روش درست مسواک کردن دندان ها و استفاده از نخ دندان:

1- انتخاب یک مسواک خوب:
- موهای آن از نایلون نرم درست شده بود.
- موهای آن مرتب و منظم باشد

2- خمیر دندان:
- قدرت پاک کنندگی که باعث براق شدن دندان ها می شود.
- خوشبو و خوش طعم کردن دهان.
- افزایش مقاومت دندان ها در برابر پوسیدگی به دلیل داشتن فلوراید.
نکته مهم: لازم نیست مسواک کردن حتما با خمیر دندان انجام گیرد بلکه اگر خمیر دندان در دسترس نباشد باید حتی با آب خالی مسواک کرد. توجه داشته باشید که استفاده از نمک خشک جوش شیرین یا سایر پودرها برای مسواک کردن درست نیست و باعث ساییدگی مینای دندان و خراشیدگی لثه می شود ولی استفاده از اب نمک رقیق شده(نصف قاشق چای خوری در یک لیوان آب جوشیده سرد شده) اشکالی ندارد.

3- مسواک کردن درست:
- مسواک را با آب خیس کنید و به اندازه یک نخود از خمیر را روی آن قرار دهید.
- موهای مسواک را به طور مایل(با زاویه 45 درجه) روی سطح خارجی دندان ها قرار دهید به طوری که نصف موهای مسواک روی لثه قرار گیرد. در هر بار سعی کنید مسواک روی دو دندان را به طور کامل بپوشاند.
- مسواک را همان طور که روی دو دندان گذاشته اید با دقت و ملایمت به داخل فضاهای بین دندان ها و لثه فشار دهید و10 تا 15 بار به سمت سطح جونده بکشید.
- این کار  را برای سطح های خارجی و داخلی تمام دندان های آن فک انجام دهید.
- برای سطح های داخلی دندان های جلو مسواک را به صورت عمودی بر روی دندان ها قرار دهید و با حرکات بالا و پایین این سطح ها را تمیز کنید.

- برای سطح های جونده مسواک را در روی سطح جونده دندان ها کمی فشار دهید تا موهای مسواک به خوبی به داخل شیار های سطح جونده وارد شود. بعد چند بار  مسواک را به جلو و عقب بکشید تا سطح جونده به خوبی تمیز شود.
- چون خرده های مواد غذایی و میکروب ها روی سطح زبان جمع می شود بهتر است هر چند روز یکبار روی زبان را هم با مسواک تمیز کنید. برای این کار مسواک را در عقب زبان قرار دهید و به طرف جلو بکشید.(تمیز کردن زبان نقش مهمی برای از بین بردن بوی بد دهان دارد).
- پس از مسواک کردن دندان ها و زبان دهان را چند بار با آب بشویید.
- وقتی مسواک کردن دندان ها تمام شد مسواک را خوب با آ ب بشویید و در جایی دور از آلودگی نگهداری کنید. توجه داشته باشید که هیچ وقت مسواک خیس را در جعبه سر بسته نگذارید چون هوای داخل جعبه دم می کند و باعث رشد میکروب ها می شود.

استفاده از نخ دندان:

با مسواک کردن نمی توان سطح های بین دندانی را به خوبی تمیز کرد. برای این کار باید از نخ دندان استفاده شود. نخ دندان، نخ مخصوصی است که از ابریشم یا نایلون ساخته شده است. قبل از مسواک کردن دندان ها باید با استفاده از نخ دندان سطح های بین دندانی را تمیز کرد برای استفاده از نخ دندان باید:

