مجموعه اي از دستورالعمل ها كه به صورت باينري يا نشان گذاري دسيمال بوده  و رايانه آنها را بدون كمك يك برنامه مترجم اجرا مي نمايد. اينگونه دستوالعمل ها،كد ماشين يا برنامه زبان ماشين ناميده مي شود.
رايانه فقط اطلاعات متشكل از صفر و يك را درك مي كند. بدان معنا كه يك رايانه براي انجام عمليات، از رقم هاي باينري استفاده مي كند. بنابراين، دستورالعمل هاي به صورت كد صفرو يك در حافظه ذخيره مي شود. برنامه اي كه به صورت صفرو يك نوشته مي شود،برنامه زبان ماشين نام دارد.
براي هر دستورالعمل، يك كد باينري خاصي وجود دارد. مثلاً براي افزودن محتويات ثبات هاي A ، B ، كد باينري مربوطه در رايانه Intel 8085 ، 10000000 است. كد باينري (كد ماشين يا كد آبجكت) براي يك عمليات خاص در هر رايانه متفاوت است. هر ريز پردازنده، داراي مجموعه دستورالعمل ها و كدهاي ماشين خاص به خود مي باشد. كد ماشين، زبان اصلي يك رايانه است و معمولاً همانند رشته هاي باينري به صورت صفر و يك نوشته مي شود. با اين وجود، ضرورتي ندارد كه يك برنامه زبان ماشين، همانند رشته هايي از بيت (صفر و يك) كد گذاري شود، همچنين اين برنامه با استفاده از ارقام دسيمال نوشته مي شود. با اين وجود، مداربندي چنين رايانه ي بسيار پيچيده و در واقع، اين نوع رايانه ها وجود ندارند.
 
مزايا و معايب زبان ماشين

برنامه هايي كه زبان ماشين نوشته مي شود را مي توان به راحتي اجرا كرد.  اين امر بدان علت است كه دستورالعمل‌ها مستقيماً به وسيله CPUدرك شده و نياز به ترجمه ندارد. با اين وجود، نوشتن يك برنامه به زبان ماشين، معايبي دارد كه عبارتند از: 
وابسته به ماشين از آن جا كه طراحي داخلي رايانه ها با يكديگر فرق دارد و براي فعاليت هر يك، سيگنال هاي الكتريكي مختلفي مورد نياز است؛ زبان ماشين نيز درآن ها متفاوت است. زبان ماشين با طراحي واقعي يا ساخت (ALU) Arithmetic Logic Unit ، واحد كنترل، اندازه و طول كلمه تعيين مي شود. بنابراين، قابل توجه است كه برنامه نويس پس از تسلط بر كد هاي يك ماشين خاص مجبور است كدهاي ماشين جديد را فرا گرفته و در صورت تغيير سيستم رايانه، مجدداً كليه نوشته شده را باز نويسي نمايد.  
 
برنامه نويسي آن مشكل است اگر چه رايانه به راحتي از زبان ماشين استفاده مي كند، ولي نوشتن يك برنامه به اين زبان بسيار مشكل است. برنامه نويس بايد كد، فرمان ودستورالعمل هاي بسيار زيادي را براي انجام هر گونه كاري با ماشين خاطر بسپارد. داده هاي ذخيره گاه ها را براي درستي و صحت فرمان و دستورالعمل ها پيگيري نمايد.  يك برنامه نويس زبان ماشين بايد، به سخت افزار ماشين مسط بوده و در مورد ساختار سخت افزاري نيز تخصص كافي را داشته باشد.
مستعد براي خطا  براي نوشتن يك برنامه به زبان ماشين، برنامه نويس مستلزم به دانستن رمز عمليات ومحل ذخيره داده و دستورالعمل ها را نيزمي باشد. بنابر اين، براي برنامه نويس مشكل است كه به طور كامل بر روي منطق يك مسأله متمركز شود. اين امر، بارها باعث ايجاد خطا در برنامه نويسي گرديده است.
اصلاح آن مشكل است  اصلاح يا تصحيح برنامه به زبان ماشين، بسيار مشكل است.  بررسي دستورالعمل هاي ماشين براي مكان يابي خطا ها بسيار خسته كننده مي باشد. همچنين، اصلاح يك برنامه زبان ماشين در يك زمان ديگر، بسيار مشكل است به طوري كه برخي از برنامه نويسان ترجيح مي دهد به جاي اصلاح برنامه قديمي، منطق جديد را دوباره كدگذاري كنند. به طور خلاصه، نوشتن يك برنامه به زبان ماشين، بسيار مشكل و وقت گير است، به طوري كه امروزه بندرت بدين شيوه برنامه نويسي مي كنند.

