور خورشید بود . هم اکنون در تقویم های منتشرشده  در چین به رسم سنتی ، همه قراردادهای گاهشماری ، سنتی و رسمی محاسبه می گردد . روز های هفته از دوشنبه آغاز می شود ، ماههای دوازده گانه سال با تقویم  قمری و شمسی که مورد توجه کشاورزان است به نام ماه اول ، ماه دوم ... یاد می گردد و صورت فلکی نیز مورد توجه است.

در چین باستان هر شصت سال را یک دور نجومی یا" جیازه" Jiaze می نامیدند و هر شصت سال را به پنج دوره تقسیم می کردند و هر دوره را به 12 سال و هر سال  را به نام حیوانی می نامیدند و 12 سال به 12 حیوان یا صورت فلکی نام گذاری می شد و صورتها عبارتند بودند از : موش ، گاو ، ببر ، خرگوش ، اژدها ، مار ، اسب ، گوسفند ، میمون ، خروس ، سگ و خوک .

چینی ها معتقدند که قوای طبیعت همیشه  بخشنده نیستند و آبادانی به تعادل و تزلزل قوای ویرانگر وابسته است که اگر مهار نشوند مصیبت بار خواهند بود . آب و هوای متغییر چین و سختی معیشت آنان را به قربانی کردن برای قوای طبیعت وا می داشت تا از خشم آنها برهند . هنوز در حاشیه رودخانه زرد کسانی که به رودخانه می افتند نجات نمی دهند زیرا معتقدند که رودخانه قربانی می خواهد . با به هم خوردن تعادل قوای طبیعت به جهت دخالت افراد بشر ویرانی به وجود می آید .(( پادشاه به عنوان فرزند آسمان تعادل را برقرار می کرد . فرزند آسمان یک پادشاه غله بود و روزهای آخر ماه بهار که گیاه فرفیون گل می دهد و عدس آبی بزرگ می شود مراسم قربانی کردن را انجام می دهد .رستش آسمان در زمین از امتیازات فرزند آسمان بود . از مهمترین وظایف وی افتتاح سال کشاورزی بود که بر طبق تقویم چینی ها در روز اول سال اتفاق می افتاد و زمان آن مقارن با اوایل فوریه است . قربانگاهی که فرزند آسمان در آن عبادت می کرد شاید به صورت تپه ای خاکی بود . قربانگاه جدید که به نام معبد آسمان معروف است در پکن به سال 1420 بوسیله" یونگ لو " سومین امپراطور " مینگ " با مرمر سفید ساخته شد ف تمام ساختمان با دقت مهندسی بوجود آمده و کار دسته جمعی معماران و ستاره شناسان و متخصصان جادوگری است . در این بنا عدد 9 مورد توجه است . رسیدن به بهارخوابها بوسیله سه پلکان که هر یک 9 پله دارد امکان دارد زیرا چینی ها آسمان را به 9 بخش تقسیم کرده اند و قطبهای آنها دارای 9 لفظ است و همچنین قطعا شعر " مری سکو " به صورت 9 دایره متحدالمرکز شده و هر چیز به صورت مضربی از همان عدد ترتیب داده شده حتی می توان 360 ستون در نرده ها شمرد که نشانه روزها  در سال قمری چینی ها و درجات دایره آسمانی است .)) 1

کشاورزان چینی زمستان را به 9 بخش تقسیم می کنند و می گویند : نه روز اول و دوم دست از آستینها بدر نکنید . نه روز سوم و چهارم روی یخ راه می رویم . نه روز پنجم و ششم بید

های کنار رودخانه جوانه می زنند . نه روز هفتم و هشتم یخ رودها آب می شود . نه روز نهم و دهم کشتزارها را شخم بزنید .