1- قبل از استفاده از نخ، دست ها را با آب و صابون خوب بشویید.
2- حدود 35 سانتیمتر از نخ دندان را ببرید.
3- دو طرف نخی را که بریده اید، در هر دو دست، به دور انگشت وسط بپیچید.
4- سه انگشت آخر را ببندید و دودست را از هم دور کنید تا نخ محکم کشیده شود. به این ترتیب انگشت نشانه و شست هر دست آزاد می ماند.
5- قطعه ای از نخ به طول 2 تا 5/2 سانتیمتر را بین انگشتان شست و اشاره هر دست نگاه دارید.
6- نخ را با حرکتی شبیه اره کشیدن، به آرامی به فضای بین دندان ها وارد کنید، مواظب باشید فشار نخ لثه را زخم نکند. (برای وارد کردن نخ بین دندان های فک پایین از دو انگشت اشاره استفاده کنید، برای وارد کردن نخ بین دندان های  فک بالا از دو انگشت شست یا یک شست و یک انگشت اشاره استفاده کنید.)
7- نخ  را به کناره یکی از دندان ها تکیه دهید و با ملایمت به زیر لبه لثه ببرید. وقتی نخ را تا آن جا که ممکن است به زیر لثه بردید، به سطح کناری دندان بچسبانید و چند بار به طرف بالا و پایین حرکت دهید.
8- نخ را کمی جابجا کنید و قسمت تمیز نخ را در همان محل، به سطح کناری دندان دیگر بچسبانید و همین کار را تکرار کنید. بعد از آن، نخ را از لای دندان ها خارج کنید. آن قسمت از نخ را که برای این دندان ها استفاده کرده اید جا به جا کنید و نخ کشیدن دندان بعدی را شروع کنید. این کار را برای تمام سطح های بین دندان ها تکرار کنید.
9- پشت آخرین دندان هر فک را نیز مثل دندان های دیگر نخ بکشید.

روش معاینه دهان و دندان:

وسائل مورد نیاز: چوب زبان، چراغ قوه و گاز تمیز.

روش کار:

1- معاینه شونده را روی یک صندلی بنشانید. خود شما، جلو روی او بایستید، از او بخواهید که دهان خود را کاملا باز کند. با چراغ قوه فضای دهان را روشن کنید.
2- برای این که لثه و همه سطح های دندان ها را به خوبی معاینه کنید، باید در کار خود نظم داشته باشید و از یک طرف فک شروع کنید.
3- برای این که لثه و سطح زبانی دندان های فک پایین یک طرف به خوبی دیده شود باید از بیمار بخواهید که زبان را به طرف دیگر ببرد و با استفاده از چوب زبان آن را نگهدارید.
4- برای این که لثه و سطح لبی دندان های فک بالا و پایین را بخوبی معاینه کنید باید با چوب زبان، لب ها و گونه را از سطح لثه دور کنید.
5- در داخل دهان و لای دندان ها، به باقی مانده خرده های غذا توجه کنید. اگر در لای دندان ها خرده های غذا دیده شود، نشانه آن است که شخص از دندان های خود خوب مراقبت نمی کند.
6- همه سطح های مختلف را در تک تک دندان ها معاینه کنید، وجود پلاک، جرم و پوسیدگی دندان(از یک لک کوچک قهوه ای یا سیاه رنگ گرفته تا سوراخ شدگی دندان) را بررسی نمایید.
7- به تمام قسمت های لثه، خوب نگاه کنید تا در صورت وجود تورم متوجه آن بشوید.
8- کف دهان(زیر زبان)، کام، داخل گونه ها و لب ها را به خوبی نگاه کنید تا اگر زخم یا هر چیز غیر طبیعی دیگر وجود داشته باشد.
9- نوک زبان را با گاز تمیز بگیرید و کمی به سمت خارج از دهان بکشید. روی زبان، زیر زبان و دو طرف آن را به دقت نگاه کنید تا در صورت وجود زخم یا غده متوجه آن بشوید.

مراقبت از دهان و دندان زنان باردار:

بعضی ها می گویند که، زنان با هر زایمان یک دندان خود را از دست می دهند. این عقیده درست نیست. مادران زیادی هستند که، چون بهداشت دهان خود را رعایت می کنند، در تمام زایمان هایشان حتی یک دندان هم از دست نداده اند. ولی باید بدانیم که در دوران آبستنی، تغییراتی در بدن زن حامله پیدا می شود که امکان ایجاد پوسیدگی دندان و بیماری لثه را در آن ها زیادتر می کند:
1- بیشتر زنان حامله، علاقه زیادی به مصرف مواد قندی و شیرینی دارند. مصرف زیاد مواد قندی زمینه را برای پوسیدگی دندان و بیماری لثه مساعد می سازد.
2- زنان حامله در دوران بارداری، گاه دچار حالت تهوع و استفراغ های مکرر می شوند استفراغ کردن باعث می شود که بزاق دهان آن ها اسیدی شود. اسیدی شدن بزاق هم احتمال ایجاد پوسیدگی دندان و بیماری لثه را زیاد می کند.
3- بیشتر زنان حامله در این دوران کم حوصله هستند و کمتر به بهداشت دهان و دندان خود توجه دارند.