زبان اسمبلي

دستورالعمل هایي كه رايانه را هدايت مي كند، به صورت عددي ذخيره مي شود.  اگرچه برنامه نويس بندرت دستورالعمل‌ها را به صورت عددي مي نويسد ولي در مقابل، هر دستورالعمل با استفاده از يك كد حرفي نوشته شده تا جهت اجراي عمليات و نيز آدرس موجود در حافظه مورد استفاده قرار ميگيرد.  سپس، با استفاده از يك اسمبلر، بخش حروفي دستورالعمل به عددي تبديل مي گردد.  كلمه دستورالعملي كه توسط برنامه نويس نوشته مي شود، از دو بخش تشكيل شده است :
الف) بخش كد عمليات كه عمليات (نظير جمع، تفريق، ضرب و غيره) را براي اجرا طراحي مي كند. 
ب) آدرس عددي كه مورد استفاده قرار گيرد.
مثلاً، ADD 535 يك كلمه دستورالعمل معمولي مي باشد.
بخش كد عمليات، حروف ADD مي باشد كه رايانه را براي اجراي عمليات حسابي مربوط به جمع هدايت نموده و بخش آدرس نيز نشاني ذخيره گاه عدد مورد استفاده را اعلام مي كند.
بايد توجه داشته باشيد كه بخش دوم كلمه دستورالعمل مزبور فقط آدرس ذخيره گاه عددي را ارائه مي دهد. در اين دستورالعمل، عدد 535 عدد واقعي كه بايد اضافه شود را نشان نمي دهد بلكه فقط به رايانه اعلام مي كند كه در كجا شماره مورد نظر را پيدا كند. چه عددي بايد به عدد موجود در آدرس 535 اضافه شود؟
چرا كه اين عدد بايد به عددي كه در حال حاضر در عنصر حسابي موجود مي باشد اضافه شود. اگر مقدار عنصر حسابي قبل از اجراي دستورالعمل، صفر باشد، شامل عددي خواهد شد كه پس از اجراي دستورالعمل، در آدرس 535 ذخيره شده است. 
چنانچه عنصر حسابي قبل از اجراي دستورالعمل شامل عدد 500 باشد و عدد ذخيره شده در آدرس 200،535 باشد؛ عدد ذخيره شده در عنصر حسابي پس از عمليات ADD ، 700 خواهد بود. براي درك بهتر اين اصل، چند دستورالعمل ديگر در يك mnemonic (كه به معناي يك كمك حافظه است) يك نام يا سيمبول براي كد يا تابع ميباشد.  همه زبان‌هاي رايانه، به جز زبان ماشين از يادافزارها ساخته شده اند.  مثلاً، BRANCHEQ مي تواند براي دستورالعمل BRANCH ON EQVAL ، يك يادافزار باشد. 
 
زبان سطح پايين

زباني كه در آن هر دستور مستقيماً به يك كد ماشين ترجمه شود را  زبان سطح پايين مي گويند. زبان هاي اسمبلي انواع پردازنده ها، نمونه هايي از زبان هاي سطح - پايين هستند. يكي از مشكل اصلي زبان اسمبلي اين است كه به جاي  اجراي يك يك برنامه، بيشتر با ساختار رايانه مرتبط است.
برنامه نويس به جاي حل مشكلات واقعي، بيشتر زمان خود را صرف تغيرات ثبات ها و توالي دستورالعمل ها مي كند. برنامه نويس بايد در مورد مجموعه دستورالعمل ها، معماري و ترتيب اتصال دستگاه هاي جانبي به پورت هاي رايانه از دانش كاملي برخوردار باشد.