مراسم عید بهار از بیست و سومین روز ماه آخر آغاز می شود این روز را روز بدرقه سال نیز می نامند . خانه تکانی از این روز آغاز می شود و می کوشند تا در نوروز همه جا پاک و درخشان و نورانی باشد ، خرید پوشاک نو و غذاهای سنتی از رونقی خاص برخوردار است . شعرهای فراوان خوانده می شود و در پکن در یکی از ترانه ها برنامه کار هشت روز مانده به نوروز را چنین بیان می کنند :

روز بیست و سوم پختن آش شکامونی ( بودا) . روز بیست و چهارم خانه تکانی . روز بیست و پنجم آماده کردن دوفو ( خوراک لوبیا ) . روز بیست و ششم فراهم کردن گوشت. روز بیست و هفتم فراهم کردن مرغ . روز بیست و هشتم آرد خمیر کردن . روز بیست ونهم عود سوزاندن . روز سی ام شب زنده داری .

آش شکا مونی یا ساکیا مونی را با جمع آوری هشت نوع غله به نشانه هشت روز مانده به پایان سال به کمک یاران و همسایگان فراهم می کنند ، تا از درویشانه زیستن بودا و با دیگران خوردن وی یاد آورده باشند . آجیلی هم از ذرت و لوبیای قرمز و تمبر چینی و پسته زمینی فراهم می کنند .

از این روز به پاکیزگی آشپزخانه می پردازند زیرا چنین باور دارند که خدای آشپزخانه در چهره ای خندان و تنی فربه ، شکم برآمده و تنبل به آسمان می رود و گزارش آشپزخانه را به خدای آسمان ارائه می دهد، بنابراین پختن غذاهای شیرین و خوشمزه در تمام خانه ها رواج دارد تا خدای آسمان از آنان رضایت داشته باشد و خدی آشپزخانه با برکت و نعمت از آسمان به آشپزخانه باز آید . در آشپزخانه چینی ها خاصه در پکن همیشه تصویر این خدا در حالیکه ماهی ( ماهی در معابد بودایی چین جایی خاص دارد . گویند بودا بر ماهی دریای وجود نشسته و زنگ و چوبک و سنج از آن نواخته می شود که ماهی آرام  نگیرد ) در دست دارد و نگهبان پخت غذاها است دیده می شود .

در روستاها مردم با انجام رقص هایی  به پیشواز سال نو می روند این رقص دسته جمعی به نام " یانگ " معروف است ( رقصی که در آن کسی با سر و سینه آدمی و پای و سر اسب به میدان می آید ). در این رقص کسانی که پوست اژدها و شیر می پوشند شادی و برکت را به جمع می برند.

در روستا زنان به کار خانه تکانی می پردازند . از جمله کارهای رایج این روزها لحاف برآفتاب افکندن است که همه جه به چشم می خورد . لباسها را می شویند و بر آفتاب می افکنند تا پلیدی ها را زدوده باشند . شعار نوشتن بر روی پارچه های قرمز یا بر چوب درخت هلو و آویختن صورتهای خیالی و نمادین اساطیر چینی بر در خانه ها آغاز می شود . گل هلو و نیلوفر چون ریشه در فرهنگ سنتی مردم چین دارد مورد  پسند  و احترام  آنهاست ( داستان " کوافو " که به تعقیب خورشید می پردازد ، از تشنگی اب رودخانه زرد را می نوشد ولی کافی نمی یابد و از تشنگی می میرد و عصای او به جنگل " دن " یا درخت هلو بدل می شود .

پختن غذای " دو قو" و شیرینی از دیگر کارهای خانه است . این غذا که از ماده چسبنده و با محتویات شیرین فراهم می گردد باید در میان غذاهای مخصوص نوروز باشد چون رمز ثروت و برکت است و شکلش چون ماهی کامل است . جالب ان است که همه غذاها را می خورن ولی به ماهی دست نمی زنند بدان امید که ثروت و برکت در خانواده باقی بماند .

اما شب زنده داری آخرین شب سال با شکوه تمام برگزار می شود . آتش افروختن و ترقه بازی با ساقه های نی خیزران ( بامبو ) از مراسم این شب است . چینی ها معتقدند که در روزگار کهن حیوانی به نام " نیان " Nian با گوشی پهن و قیافه ای وحشتناک به آبادی ها یورش می آورد و آدمیان را می خورد و زندگی ها را می آشوبد . مردم برای ، دفاع خرمنهای آتش می افروزند و با قرار دادن بامبو در آتش سروصدای زیاد ایجاد می کنند تا " نیان " بگریزد .