روش مراقبت دهان  در زنان باردار:

1- رعایت بهداشت دهان و دندان را به زنان حامله توصیه کنید و آموزش دهید.
2- ضمن مراقبت های دوران بارداری، در هر بار مراجعه زن باردار، ضمن سایر مراقبت ها، دهان و دندان و لثه او را هم باید به طور کامل معاینه و لزوم رعایت بهداشت دهان و دندان و روش صحیح آن را یاد آ وری کنید. بنابراین، هر زن باردار را در ماه های سوم  تا هفتم هر ماه یک بار و در ماه های هشتم و نهم، هر ماه دوبار معاینه و در ماه های سوم، پنجم و هفتم حاملگی در فرم مربوطه ثبت کنید و در صورت لزوم ارجاع دهید.
3- در صورت وجود استفراغ توصیه کنید که بعد از هر استفراغ، دهان را با دقت بشویند و با جوش شیرین دهان شویه کنند. برای این کار، می توانند نصف قاشق چایخوری  جوش شیرین را در یک لیوان آب جوشیده سرد شده حل کنند و با این محلول غرغره نمایند.  
4- در صورت وجود تورم و خون ریزی از لثه، ادامه نخ کشیدن و مسواک کردن دندان ها و دهانشویه با آب نمک رقیق را توصیه کنید برای دهانشویه با آب نمک، نصف قاشق چایخوری نمک را در یک لیوان آب جوشیده سرد شده حل می نمایند و دهان را با این محلول غرغره می کنند.
5- اگر تورم و خونریزی لثه ادامه پیدا کرد، یا تومور حاملگی یا مورد غیر عادی دیگر دیده شد، باید فوری به مرکز بهداشتی درمانی ارجاع داده شود.
6- پس از زایمان مادران باردار باید یک بار تا سه ماه پس از زایمان و بار دیگر از سه ماه تا یک سال پس از زایمان توسط شما معاینه شوند، وضعیت دهان و دندان آن ها در پرونده خانوار ثبت گردد و در صورت لزوم به دندانپزشک ارجاع داده شوند.

مراقبت از دهان و دندان کودکان زیر 2 سال:

 گاهی ممکن است، در هنگام تولد ناهنجاری هایی در ناحیه دهان نوزادان دیده شود. مثل: شکاف در ناحیه لب ها که در اصطلاح به آن لب شکری می گویند. امکان دارد شکاف لب ها یک طرفه یا دو طرفه باشد. شکاف در کام که ممکن است تنها یا همراه با شکاف لب ها باشد. امکان دارد بعضی از نوزادان هنگام تولد یک یا دو دندان داشته باشند یا تا یک ماهگی دندان در بیاورند، به این دندان ها، دندان های نوزادی می گویند. این دندان ها ممکن است موقع خوردن شیر، سینه مادر یا زبان نوزاد را زخم کند. گاهی هم، لق شدن آن ها باعث خونریزی و زخم شدن لثه نوزاد می شود. هم چنین ممکن است، این دندان ها کنده شود و به داخل حلق کودک بیفتد و خطر جدی ایجاد کند.
وظیفه شما: در اولین مراقبت هر نوزاد، وقتی می خواهید پرونده مراقبت کودک را تشکیل دهید، باید دهان کودک را نیز با ملایمت کامل وبا دقت معاینه کنید. اگر هر یک از ناهنجاری هایی که در بالا شرح داده شد وجود داشته باشد، باید کودک را به مرکز بهداشتی درمانی ارجاع فوری دهید. هر وقت می خواهید دهان نوزاد را معاینه کنید، حتما اول دست های خود را با آب و صابون بخوبی بشوید.