تبديل اسمبلي كد ماشين

برنامه كوتاهي نشان داده شده است كه با استفاده از دستورالعمل ارائه شده در جدول 1-2 ، سه عدد را با هم جمع مي كند. برنامه مزبور به روش زير عمل مي كند 
بخش كنترل با كلمه دستورالعمل در آدرس 1 شروع مي شود كه محتويات عنصر حسابي را پاك مي كند و سپس عددي كه در آدرس 6 قرار دارد را با آن جمع مي بندد. دستورالعمل موجود در آدرس 2 ، عدد آدرس 7 را با عددي كه از قبل در عنصر حسابي بوده است جمع مي كند. حاصل جمع آن300+200 يا 500 مي شود.  سومين دستورالعمل، محتويات آدرس 8 را به حاصل جمع مزبور اضافه مي كند كه عدد 900 در عنصر حسابي بدست مي آيد.  سپس اين عدد، در محل 9 از حافظه ذخيره مي گردد. در نهايت به ماشين دستور توقف داده مي شود. توجه كنيد كه ماشين قبل از دسترسي به داده ها متوقف شده است.  بدين ترتيب از انتخاب داده‌ها توسط عنصر كنترل جلوگيري مي كند (همانند عدد 200 كه در آدرس 6 وجود دارد و مي خواهد از آن به عنوان يك دستورالعمل استفاده كند). 
تا آن جا كه به ذخيره گاه مربوط است، تفاوتي بين يك عدد و يك دستورالعمل وجود ندارد. هر دو به يك صورت ذخيره مي‌شوند. در نتيجه به نظر مي رسد به جاي آن كه داده ها مورد استفاده قرار گيرند؛ دستورالعمل ها در قسمت ديگري از برنامه نوشته مي‌شوند. رايانه دستورالعمل هاي مزبور را اجرا مي كند و قبل از دسترسي به داده ها متوقف مي شود. اين حقيقت كه دستورالعمل ‌يا داده‌ها ممكن است در همه نشاني ها ذخيره شود موجب مي گردد دستگاه به يك ماشين همه كاره تبديل شود.  به نظر ميرسد كه مي‌توان از مقدار زيادي از داده ها و تعداد كمي از دستورالعملها يا برعكس ( تا زماني كه از كل حجم ذخيره گاه موجود تجاوز نكند) استفاده كرد.
 
اسمبلر

رايانه هيچ برنامه اي كه به زباني غير از زبان ماشين  باشد را نمي شناسد بنابراين، برنامه هايي كه به ساير زبان‌ها نوشته مي‌شود، بايد قبل از اجرا، به زبان ماشين ترجمه گردد. اين ترجمه بوسيله نرم افزار خاصي انجام مي شود. برنامه اي كه يك برنامه زبان اسمبلي را به زبان ماشين ترجمه نمايد، اسمبلر گفته مي شود. 
 
مزاياي زبان اسمبلي

مزيت زبان اسمبلي نسبت به زبان هاي سطح بالا اين است كه زمان محاسبه يك برنامه بسيار كمتر مي باشد. برنامه اسمبلي براي ايجاد نتيجه مورد نظر سريعتر اجرا مي شود.

معايب زبان اسمبلي

الف) برنامه نويسي به زبان اسمبلي مشكل و وقتگير است.
ب) زبان اسمبلي به ماشين وابسته است و برنامه نويس بايد در مورد ساختار رايانه ي كه از آن استفاده مي كند، اطلاعات كامل داشته باشد. او بايد درباره ثبات ها، مجموعه دستورالعمل ها رايانه، اتصالات پورت ها به دستگاه هاي جانبي و غيره اطلاعات كافي برخوردار باشد.
ج) برنامه اي كه به زبان اسمبلي براي يك رايانه نوشته  مي شود را نمي توان در هيچ رايانه ديگري استفاده كرد. و در واقع در رايانه ديگر قابل اجرا نيست.
هر پردازنده داراي مجموعه دستورالعمل هاي مختص به خود بوده و در نتيجه داراي زبان اسمبلي خاص مي باشد.
د) برنامه زبان اسمبلي در مقايسه با يك برنامه زبان سطح بالا، دستورالعمل هاي بيشتري دارد. هر فرمان موجود در برنامه به زبان سطح بالا (نظير FORTRAN ، PASCAL و غيره)، با بسياري از دستورالعمل هاي موجود در يك برنامه زبان اسمبلي مطابقت دارد.
ي) در مورد زبان اسمبلي، دستورالعملها در سطح كد ماشين نوشته ميشود، (يعني يك دستورالعمل اسمبلر جانشين يك دستورالعمل كد ماشين مي شود). 

