بارتولد  

الف : شرح حال :

واسیلی ولادیمیرویچ  بارتولد در سوم نوامبر( 15 ) سال 1869 ( 1286 ه . ق ) در شهر سن پطر بورگ در خانواده آلمانی روسی شده ای به دنیا آمد . نیاکان پدری وی از مردم منطقه ساحلی دریای بالتیک بودند . نیای مادری او کشیش لوتری بود که از هامبورگ به روسیه مهاجرت اختیار کرده و پدر بارتولد دلال بورس بود . وی در حسب حال خود می نویسد که ثروت پدرش را هیچ یک از فرزندان او حفظ نکردند .

بارتولد  در سالهای دانشجویی زبانهای عربی و فارسی و ترکی را فرا گرفت ولی آنچه مورد توجّه وی بود همانا تاریخ کشور های خاورمیانه و نزدیک در قرون وسطی بوده است . در آن زمان در دانشکده این بخش شرق شناسی در مقام سوّم قرار داشته است و تاریخ شرق را فقط یک

معلّم یعنی استاد وسلوفسکی تدریس می کرده است . 1

رهبر علمی واقعی بارتولد ویکتور رمانویچ روزن ( 1908 – 1849 ) بوده که استادی عرب شناس به شمار می رفته است . بارتولد در سال 1889 به خاطر نوشتن رساله ای به عنوان " در باره مسیحیت درآسیای میانه " از طرف دانشکده به دریافت مدال نقره مفتخر گردید . 

او در فاصله سالهای 1890 و 1900 برای بررسی متون اصیل فراوان ، که بیشتر آ ن ها به چاپ نرسیده بود تلاش فوق العاده ای کرد و کتاب " ترکستان در عهد هجوم مغولان " یا " ترکستان نامه " را آفرید ؛ که در نتیجه دانشگاه درجه عالی دکتری و اجتهاد در تاریخ شرق را به وی اعطاء کرد .

بارتولد از سال 1905 تا 1912 دبیر شعبه شرقی انجمن باستان شناسی روس بود و از 1908 تا 1912 سردبیر " یادداشت های شعبه شرقی انجمن باستان شناسی روس " بوده است ؛ "  سفر نامه مارکوپولو " که توسط " ای . پ . مینایف  " ترجمه شده بود از طرف انجمن مزبور تحت نظر و به اهتمام وی به حلیه طبع آراسته گردید . در سال 1912 بارتولد یکی از مؤسّسان و ماکارف وزیر داخله وقت را – که مجلّه را به صورت سیاسی می خواست – رد نمود از سردبیری مجلّه برکنار شد . 2  سردبیر مجلّه [ " عالم اسلام " ( میر ایسلاما ) ] در اسلام شناسی بوده است و چون تقاضای بارتولد از نظر پشتکار ممتاز بود و تحقیق و پژوهش را کار اصلی خویش می شمرده است . کار اصلی بارتولد غیر از تاریخ ایران در زمینه تاریخ آسیای میانه هم می باشد و به این طریق شیوه استادان خود را تعقیب نمود .  

بعد از انقلاب کبیر سوسیالیستی اکتبر فعالیّت علمی خود را توسعه داد و به مناطقی چون تاشکند ، سمرقند ، بخارا ، شهر سبز ، خیوه و باکو ؛ همچنین  به کشورهایی مانند بلژیک ، هلند ، آلمان و ترکیه رفت .  وی گذشته از تألیفات علمی بزرگ واساسی ، بسیاری کتب علمی عامّه فهم مانند : اسلام ، فرهنگ و تمدّن مسلمانان ، تاریخ ترکستان ، تاریخ زندگی فرهنگی ترکستان و همچنین رساله هایی در تاریخ تاجیکان و قرقزان [ خرخیزان ] و ترکمنان به رشته تحریر در آورد . بسیاری از تألیفات او به زبان های دیگر(ترکی ،  فارسی و عربی )  ترجمه شده است .  

در زندگی شخصی انسانی موفق بود و با همسر مهربان خود " ماریا آلکسیونا " – خواهر ایران شناس نامی روس آلکسیویچ  ژوکوسکی بود – پیوندی ناگسستنی داشت ؛ بعد از مرگ همسر دلسوزش حدود سه سال بعد در 19 اوت 1931 درسن شصت ویک سالگی در آسایشگاهی نزدیک لنینگراد بر اثر بیماری کلیه درگذشت و وی را در گورستان اسمولسنک لنینگراد در یک گور کنار همسرش به خاک سپردند .

ب: ویژگی شخصیتی :

 از این نظر انسانی خشن ولی جذّاب بود ، صداقت را دوست داشت ، بسیار اصولی و سخت گیر و درعین حال نسبت به شاگردانش دلسوز بود ، دشمن چاپلوسی بود ، با نظمی دقیق مطالب درسی را به دانشجویان خود منتقل می کرد . 

ج : اندیشه های بارتولد :

 1- بارتولد مخالف سرسخت نژادپرستی و " اروپو سانتریزم " – دو گرایش به اصطلاح علمی امّا کاملاً ساختگی و کاذب که در میان مورخّان اروپای غربی رسوخ بسیار داشته است – می باشد . 1

2- وی با مکتب تاریخ نگاری و آراء ریکرت – ویندل باند در تاریخ( که در روسیه ر . یو . ویپر و  د . م . پطروشفسکی 2 در تألیفات خود از آن طرفداری کرده اند ) مخالف بوده و معتقد است که اگر استنتاجات نظری بر پایه استوار تجزیه و تحلیل حقایق واقع متکّی نباشد ، اهمّیّّّت  و ارزش علمی نخواهد داشت .

 مؤلّف ترکستان مخالف نژادپرستی و اروپوسانتریزم بوده و خلاف نظر گروهی از شرق شناسان از افکار استعمارطلبانه به دور بوده است . 

توضیح :  مطالب این قسمت از صفحات  9- 1 شرح حال بارتولد  به قلم  پطروشفسکی ترکستان نامه ودر قسمت اندیشه های بارتولد از مقدمّه کتاب مزبور صفحات 18 و 19 انتخاب شده است .

 

--------------------------------------------------------------------------------

 1-  شرح حال به قلم خود او

 2-  بارتولد ، ترکستان نامه ، مقدمّه پطروشفسکی –  4   

    1- بارتولد ، تاریخ مطالعات شرقی در اروپا و روسیه ، چاپ دوّم –  22

    2-  منظور ای . پطروشفسکی نویسنده این مقدمّه نمی باشد .