نکات مهم:
- مواد شیرین به پستانک نزنید.
- تا آن جا که ممکن است، از دادن مواد و مایعات شیرین مثل آب قند، نبات داغ و … به کودک بخصوص در شب، خودداری کنند.
- پس از سن 6 ماهگی بعد از هر نوبت شیر دادن، بخصوص در طول شب، مقدار کمی آب به کودک بدهند تا دهانش تمیز شود.
- حداقل روزی دوبار، بخصوص بعد از شیر یا شربت دارویی یک تکه گاز یا پارچه تمیز را به دور انگشت اشاره خود بپیچید و آن را با آب خیس کنید، بعد انگشت خود را با ملایمت و با دقت روی لثه و دندان های شیر خوار بکشند. لازم است این کار را، از همان آغاز رویش اولین دندان شیری انجام دهند.
- قطره آهن را در انتهای زبان کودک بریزند تا با دندان ها تماس پیدا نکند و باعث تغییر رنگ آن ها نشود.
- از ماه سوم تولد کودک، درباره مشکلات مربوط به دندان در آوردن کودک با مادر صحبت کنید تا در صورت بروز ناراحتی نگران نشوند. به مادر یاد بدهید که برای کمک به رویش دندان و کم کردن ناراحتی های کودک می تواند پس از شستن دست با آب و صابون، با انگشت تمیز لثه کودک را با ملایمت ماساژ دهد.
- از ماه ششم تولد کودک، هر بار که کودک را برای پایش رشد می آورند رویش دندان ها را بررسی و با جدول رویش دندان ها مقایسه کنید. اگر رویش دندان ها بیشتر از 9 ماه تاخیر داشته باشد او را به مرکز بهداشتی درمانی ارجاع غیر فوری دهید.
- عده ای از مردم اعتقاد دارند که موقع دندان درآوردن، بچه ها دچار اسهال می شوند  و به این دلیل این گونه اسهال ها را جدی نمی گیرند. ولی اگر هم اسهال هم زمان با در آمدن دندان کودک باشد. باید اسهال را مثل همیشه جدی گرفت و درمان کرد.

مراقبت از دهان و دندان کودکان 2 تا 6 سال:

آن چه که باید به مادران و خود کودکان یاد داد:
1- اهمیت دندان های شیری در جویدن غذا، حرف زدن، زیبایی، الگو بودن برای رویش دندان های دایمی.
2- اهمیت پر کردن دندان های شیری پوسیده و خودداری از کشیدن آن ها.
3- اهمیت تغذیه صحیح و روش استفاده درست از مواد قندی.
4- انتخاب مسواک مناسب(کوچک و نرم) برای کودکان.
5- شروع مسواک کردن دندان های کودک از 5/2 سالگی. این کار تا پایان 3 سالگی کاملا به وسیله مادر یا پدر انجام می گیرد. برای این کار پدر یا مادر باید سر کودک را روی زانوی خود بگذارد(بعد از 3 سالگی کودک می تواند روبروی والدین به حالت ایستاده قرار گیرد) و با ملایمت و به آرامی مسواک را روی سطح های داخلی و خارجی و جونده دندان های کودک به طور افقی حرکت دهد. در کودکانی که خمیر دندان را قورت می دهند، بهتر است تا رفع عادت از خمیر دندان استفاده نکنند.

چند نکته:
الف- به هیچ وجه نباید برای مسواک کردن دندان بچه خشونت بکار برد. بلکه باید با آموزش و تشویق مداوم کودک، او را به این کار راضی کرد.
ب- برای آموزش کودکان، بهتر است والدین در حضور فرزندان شان دندان های خود را مسواک بزنند.

6- نخ کشیدن دندان: این کار نیز باید از 3 سالگی شروع و به وسیله پدر و مادر به روشی که در بند 5 گفته شد انجام گیرد. از حدود 8 سالگی، نخ کشیدن می تواند توسط خود کودک. ولی با نظارت پدر یا مادر انجام شود. وقتی اطمینان حاصل شد که کودک می تواند نخ کشیدن و مسواک کردن را به طور صحیح انجام دهد. پدر و مادر می توانند انجام این کار را به خود کودک واگذار کنند. فقط مراقب باشند که کودک همه روزه با نظم و حوصله این کار را انجام دهد.
7- اثرهای بد ناشی از مکیدن انگشت یا پستانک بعد از سن 4 سالگی: مکیدن انگشت یا پستانک فقط تا 4 سالگی اشکالی ندارد اگر بعد از آن ادامه پیدا کند، اثر بدی در شکل گیری و رشد دندان ها و فک ها خواهد شد.