زبان سطح بالا (HLL)

زبان هاي سطح بالا، براي رفع مشكلات زبان اسمبلي توسعه يافتند.  زبان هاي سطح بالا به برنامه نويس امكان مي‌دهد تا مسئله را بدلخواه خود تعريف نمایند یعنی آنها به نحوه اجرای برنامه اهمیت می دهند بعبارتی آنها بشیتر رايانه گرا هستند تا  مسأله گرا . برنامه نويس  مسائل را با قابليت  بيشتري به يك زبان سطح بالا تنظيم مي كند. به دستورالعمل هايي كه به زبان سطح بالا نوشته مي شود، فرمان (statement) مي گويند.
فرمان ها، در مقايسه با ياد افزارهاي موجود در زبان اسمبلي، بيشتر به ارتباط انگليسي و رياضيات شباهت دارند.
نمونه هايي از زبان سطح بالا عبارتند ازBASIC ،PASCAL ،FORTRAN ، COBOL، ALGOL ، PL1،PROLOG ،LISP ،ADA ، SNOBOL و غيره.
 
مستقل از ماشين- زبان هاي سطح بالا مستقل از ماشين نبوده، بنابراین از مزايا ي بسيار ارزشمند محسوب می شود. زيرا، يك شركت توليد کننده نرم افزار برای انجام هر فعالیتی نیاز به برنامه نويسي مجدد ندارد. به عبارت ديگر، مي توان برنامه ایکه به زبان سطح بالا نوشته شده  را بدون هيچ تغيير يا كمترين اصلاحي، در انواع مختلف رايانه ها اجرا كرد.
قابليت انتقال - زبان هاي سطح بالا به معماري رايانه بستگي ندارد. اين نوع برنامه ها  در هر رايانه اي كه داراي كامپايلر مربوطه باشد، قابل اجرا است. كامپايلر، وابسته به ماشين ولي مستقل از زبان مي باشد.

اسمبلر

اسمبلر (همگذار)، به برنامه اي گفته ميشود كه برنامه زبان اسمبلي را به برنامه زبان دستگاه ترجمه مي كند. به اسمبلري كه در رايانه اجرا ميشود و رايانه ي براي آن آبجكت كد (كد ماشين) ايجاد مي نمايد، اسمبلر خودكار
 (Self assembler يا resident) اطلاق مي شود. رايانه هاي كم قدرت يا ارزان قيمت ممكن است براي توسعه برنامه و اسمبلي مناسب، از تجهيزات نرم افزاري و سخت افزاري كافي برخوردار نباشند. در اين مواقع، براي توسعه برنامه رايانه هاي سريع و قوي تري را استفاده مي كند. برنامه هاي كه بدين صورت توسعه يافته اند، براي اجرا در رايانه هاي كوچكتر مناسب هستند. براي اين نوع فرآيند ايجاد برنامه، يك اسمبلر تقابلي (cross assembler) مورد نياز است. اسمبلر تقابلي، به اسمبلري گفته ميشود كه (به غير از رايانه هايي كه براي آن كد ماشين ايجاد مي كند) در ساير رايانه ها نيز قابل اجرا مي باشد.
 
كامپايلر 

برنامه اي كه زبان برنامه نویسی سطح بالا را به برنامه زبان ماشین ترجمه نماید ، كامپايلر (همگردان) گفته مي شود. كامپايلر هوشمندتر از اسمبلر است و هر نوع محدوده، دامنه، خطا و غيره را چك مي كند. ولي زمان اجراي برنامه زياد است و فضاي زيادي از حافظه را نیز اشغال مي كند. سرعت كامپايلر و بهره وري مؤثر آنها از حافظه، پايين است. اگر كامپايلري در رايانه اجرا شود و براي آن كد موضوع ايجاد كند، به آن كامپايلر، Self resident compiler گفته مي شود. ولي اگر كامپايلر در رايانه ديگري (به غير از رايانه ي كه براي آن كد موضوع ايجاد كرده) اجرا گردد، كامپايلر تقابلي ناميده مي شود. كامپايلر يك يا دو بار كل برنامه زبان سطح  را مرور نموده، و سپس كل برنامه را به كد ماشين ترجمه ميكند. 