در شام عید پیران خانمواده و بزرگان قوم در کاغذهای قرمز رنگ برای کودکان هدیه می نهند و می پیچند تا صبح عید به آنها بدهند ، خوردن غذای رشته ای به نشانه عمر دراز همچون رشته پلوی ایرانی است .

روز اول عید ، دید و بازدید ها آغاز می شود ، مردم لباسهای نو و رنگارنگ به تن می کنند و آراسته و سرحال به دیدن بزرگترها و پیران خانواده می روند. رسم بر این است که همه افراد خانواده روز اول با هم باشند .

رقص شیر و اژدها و رقص " یان که " و چوب پا در روستاها تا پانزدهمین روز ماه اول بهار ادامه می یابد تا روز پانزدهم که جشن فانوس فرا می رسد . در شب " یوان سیایو " Ywan-siao یا عید فانوس آتش می افروزند و ترقه بازی می کنند و نوعی شیرینی از خمیر چسبنده برنج که درون آن شکر و بادام و ادویه های گوناگون است تهیه می شود این شیرینی به شکل ماه تمام به نشانه یازدهمین شب است یا چهاردهمین شب و همه باید از این شیرینی بخورند تا کامشان در سراسر سال شیرین بماند .

در این شب که شب عید فانوس نیز خوانده می شود انواع فانوسها با هنرمندی و زیبایی خاص بر در و دیوار شهر می آویزند و معتقدند که در روزگاران قدیم غازی از آسمان به زمین آمد . مردی آن را شکار کرد و خدای آسمان به خشم آمد و فرمان داد تا زمین را بسوزانند . فرشته ای نیکدل به زمینی ها خبر داد تا مردم به فکر چاره اندیشی باشند . روز چهاردهم و شب پانزدهم مردم در خانه ها مشعل افروختند و وقتی سربازان آسمانی به سوی زمین آمدند زمین را غرق نور آتش دیدند و پنداشتند که زمین از خشم خدایان آسمان می سوزد و از فرود آمدن منصرف شدند و زمین از انتقام در امان ماند و از آن به بعد مردم در چنین شبی فانوس می افروزند . فانوس هایی که مورد توجه می باشند عبارتند از:

الف – فانوس های درباری   ب – فانوس های مردمی

فانوس ها با شکل های مختلفی ساخته می شود مثل فانوس هایی به شکل صورتهای فلکی ، ساختمان ، گل ( نیلوفر آبی ، داوودی ، صدبرگ که نماد خوشبختی، آرامش و دوستی است )

اقلیت های چینی در عید بهار با توجه به آداب و رسوم خویش به شادمانی می پردازند و به فعالیتهای ورزشی و سرگرمی مشغول می شوند . ملیت کره ای " لون چون " Lunqun زنانشان به تاب بازی و مردانشان به اسب سواری و تیراندازی می پردازند . قوم " میایو " از دیرک بالا می روند و هر کس بتواند توپی که از پارچه ابریشمی بر بالای دیرک نصب شده گاز بگیرد برنده است. ملیت " وا " به گاو بازی و کشتی محلی علاقه دارند . ملیت " شیون " به نوعی توپ بازی به نام " دو " مشغول می شوند و جوانان به شکار می روند . ملیت " جن پو " به تیراندازی و شادخواری می پردازند . ملیت " وای " با قایقهایی به شکل اژدها به قایقرانی و مسابقات طبل زنی و چوب بازی علاقه دارند . ملیت " لولو " مسابقه ای ترتیب می دهند ، بدین صورت که هر کس بتواند با پای برهنه از کوه خنجر بالا رود و پرچمی را که بالای محل مسابقه قرار دارد پایین بیاورد برنده است .قزاق ها نیز به مسابقه بز کشی می پردازند.                                             بی بی منور  پروانه حسینی

                                                                     پیش دانشگاهی عاصمی(ناحیه4)

1- فیتز جرالد ، تاریخ فرهنگ چین ، ترجمه دولتشاهی ، ص 47 .