مفسر

مفسر برنامه اي است كه دستور العمل هاي يك برنامه زبان سطح بالا را به كد ما شين ترجمه نموده و آن را اجرا مي كند. مفسر آنقدر اين عمل را ادامه مي دهد تا كليه دستورهاي برنامه ترجمه گردد و سپس زبان ماشين را اجرا مي كند. بدين ترتيب، دستور العمل هاي بعدي (و الي آخر) را ترجمه كرده تا برنامه به پايان برسد. كامپايلر، كل برنامه را  يكباره قبل از اجرا ترجمه مي كند، برنامه هاي تفسير شده، كندتر از همتا هاي كامپايلر اجرا مي نمايد.  با اين وجود، نوشتن يك برنامه با استفاده از يك مفسر، راحتر است و هر سطر از برنامه را بصورت منفرد مي توان اجرا نمود.  با برنامه مفسر هر سطر از برنامه را مي توان بصوت منفرد از كد و به طور تعاملي امتحان كرد. از اين رو، برنامه نويس  مي تواند نتيجه هر يك از دستور ها را بررسي كرده و سپس برنامه را ادامه دهد. برنامه هايي كه تفسير مي شود، برنامه خوداتكا  (stand-alone) نبوده و هميشه به همراه مفسر در رايانه قابل اجرا مي باشد. مثلاً، براي منظور اجراي يك برنامه به زبان  BASIC ، نياز به  مفسر BASIC در رايانه مي باشد .

 مفسر در مقايسه با كامپايلر، برنامه كوچكتري است و فضاي كمتري اشغال مي كند.  بنابر اين، در سيستم هاي كوچكتر كه داراي فضاي حافظه محدود مي باشد، مي توان از مفسر استفاده كرد. برنامه object كه توسط كامپايلر ايجاد شده است، به طور دائم براي مراجعه بعدي ذخيره مي شود. از سوي ديگر، object code حكمي كه توسط مفسر ايجاد شده است ذخيره نمي گردد. اگر دستورالعملي دفعه بعد مورد استفاده قرار گيرد، بايد مجدداً تفسير شده و به machine code ترجمه شود. مثلاً، طول پردازش تكراري مراحل يك حلقه تكرار، هر دستورالعمل موجود در آن نيز بايد(هر دفعه كه حلقه تكرار اجرا مي شود) مجدداً تفسير گردد. اغلب مواقع، يك برنامه با استفاده از يك مفسر (interpreter) توسعه پيدا كرده و نسخه نهايي پس از بهينه سازي هنگام اجرا كامپايل مي گردد. مثلاً زبان BASIC كه متداولترين زبان مفسري مي باشد نيز مي تواند كامپايل شود. 
 
مفسر در مقايسه با كامپايلر

يك مفسر، برنامه اي است كه فرامين  يك برنامه  سطح بالا را به كدهاي ماشين ترجمه مي كند. مفسر، هر بار فقط يك فرمان از برنامه را ترجمه مي كند و بدين ترتيب  فرامين برنامه را خوانده، سپس آن را به كد ماشين ترجمه و در نهايت، آن را اجرا مي‌كند. مفسر فعاليت را ادامه داده تا كليه دستورات برنامه ترجمه و اجرا گردد.
از سوي ديگر، يك كامپايلر يك يا دو بار كل برنامه را مرور كرده و سپس برنامه را به كدهاي ماشين ترجمه مي‌كند. يك كامپايلر 5 تا 25 برابر سريعتر از مفسر است.  مفسر در مقايسه با كامپايلر برنامه كوچكي ميباشد.
يك مفسر، فضاي كمتري از حافظه را اشغال مي كند و به همين دليل مي تواند در سيستم هاي كوچك كه فضاي حافظه محدودي دارد، استفاده شود. برنامه object توليد شده به وسيله كامپايلر، به طور ثابت ذخيره و سپس مورد استفاده قرار مي گيرد. به عبارت ديگر، كد object مربوط به دستور توليد شده توسط يك مفسر ذخيره نمي شود.  اگر بار ديگر از يك دستورالعمل استفاده شود، بايد مجدداً تفسير و به كد ماشين تبديل گردد. مثلاً، در طي پردازش مراحل تكراري يك حلقه تكرار، هر دستورالعمل از حلقه تكرار پس از هر بار اجرا مجددا تفسير مي گردد.
 
زبانهای برنامه نویسی سطح بالا 

نمونه هاي متداول زبان هاي برنامه نویسی سطح بالاي عبارتند از :
 
FORTRAN - FORTRAN اختصار عبارت Formula Translation مي باشد.  اين زبان در سال 1957، توسط شركت IBM ارائه شد كه زبان بسيار مفيدي براي محاسبات علمي و مهندسي مي باشد، زيرا توابع بسياري براي انجام عمليات پيچيده رياضي دارد.  FORTRAN ، يك زبان فشرده برنامه نويسي است. كتابخانه ها و برنامه هاي علمي و مهندسي بسياري به اين زبان نوشته شده در دسترس كاربران مي‌باشد. اين زبان براي پردازش فايل هاي تجاري بزرگ مناسب نيست.  FORTRAN ، نگارش هاي متعددي دارد.  قبلاً FORTRAN IV بسيار متداول بود.  در سال 1977، مؤسسه استاندارد هاي ملي آمريكا (ANST) استانداردي به نام FORTRAN 77 را براي اين زبان ارائه داد كه اين هدف كه كليه سازندگان، از زبان يكساني استفاده كنند.
 
COBOL

COBOL اختصار عبارت Common Business-Oriented  مي باشد كه براي پردازش داده هاي تجاري ايجاد شد. در سال 1960، كميته دولتي صنعتي US آن را ارائه داد. اين زبان، بيشتر در برنامه هاي كاربردي تجاري (نظير رسيدگي به دفاتر حساب‌ها و پرداخت حقوق استفاده مي شود.  زبان مزبور از عمليات ساده و محدود عددي، عمليات غير عددي پيچيده را  پشتيباني مي كند. اين زبان در مقايسه با FORTRAN ، براي ويرايش كاراكتر هاي الفبايي- عددي (alph-numeric) مناسبتر است.  همچنين، زبان مزبور شبيه به زبان انگليسي نوشته شده واصطلاحات تجاري متداولتر در آن به كار مي رود. (مانند SUBTRACT WITHDRAWALS FROM OLD BALANCE GIVING NEW BALANCE) . معايب زبان COBOL ، عدم فشردكي ، فراگيري مشكل و عدم توانا ئي عمليات پيچيده مي باشد .

PASCAL

يك زبان سطح بالا مي باشد كه به ياد بود Blaise Pascal (فيلسوف، مخترع و رياضيدان فرانسوي قرن هفدهم) تحت عنوان PASCAL نامگذاري شد. اولين ماشين حساب مكانيكي به وسيله پاسكال اختراع شد.  اين زبان در اوايل دهه 1970 توسط پروفسور Nicklaus Wirth (از مؤسسه فدرال تكنولوژي در سوئيس) توسعه يافت.  PASCAL يك زبان چند منظوره است كه براي كاربرد‌هاي تجاري و علمي مناسب مي باشد. اين زبان،علاوه بر قابلیت انجام محسبات عددی قابلیت  انجام عملیات بر روی بردارها، ماتريس ها، سری ها، مجموعه‌ها، ركوردها، فايل ها و ليست ها را نیز دارد. PASCAL يك زبان فشرده بوده و كامپايلر آن براي يك سيستم كوچك كاملاً مناسب است. با استفاده از اين زبان، طراحي و اشكال زدايي يك برنامه بسیار آسان می گردد. اين زبان مي تواند يك برنامه كد ماشين بسيار كارآمد ايجاد كند. اجراي برنامه با کامپايلر PASCAL نسبت به FORTRAN يا BASIC بسيار سريعتر است. همچنين، زبان پاسكال داراي ساختار بلوكي مي باشد. PASCAL نسبت به BASIC كارآيي بيشتري دارد و نسبت به FORTRAN متداولتر است. زبان مزبور بسيار شبيه به زبان C بوده ، ولي همانند زبان C در برنامه نويسي های  حرفه اي به كار نمي رود.  PASCAL در سال 1983، به زبان استاندارد ANSI تبديل شد.
 
BASIC

BASIC ، اختصار عبارت Beginners All-purpose Symbolic Instruction Code ميباشد كه در سال 1965 توسط Dartmouth College ارائه شد.  BASIC زباني است كه در آناليز و محاسبات ساده، كاربرد بسياري  داشته و جزو متداولترين زبان هاي سطح بالا مي باشد كه در رايانه هاي شخصي مورد استفاده قرار مي گيرد. غالباً در سيستم هاي PC ، براي ترجمه دستورالعمل هاي BASIC به كدهاي زبان ماشين از مفسرها استفاده مي شود. به هر حال، كامپايلر زبان BASIC براي اين سيستم ها وجود دارد.   

ALGOL

ALGOL اختصار عبارت Algorithmic Language (زبان الگوريتمي) مي باشد كه در سال 1958 توسط يك كميته بين‌المللي ارائه شد. زبان مزبور براي محاسبات علمي و مهندسي مناسب مي باشد. از اين زبان در چندين دانشگاه و مركز رايانه ي استفاده مي‌شود، ولي در مراكز صنعتي كاربردي ندارد.  در مراكز صنعتي بيشتر از زبان FORTRAN استفاده مي شود. در آمريكا عموماً از زبان FORTRAN استفاده ميكنند، ولي در اروپا استفاده از ALGOL متداول است.  همچنين، همانند PLI داراي ساختار بلوكي يا زبان مودلار مي‌باشد و به همين دليل براي استفاده در برنامه نويسي ساخته يافته مناسب مي باشد. اين زبان، نگارش هاي مختلفي دارد كه نگارش فعلي آن ALGOL 68 است. 
 
PLI

PLI اختصار عبارت Programming Language I مي باشد كه در سال 1965 توسط شركت IBM ارائه شد.  PLI يك زبان چند منظوره است كه براي كاربردهاي تجاري و علمی مناسب بوده و از زبان FORTRAN بسيار قدرتمندتر است.  PLI به گونه اي طراحي شده كه ويژگي هاي FORTRAN (به عنوان يك زبان علمي) و COBOL (به عنوان يك زبان پردازش داده هاي تجاري و تكنيك هاي پردازش متن ) را دارا مي باشد.  اين امر باعث شده است كه زبان مزبور انعطاف پذير و پيچيده شود.  PLI در سال 1976، به يك استاندارد ANST تبديل شد.
 
زبان C

زبان C يك زبان همه منظوره سطح بالا مي باشد.  اين زبان در اوايل دهه 1970 توسط گروهي از Bell Telephone Laboratories در آمريكا طراحي شد كه ويژگي هاي آن شبيه به زبان PASCAL است.  زبان C تغيرات ثبات هاي پردازنده داخلي را امكان پذير مي‌سازد و به همين دليل برنامه نويس مي تواند دستورالعمل هاي ماشيني سطح پايين را بنويسد. همچنين، زبان C داراي ويژگي‌هاي برنامه‌نويسي زبان اسمبلي مي باشد. اين زبان، يك زبان مختصر و كوچك است و از يك كتابخانه توابع كه معادل ساب‌روتين‌ها هستند استفاده مي كند. برنامه هاي زبان C مفاهيم ساخته يافته و مودلار را به كار مي برد. گاهي ممكن است يك مسأله به چند مسأله كوچكتر تقسيم و براي حل هر كدام، از يك تابع استفاده شود. برنامه مزبور مي تواند گروهي از توابع را  كه براي  راه حل مسأله به يكديگر متصل نمايد. مزيت زبان C اين است كه برنامه  نوشته شده بدون هيچ مشكلي از يك ماشين به ماشين ديگر انتقال مي يابند.  برنامه نويسان براي توسعه برنامه هاي پيچيده (نظير برنامه هاي كاربردي و سيستم عامل) از اين زبان استفاده مي كنند. شركت AT and T (Bell Lad يكي از شعبه هاي آن مي باشد)، كامپايلر C و ابزارهاي سيستم عامل UNIX را در يك بسته نرم افزاري ارائه نموده و داراي نگارش هاي گوناگوني است كه در PC ها و ماشين هاي بزرگتر اجرا مي شود.
 
RPG - RPG)  Report Program Generator) در سال 1964 توسط IBM براي ارائه گزارش هاي تجاري طراحي گرديد. در سال 1970، RPG II كه نگارش پيشرفته RPG بود، ارائه شد. از اين نگارش در رايانه هاي كوچك به عنوان زبان برنامه نويسي جهت توسعه برنامه هاي كاربردي تجاري استفاده مي گرديد .  عبارتهاي RPG در فرمهاي از پيش چاپ شده اي نوشته مي شود كه ستون هاي ثابتي را براي نوشتن هر بخش از عبارت ارائه مي دهد. چنين برنامه هايي از پيشگامان زبان هاي نسل چهارم بوده كه به كاربران امكان مي دهد بدون يادگيري برنامه نويسي داده ها را پردازش كنند.
 
LOGO

اختصار عبارت Logic Oriented Graphic Oriented مي باشد كه در اواخر دهه 1960 توسط Seymour Papert و دانشجويان او در MIT ارائه شد. اين زبان در كارهاي علمي دانشگاهي مورد  استفاده بوده و به عنوان يك زبان آموزشي ابتدايي معروف است كه كودكان با استفاده از آن مهارت هاي حل مساله را به دست آورده و به رشد فكري مي رسند. LOGO داراي امكانات گرافيكي است و مي توان با استفاده از آن نقاشي كد. كاربران با به كارگيري اين زبان مي تواند نقاشي و رنگ آميزي و تصاوير خود را متحرك نمايد. LOGO در رايانه هاي شخصي قابل اجرا بوده و براي ساخت موسيقي، تغيرات متن، مديريت داده ها مورد استفاده قرار مي گيرد.
　
LISP

LISP اختصار عبارت LISt Processing مي باشد.  اين زبان در اوايل دهه 1960 به وسيلهMcCarthy ارائه شد. زبان مزبور براي انجام عمليات غير عددي (نظير عمليات هاي منطقي) مناسب بوده و بيشتر در تشخيص الگو و هوش مصنوعي استفاده مي شود. این زبان، در طراحي بازي هاي رايانه اي، عمليات پيچيده رياضيات و منطق کاربرد داشته و داراي قابليت هاي جستجو، اداره و مرتب سازي داده ها و يا ليست هاي متني می باشد. به همين دليل، اغلب مواقع براي پياده سازي مترجم هاي رايانه اي از اين زبان استفاده مي شود. از اين زبان، اصولاً در رايانه هاي بزرگ استفاده مي شود، ولي مي توان از كامپايلرهاي LISP در PC ها نيز استفاده نمود.
 
Prolog

Prolog يك زبان مناسب براي توسعه برنامه هايي است كه در آنها عمليات منطقي پيچيده وجود دارد و اساساً در هوش مصنوعي از آن استفاده مي شود. اين زبان در فرانسه توسعه يافت و ژاپني ها آن را به عنوان يك زبان استاندارد براي پروژه هاي رايانه اي نسل پنجم انتخاب كرده اند. زبان مزبور براي اداره كردن پايگاه داده هاي وسيع و جهت توليد برنامه هاي كاربردي سيستم خبره مبتني بر قواعد بسيار مناسب مي باشد.  PROLOG اختصار عبارت PROgramming in LOGic (برنامه نويسي منطقي) است. اين زبان بر اساس منطق رياضي است و در واقع، مجموعه اي از fact ها و قواعدي مي باشد كه object و ارتباط بين آنها را در يك حوزه توصيف مي كند. عبارت هايي كه بدون قيد و شرط درست هستند، fact ناميده مي شود، ولي قواعد، خصوصيات و روابطي را ارائه مي دهد كه با توجه به شرايط تعيين شده درست هستند.